U efiry rasijskaha kanała «Kultura» za 26 kastryčnika vyjšła prahrama «Ułada fakta» pra Vialikaje Kniastva Litoŭskaje.
Jašče ŭ anonsie da prahramy havaryłasia, što «Vialikaje Kniastva Litoŭskaje, jakoje siońnia ŭ asiarodku biełaruskich i polskich nacyjanalistaŭ supraćpastaŭlajecca Rasii, nasamreč doŭhi čas było zachodniaj častkaj supolnaha ruskaha śvietu, i tolki potym stała mahčymym havaryć pra adździaleńnie VKŁ ad ahulnaruskaj tradycyi».
Zaprošanyja hości — supracoŭnik Rasijskaha instytuta stratehičnych daśledavańniaŭ Aleh Niemienski i vykładčyk BDUIR, kandydat histaryčnych navuk Alaksandr Hronski.
Usia prahrama była pabudavanaja na dyjałohu dvuch haściej i viadučaha.
Pra što jany havaryli? Pra miesca VKŁ u historyi Rasii.
Terytoryju sučasnaj Biełarusi ŭ prahramie nie nazyvali inačaj, jak «Zachodniaruskija ziemli, jakija niekalki stahodździaŭ praviali ŭ składzie inšych dziaržaŭ».
Štohadovy rycarski fest u Hrunvaldzie, pavodle hetaj prahramy, — «padtrymka mifa ab spadčynnaści sučasnych jeŭrapiejskich dziaržaŭ ad VKŁ».
Dziaržaŭnaja mova ŭ VKŁ, maŭlaŭ, była «ruskaja». I biez remarki pra toje, što siońniašni termin «ruski» ŭ siaredniaviečnym VKŁ nie atajasamlaŭsia z Maskoŭskim kniastvam, dzie movu Mietryk i Statutaŭ nazyvali «litoŭskaj».
Adnak niachaj rasijskija historyk i viadučy — na siońniašnim rasijskim TB ad ich ciažka čakać dumak, jakija b išli nasupierak impierskaj palitycy Kramla, ale što im adkazvaŭ vykładčyk našaha VNU?
Alaksandr Hronski.
Hronski ŭsialak padtrymlivaŭ i raźvivaŭ fantazii svaich surazmoŭcaŭ.
«Narod i šlachtu ŭ VKŁ možna padzialić. Narod zastavaŭsia ruskim vielmi doŭha, i dahetul ludzi ź vioski mohuć skazać «my ruskija», a šlachta — jany byli ruskimi, ale pastupova, pad polskim upłyvam staŭ mianiacca śvietapohlad», — manipulavaŭ Hronski tahačasnym i siońniašnim sensam słova «ruski».
Cikava, što jon ža naprykancy prahramy abvierhnie sam siabie, skazaŭšy, što tady nie isnavała nacyj u siońniašnim ich razumieńni.
Ale heta nie ŭsio.
«Minskaja šlachta pisała ŭ XVII stahodździ, 1612 hod, list, chacieła stvaryć pravasłaŭnaje bractva, i pisała, što «my narod rasijski», — pracytavaŭ nienazvanuju krynicu Hronski. Pry hetym u asiarodku historykaŭ viadoma, što ŭ XVII stahodździ nijakaj havorki pra prymietnik «rasijski» iści nie moža.
Niekalki razoŭ za prahramu Hronski skazaŭ, što biełarusy adčuvajuć i adčuvali siabie ruskimi.
«U šyrokaj masy sialan ruskaja śviadomaść, šlachta — polskaja, pratestanckaja šlachta taksama jak polskaja siabie ŭsprymała. Navat dzieci ŭnijackich śviataroŭ, pierajechaŭšy, skažam, u Picier, usprymali siabie jak častku ruskaha narodu, Zachodniaj Rasii», — kazaŭ jon.
Taksama ŭ prahramie prychavana «prajšlisia» pa žycharach VKŁ praz pryzmu tvora Dastajeŭskaha.
«U «Złačynstvie i pakarańni» jość Arkadzij Śvidryhajłaŭ — psichałahičny dvajnik Raskolnikava, — havaryli ŭ pieradačy. — Proźvišča «Śvidryhajłaŭ» dali samamu amaralnamu piersanažu nie prosta tak. Śvidryhajła — heta imia, jakoje sustrakałasia siarod arystakrataŭ VKŁ».
Što cikava, darečy, u Hronskaha, jaki ŭsialak łajaŭ palakaŭ i nie spyniaŭsia havaryć pra «ruskuju identyčnaść», pieryjadyčna praskokvali słovy vidavočna nie ź ciapierašniaj «ruskaj» movy.
«Užyvałoś», — kazaŭ jon, naprykład.
Niama sensu pryvodzić usie tezisy, jakija prahučali ŭ prahramie — tam i Ivan Žachlivy vystaŭleny stanoŭčym hierojem, i šmatlikija razburalnyja vojny pamiž VKŁ i Maskovijaj — usiaho tolki «mižsabojčyki», i hetak dalej.
Ale asabliva narakaŭ Hronski na toje, što ŭ biełaruskich padručnikach školnikam pryščaplajuć dumku, što VKŁ i RP — heta biełaruskija dziaržavy.
«Jakaja našaja dziaržava ŭ historyi? Spytaješ u studentaŭ — Litva i Polšča, adkazvajuć», — aburaŭsia vykładčyk BDUIR.
«Identyfikacyja siabie z rabaŭładalnikami, a nie sa svaimi niepasrednymi prodkami?» — udakładniaŭ viadučy.
«Možna i tak skazać», — adkazvaŭ jamu Hronski, praciahvajučy dumku pra patrebu va ŭzmacnieńni psieŭdahistaryčnaj ideałohii «zachodnierusizmu» u Biełarusi.
Skončyłasia ŭsio reziumavańniem rasijskaha historyka, što ŭ Biełarusi nie chapaje «miascovaha ruskaha hledzišča» na historyju krainy.
