Žurnalist Illa Azar, jaki da niadaŭniaha času pracavaŭ u vydańni «Mieduza», pahavaryŭ ŭ Minsku z Anisim pra sens pracy ŭ padkantrolnym ŭładzie parłamiencie, prablemy biełaruskaj movy, adnosiny z apazicyjaj i pra toje, ci budzie ŭ Biełarusi novy Krym.
Parłamient i apazicyja
— Jak u apazicyjnych kandydataŭ raptam atrymałasia trapić u biełaruski parłamient? U Maskvie ŭsie ździvilisia. Heta libieralizacyja?
— Niečakana heta było, napeŭna, dla Maskvy, a dla nas — stratehična apraŭdana i prahnazavalna. Sprava ŭ tym, što ŭ 2014 hodzie, paśla padziej u Krymie, u apazicyjnych kołach vyrašyli sabrać «Biełaruski kanhres za niezaležnaść», i mnie vypała rola pazicyjanavać siabie jak lidara patryjatyčnych sił. Maju kandydaturu vyłučyli na prezidenckija vybary 2015 hoda.
— Ale kandydatam vy nie stali.
— Siarod tych, chto ŭžo daŭno siabie zavizavaŭ jak biełaruskaja apazicyja, heta vyklikała aściarožnaje staŭleńnie. Tamu kandydaturu my źniali, ale vyrašyli ŭziać udzieł u parłamienckich vybarach 2016 hoda.
U Tavarystva biełaruskaj movy było dziasiatki dva kandydataŭ, ale prajšła tolki ja. Ja išła ad toj miascovaści, dzie naradziłasia, dzie ŭ mianie da hetaha času zastalisia i znajomyja, i adnakłaśniki, susiedzi, ziemlaki, i tamu ja išła nie jak niejki tam varah, a jak čałaviek, realna źviazany z hetaj ziamloj.
Mnie daviałosia davoli składana, tamu što ŭ stalicy nasielnictva vielmi aktyŭnaje, a ŭ rehijonach mienavita pradstaŭniki ŭłady majuć usie šancy prajści, niahledziačy na toje, što ŭ ludziej nakapiłasia da hetaj ułady šmat pytańniaŭ. Tam jość niedavier da taho, što chto-niebudź z apazicyi ci niezaležnych kandydatur niešta zmoža zrabić.
— Ale ŭ vašym rehijonie pradstaŭnik ułady źniaŭsia.
— Heta adbyłosia ŭ samy apošni momant, u momant rehistracyi. Ja nie viedaju pryčyny, nieetyčna mnie było daviedvacca.
— Ja ž vas nie pytaŭ pra toje, ci zasłuhoŭvajecie vy prachodžańnia ŭ parłamient. Prosta raniej niezaležnych kandydataŭ u parłamient nie prapuskali. Što źmianiłasia?
— Źmieny pačalisia ŭžo ŭ 2015 hodzie, kali na prezidenckich vybarach była zarehistravanaja Taćciana Karatkievič, choć byli sumnievy, što realna sabrać takuju kolkaść podpisaŭ za taki karotki čas.
Na vybarach 2016 hoda, napeŭna, prachodziła repietycyja demakratyzacyi. Heta probnyja kroki dla taho, kab ubačyć, nakolki, što i jak u hramadstvie kantralujecca i prahnazujecca. Kab nie stracić kantrol nad situacyjaj u suviazi sa źniešnimi pahrozami i pierš za ŭsio kab nie razhajdać situacyju ŭnutry krainy, [kiraŭnictvam krainy] i było pryniataje rašeńnie pavoli pačać demakratyzacyju.
— Dva deputaty ŭ parłamiencie — heta nie samaja vialikaja demakratyzacyja. Alaksandr Łukašenka starajecca dla Zachadu?
— Mnie składana kazać, čym jon kirujecca padčas pryniaćcia rašeńniaŭ. Ale ja liču, što heta nie tolki žadańnie spadabacca, ale i kroki pa ŭmacavańni mienavita dziaržaŭnaści krainy, pa ŭmacavańni i kansalidacyi hramadstva. Heta vypuskańnie pary, u tym liku praź niezaležnych deputataŭ.
— Vy naohuł siabie apazicyjanieram ličycie? Vy možacie skazać pra siabie: «Ja apazicyjanier»?
— Pa-roznamu možna kazać, chto taki apazicyjanier. Jość ludzi ŭ stanie žorstkaj kanfrantacyi. Jany ličać, što mienavita heta i jość apazicyja. Jość tyja, chto ličyć, što ŭ ich alternatyŭny punkt hledžańnia, i jany jaho adstojvajuć, to bok prytrymlivajucca svajho pohladu na raźvićcio. Jany mohuć znachodzić niejkija kampramisy dla vyrašeńnia vielmi važnych dla hramadstva pytańniaŭ i prablem.
Ja liču siabie siaredniestatystyčnym biełarusam, u jakoha svoj punkt hledžańnia na toje, jak musić raźvivacca hramadstva, i ŭ luboj situacyi ja starajusia danieści hety punkt hledžańnia i znajści jak maha bolš ludziej, jakija padzialajuć jaho. Takija, jak ja, my — šyrejšyja za apazicyjnaje pole. Ludzi, jakija padzialajuć moj punkt hledžańnia, jość i ŭ orhanach ułady, i siarod zvyčajnych hramadzian, i ŭ apazicyi, i prosta ŭ hramadzianskaj supolnaści.
— Vy zajmajeciesia temaj biełaruskaj movy i na palityčnych momantach uvahu nie akcentujecie? Nie vykarystoŭvajecie trybunu, kab havaryć pra represii, svabodu słova?
— Ja zakłapočanaja nie tolki prasoŭvańniem biełaruskaj movy, jaje papularyzacyjaj. Mianie hetak ža, jak i ŭsich, chvaluje status majoj krainy, jaje budučynia. I ja razumieju, što jana zaležyć u tym liku ad taho, jakija ŭzajemaadnosiny składvajucca va ŭłady i hramadzian. Tamu ja kažu i pra sacyjalna-ekanamičnyja prablemy, vystupaju pa niekatorych pytańniach pravoŭ čałavieka. Ja kazała ŭ tym liku ab stvareńni instytuta pa abaronie pravoŭ dziciaci.
— Vy možacie skazać, što Łukašenka — dyktatar?
— Napeŭna, chutčej za ŭsio ŭ nas jość dyktatura. Ja nie vielmi mahu apieravać paniaćciami «aŭtarytarny režym» i «dyktatura». Dla mianie davoli składana raźvieści. Toje, što ŭ nas isnuje instytut adnaasobnaj ułady, — heta fakt, z hetym nielha spračacca. Dobra heta ci drenna i ŭ jaki momant — heta taksama pytańnie dyskusij. Časam byvaje tak, što dyktatura — adziny sposab zachavać krainu. Ja ciapier nie kažu pra našu situacyju, tamu što heta tema dla asobnaj dyskusii.
— Dyk ciapier heta treba ci nie? Vy skazali, što časam dyktatura abo aŭtarytarny režym patrebnyja, kab zachavać krainu, ale tak i prychilniki Pucina ličać.
— Rasija i Biełaruś — heta zusim roznyja krainy. Biełaruś — monaetničnaja dziaržava. Paśla Krymu pytańnie ab tym, jak moža zachavacca Biełaruś, vielmi składanaje. Va ŭmovach, kali niama sistemy pierajemnaści ŭłady i vyraznaha padziełu halin ułady. Hipatetyčna možna razvažać, dobra heta ci drenna. Tak jość na siońnia, i my heta pryznajem. Inšaje pytańnie, ci možna niešta zrabić u hetych umovach. Ja liču, što va ŭmovach dyktatury, aŭtarytaryzmu hramadzianskaja supolnaść moža niešta rabić.
— U biełaruskim ŚMI «Chartyja-97» parłamient nazyvajuć «pałatkaj», tym samym padkreślivajučy jaho dekaratyŭny charaktar. Vy zhodnyja, što parłamient Biełarusi ničoha nie vyrašaje i vyrašyć nie moža?
— Ja nie mahu adkazvać za toje, što było ŭ minułych sklikańniach. Pa svaim miesiačnym znachodžańni na pasadzie deputata ja baču, što ŭ parłamiencie dastatkova šmat razumnych, tałkovych ludziej, jakija zrabili siabie jak prafiesijanałaŭ u peŭnaj śfiery. Kali budzie iści nie padzieł, a kansalidacyja ŭsich pradstaŭnikoŭ i hramadzianskaj supolnaści, i apazicyi, u tym liku palityčnaj, my razam zmožam paŭpłyvać u toj stupieni, u jakoj budziem pracavać.
U nas jość vielmi šmat ludziej, jakija nie chočuć brać adkaznaść i pracavać na vynik. Jość vielmi šmat ludziej i ŭ asiarodździ ŭłady, i ŭ asiarodździ apazicyi, jakija tolki łozunhami apierujuć. Pierakidvańnie šaroŭ nie viadzie da praktyčnych vynikaŭ. Tamu ja liču, što treba pracavać, vykarystoŭvać usie mahčymaści, jakija jość, u tym liku i z dapamohaj Zachadu, i pracavać.
— Niadaŭna vy skazali, što całkam padtrymlivajecie Łukašenku ŭ tym, što jon u niaprostych umovach adstojvaje intaresy krainy i svaich hramadzian. Raniej vy takoha nie kazali. Heta status deputata abaviazvaje?
— Nie. Razmova išła mienavita pra vystup Alaksandra Ryhoraviča Łukašenki na sustrečy z deputatami. Ja skazała mienavita pra hety jaho vystup, bo jon kazaŭ i pra biełaruskuju movu, i pra toje, kab deputaty vychodzili da trybuny i ahučvali prablemy, pra jakija im kažuć vybarščyki. Hety jaho vystup mnie spadabaŭsia, bo jon vystupiŭ jak kiraŭnik niezaležnaj dziaržavy i zaklikaŭ deputataŭ da aktyŭnaści. Deputatam papiaredniaha sklikańnia jakraz i stavili ŭ vinu, što ich nie vidać i nie čuvać.
— Vas tak mohuć i ŭ kałabaracyjaniźmie abvinavacić.
— Niachaj abvinavačvajuć u čym zaŭhodna. Ale kali čałaviek kaža toje, što i ja liču pravilnym, mnie ŭsio roŭna.
— Jašče vy abiacali nasić bieł-čyrvona-bieły ściažok, a na vas značak deputata ź ciapierašnim ściaham Biełarusi.
— Ja nie abaviazanaja nasić znački kožny dzień, ale našu značak deputata i našaj arhanizacyi, kab pazicyjanavać siabie. Ja — pradstaŭnik arhanizacyi ŭ parłamiencie. Ad bieł-čyrvona-biełaha ściaha ja nie adrakusia, i jon u mianie jość jak častka simvoliki Tavarystva biełaruskaj movy.
Ja prosta nie ciarplu hvałtu. Kali mnie pačynajuć ukazvać, to, jak kožny demakratyčny čałaviek, ja mahu adreahavać zusim pa-inšamu. Nie tamu, što ja zdradziła svaim pryncypam. Kali išła kampanija za podpisy, kab bieł-čyrvona-bieły ściah staŭ historyka-kulturnaj kaštoŭnaściu, ja pastaviła svoj podpis. Kali treba budzie padniać hetaje pytańnie ŭ parłamiencie, ja padymu. Kali ŭ mianie budzie stajać bieł-čyrvona-bieły ściah na pracoŭnym miescy, ja skažu. Ale ja nie budu im treści, kab kamuści dahadzić.
Biełaruskaja mova
— Vy kazali, što pryniaćcie zakona ab padtrymcy biełaruskaj movy — heta vaša asnoŭnaja zadača jak deputata. U čym sens hetaha zakona i ci realna, što parłamient jaho prymie?
— Zakon byŭ padrychtavany 5 hadoŭ tamu, i ciapier jaho treba dapracavać z ulikam trendaŭ, jakija paznačylisia ŭ hramadstvie. Ja liču, što jon moža być pryniaty i pavinien być pryniaty, kali my sapraŭdy chočam zachavacca jak nacyja i źniać nie vielmi pryhožyja dla našaj krainy momanty. Być u liku krain, u jakich rodnaja mova znachodzicca na miažy vymirańnia ŭ XXI stahodździ, pry takich techničnych mahčymaściach, viadoma, vielmi soramna.
Biezumoŭna, heta nie moža adbycca za adzin raz. Pa-pieršaje, za 20 ź lišnim hadoŭ było zroblena ŭsio, kab biełaruskaja mova nie hučała, kab jana vyciaśniałasia sa śfiery adukacyi i ź miedyja. Tolki dziakujučy tamu, što takija arhanizacyi, jak naša, praciahvali svaju dziejnaść, adstojvali litaralna pa kropielcy funkcyjanavańnie biełaruskaj movy, i plus jašče toje, što adbyłosia va Ukrainie, jość nadzieja, što rola movy budzie ŭśviadomlenaja bolšaściu ludziej.
Navat pa svajoj vybarčaj kampanii ja baču, što ludzi ŭsprymajuć dziejnaść biełaruskamoŭnaha deputata, i heta narmalna, što parłamient pavinien pracavać na biełaruskaj movie. Orhany dziaržaŭnaj ułady pavinnyja karystacca biełaruskaj movaj, heta narmalna.
Praces biełarusizacyi pavinien być, viadoma, nie ahresiŭnym, ale pastajannym. I kab jon pašyraŭsia i narastaŭ, pazityŭna, ale nieadstupna.
— U Łukašenki raniej byli zusim žachlivyja vykazvańni ab tym, što na biełaruskaj movie niemahčyma «vykazać ničoha vialikaha». U apošnija hady jon zahavaryŭ pa-inšamu. Jaho staŭleńnie da biełaruskaj movy ŭ apošnija hady źmianiłasia?
— Usio zaležyć ad taho, nakolki hramadstva budzie samo zacikaŭlenaje ŭ tym, kab pazicyjanavać siabie jak biełaruskamoŭnaje. Jak hramadstva, zacikaŭlenaje ŭ zachavańni siabie jak nacyi, u zachavańni svajoj kultury, jakaja biez movy, naturalna, nie moža isnavać.
— Biełarusizacyja ž u pieršuju čarhu ad prezidenta zaležyć u aŭtarytarnaj dziaržavie. Jon źmianiŭ svajo staŭleńnie da hetaha pytańnia ci nie?
— Ja liču, jamu padkazali, što treba mianiać.
— Ale ŭnutrana jon suprać, tamu ŭvieś čas zdaje nazad?
— Unutrana jon, moža, užo i hatovy. Niekalki hadoŭ tamu jaho ŭnučki zajmali pieršyja miescy ŭ tym liku i pa biełaruskaj movie. Tamu ja liču, što jon pačaŭ mianiać svajo staŭleńnie da biełaruskaj movy.
— Značyć, vy raźličvajecie, što Łukašenka navat uznačalić hety ruch?
— Ja tak nie dumaju. Ale ja raźličvaju na toje, što pracesy, jakija iduć u hramadstvie, buduć narastać, i ŭłada hetamu pieraškadžać nie budzie. Ja razumieju, što jany za nas ničoha rabić nie buduć, ale chaj chacia b nie pieraškadžajuć. Kali jość patreba adkryć himnaziju, jość dastatkova ludziej, jakija chočuć addać svaich dziaciej, značyć, ułada jaje adkryje. Ja baču tolki taki chod uzajemadziejańnia: jość zapatrabavańnie hramadstva, značyć, ułada reahuje na jaho i robić.
— A čamu ŭvohule takaja sumnaja historyja ź biełaruskaj movaj adbyłasia? Va Ukrainy byccam by padobnaja historyja, ale mnohija tam pa-ŭkrainsku havaryli, a ciapier i pahatoŭ.
— U nas nie było roŭnych umoŭ. U pačatku 90-ch možna było biez prablem addać dzicia ŭ škołu ź biełaruskaj movaj navučańnia abo adkryć taki kłas. Prablemy nie było zusim i nijakaha hvałtu nie było, pra što ciapier sprabujuć havaryć.
Toje, što ŭ Minsku bolš za 70% addavali dziaciej u biełaruskija kłasy, — heta byŭ narmalny praces. U savieckaj Litvie taksama byli škoły ź litoŭskaj movaj, na try škoły ź litoŭskaj movaj adna ruskamoŭnaja. U Biełarusi takoha ŭ haradach u saviecki čas nie było.
Voś adsiul i prablemy, jakija vyleźli ŭ 95-m hodzie na refierendumie. Ludzi vystupali za roŭny status, a atrymali rusifikacyju. Paśla 95-ha hoda škoły hvałtoŭna pieravodzili na ruskuju, tamu biełaruskaja mova trapiła ŭ dyskryminacyjnuju situacyju. Raźvićcia movy na dziaržaŭnym uzroŭni nie było zusim.
— I ŭ čym ciapier prablema? Navihacyja ŭ Minsku, naprykład, na biełaruskaj movie.
— Kali čałaviek prychodzić u bank, tam lažyć listočak dla zapaŭnieńnia tolki na ruskaj movie. Kolki my ni vajavali, na biełaruskaj jon za 20 hadoŭ tak i nie źjaviŭsia, niahledziačy na toje, što zrabić heta nie prablematyčna. Kali ty chočaš, kab praces navučańnia i vychavańnia ŭ dziciačym sadku išoŭ na biełaruskaj movie, ty pavinien damahacca, šukać, nie adzin hod vydatkavać, znajści sabie adnadumcaŭ, praktyčna vajavać z orhanami ŭłady, kab adstajać svajo kanstytucyjnaje prava i prava svajho dziciaci navučacca ŭ svajoj krainie na rodnaj movie. Mienavita tamu situacyja dajšła da takoha voś stanu.
Akramia taho, adsutnaść infarmacyjnaha pola, infarmacyjnaha asiarodździa na biełaruskaj movie. Bo telebačańnie ŭ nas tolki apošnija niekalki hadoŭ pačało ledź-ledź dadavać niejkija pieradačy na biełaruskaj movie.
— A kamu vyhadnaja takaja situacyja?
— Vielmi mała było ludziej va ŭładzie, jakija razumieli rolu movy ŭ dziaržaŭnym budaŭnictvie. Kali my abstrahujemsia ad našaj situacyi, to luboj monaetničnaj krainie, bo jaje nacyjanalnaja biaśpieka harantavanaja i funkcyjanavańniem rodnaj movy. Mova — heta arhaničny składnik nacyjanalnaj biaśpieki. Dla mianie heta tak.
— Ruskaja ž bolš internacyjanalny mova, i jaje šmat dzie razumiejuć.
— Heta ž nie značyć, što treba tolki ruskuju movu vykarystoŭvać! U śviecie šmat narodaŭ, šmat nacyj i šmat moŭ. Heta nie značyć, što my pavinnyja ŭsie skancentravacca tolki na ruskaj abo tolki na anhlijskaj. Adno druhomu, jak toj kazaŭ, nie supiarečyć. Niamieckaja ci francuzskaja pavinnyja źniknuć dziela anhielskaj?
U Jeŭrasajuzie pazicyjanujecca pavaha da ŭsich movaŭ. Treba vyvučać, viadoma, roznyja movy. Tam, dzie ja vyrasła, pastajanna susiedničali polskaja mova, biełaruskaja, troški ruskaja, užo paźniej, padčas akupacyi — niamieckaja.
— Bolšaść biełarusaŭ ža biełaruskuju movu, jak minimum, razumieje?
— Naturalna.
— To bok heta ŭžo pytańnie vybaru, atrymlivajecca?
— Nie, jość infarmacyjnaje naviazvańnie. Z ranicy da nočy televizar havoryć tolki na adnoj movie, vy prychodzicie, i ŭsie struktury tolki na ruskaj pracujuć, heta značyć, jany nie dajuć vam prava vybaru, nie pierachodziać z vami na biełaruskuju movu. Heta nie prava vybaru, heta naviazvańnie.
— A jak u idealnym varyjancie heta musić vyhladać? Pałova škoł — na ruskaj, pałova — pa-biełarusku? Ci ruskaja musić być apcyjanalnaj, pa žadańni?
— U ideale, viadoma, pavinna być adsotkaŭ 90 na biełaruskaj movie. U ideale.
— U adukacyi?
— Tak, i toje samaje musić być u infarmacyjnym zabieśpiačeńni. Heta nie značyć, što ruskuju treba dyskryminavać, tamu što ad jaje my nikudy nie padzieniemsia. Ale sprava ŭ tym, što asnovu luboj nacyi składaje mova. Tamu ŭ ideale — 90 adsotkaŭ.
— Kali kazać pra ŚMI, to va Ukrainie, naprykład, šmat chto nie pierajšoŭ na ŭkrainskuju, tamu što heta prosta niavyhadna, bo na ŭkrainskaj hatovaja spažyvać infarmacyju nievialikaja kolkaść nasielnictva.
— Nichto i nie kaža, što heta imhnienny praces. Treba, kab hety praces nie spyniaŭsia, kab nie pieraryvaŭsia, jak heta było zroblena ŭ 95-m hodzie. Tam było ŭsio abarvanaje, usio było rezka i hvałtoŭna spynienaje.
— Vy sapraŭdy z 80-ch hadoŭ tolki na biełaruskaj razmaŭlajecie?
— Tak, spačatku było składana psichałahična z tymi, z kim jašče ŭčora havaryŭ pa-rusku. U płanie taho, jak ciabie ŭsprymajuć tvaje ž blizkija. Ale adzin raz pierajšoŭ, i ŭžo ŭsio, potym nie treba ničoha nikomu dakazvać. Ciabie ŭsprymajuć tak, jak jość.
Nacyjanalizm i suviazi z Rasijaj
— Manifiest «U abaronu niezaležnaści Biełarusi» źjaviŭsia ŭ suviazi z tym, što adbyłosia ŭ Krymie?
— Tak.
— Dumajecie, jość realnaja pahroza taho, što Rasija zabiare sabie niejkija vobłaści pobač sa Smalenskam?
— Nie toje što zabiare, ale ž u mižnarodnaj palitycy vielmi važnyja precedenty, a stvorany [u Krymie] precedent prymusiŭ nas usich, i apazicyju, i ludziej, demakratyčna nastrojenych, i ŭładu pahladzieć na svaju situacyju skroź pryzmu hetych padziej.
I absalutna vidavočna, što takija ž pracesy mohuć być spravakavanyja ŭ Biełarusi. My heta ŭžo zaŭvažali — byli niejkija ŭspyški adnosna Homiela, adnosna Viciebska. Heta jakraz tyja drobiazi, jakija pakazali, što nielha niedaaceńvać rolu movy. Pytańnie biełarusizacyi pavinnaje stajać u paradku dnia.
— Kali ŭziać situacyju z Krymam, to rasijskija ŭłady tłumačyli viartańnie Kryma mienavita tym, što tam pačali pryhniatać ruskich i ŭ tym liku naviazvać im ukrainskuju movu. Ci nie baiciesia vy, što kali pačniacie biełarusizacyju, to hetym Kreml i skarystajecca?
— Jany mohuć skarystacca čym zaŭhodna. Ale kali my nie budziem abaznačać siabie jak biełarusaŭ, jak ludziej, jakim važnaja biełaruskaja mova, jakija adkazna staviacca da budučyni svajoj krainy, to možna choć zaŭtra pačać šarścić hubierni.
— Ale hety dyskurs ab biełarusizacyi Kreml napeŭna razdražniaje.
— Ja nie dumaju, što kulturnych ludziej u Rasii, intelektualnych ludziej heta razdražniaje. I ŭ Kramli taksama roznyja ludzi siadziać. Nie tolki tyja, dla kaho važna pazicyjanavać siabie vyklučna jak mocnuju ŭładu. Ja dumaju, što razumnaja ŭłada — heta taksama paniaćcie, nie čužoje Kramlu.
— Łukašenka, mnie zdajecca, zaŭsiody sprabavaŭ patencyjnuju pahrozu, nakštałt krymskaj, minimizavać, siabrujučy z Kramlom i abjadnoŭvajučysia ź im u Sajuznuju dziaržavu. Heta pravilna jon rabiŭ?
— Ź jaho punktu hledžańnia jon rabiŭ pravilna. Ale ŭ ludziej uźnikajuć prablemy, niahledziačy na Sajuznuju dziaržavu. Biełaruskija hramadzianie nie mohuć prymusić rasijcaŭ źjavicca ŭ sud, tamu što ŭ nas niama takich damoŭlenaściaŭ. Palakaŭ možna, a rasijcaŭ nielha. Što heta za sajuznaja dziaržava? Heta niejki fantom.
— U nas u Rasii biełarusaŭ ličać hałoŭnymi «bratami», asabliva paśla taho, jak ukraincy nam «zdradzili». Hetaja asablivaja suviaź pamiž našymi narodami naohuł pavinnaja isnavać ci Biełarusi treba adyści ad Rasii?
— Nam daŭno čas pierastać być sijamskimi bliźniatami. My ŭsie — samadastatkovyja narody, samadastatkovyja nacyi. I budujučy svaje adnosiny na ŭzajemnaj pavazie, my vyjhrajem bolš, čym niejkija takija krainy, što zraślisia.
Nielha skazać, što my nie majem suviaziaŭ. Vielmi mnohaje pieraplecienaje, šmat biełarusaŭ u Rasii pracuje, chtości prymaje rasijskaje hramadzianstva. Ale vielmi šmat i ludziej, jakija žyvuć u Biełarusi, lubiać Biełaruś.
Nam prosta treba pierastać adčuvać siabie adzinym arhanizmam. Rasija — heta Rasija, u jaje svaja niaprostaja historyja. Z majho punktu hledžańnia, mocny — heta toj, chto nie dušyć słabych.
— Chiba ekanomika dźviuch krain nie zanadta mocna pieraplecienaja? Voś va Ukrainy pačalisia ekanamičnyja prablemy, bo rynak ekspartu ŭ Rasiju prosta abrynuŭsia.
— Viadoma, rasijski rynak vielmi pryvabny svaim abjomam. Ale my ciapier znachodzimsia ŭ całkam inšym vymiareńni, na zusim inšym uzroŭni raźvićcia, i ciapier vychodzić na pieršy płan nie nafta i mietał, a, skažam, ekałahična čystaja pradukcyja. Heta toje, što pierśpiektyŭna, heta toje, što treba raźvivać.
Možna hladzieć i dalej, na toje, što zaŭtra budzie zapatrabavanaje, niejkija novyja technałohii, całkam novyja rečy, materyjały. Voś pra heta treba dumać. A kali my ŭvieś čas azirajemsia nazad, heta tarmozić. Treba hladzieć napierad, u tym liku i na raźvićcio adnosin.
— U Minsku jość nie tolki vulica Lenina i Karła Marksa, ale i navat praśpiekt Dziaržynskaha. Va Ukrainie ciapier idzie admaŭleńnie ad savieckaha minułaha, mianiajuć navat nazvy haradoŭ. Biełarusi treba admaŭlacca ad savieckaj spadčyny?
— Najpierš treba dobra ŭsio abdumać. Viadoma, lepš, kali my addajom naležnaje historyi. Była historyja, i jana była takaja, jakaja jość. Vielmi dobra, kali jość pierachodny pieryjad i staraja nazva vulicy visić razam ź siońniašniaj. Mahčyma, praź niejki čas ludzi zachočuć viarnucca mienavita da staroha. Nie treba infarmacyju ludziam naviazvać.
— Dziaržynski — vielmi niehatyŭny piersanaž, i praśpiekt jaho imia…
— Z adnaho boku, heta tak. Ale ź inšaha boku, Dziaržynski — jon naš, biełarus, razumiejecie? (śmiajecca) Voś tak jano ŭsio pieramiašana.
— Vy hanaryciesia im ci što?
— Kaniečnie, nie. Niechta nie hanarycca, a niechta hanarycca. Voś i Piłsudski ŭ Polščy. Jon ža taksama dla nas nieadnaznačny, praŭda?
