Pavał Jakubovič, hałoŭny redaktar hazety «SB. Biełaruś siehodnia». Fota z sajtu hazety
19 krasavika hałoŭny redaktar hazety «SB. Biełaruś siehodnia» Pavał Jakubovič, kaardynatarka inicyjatyvy «Abaronim Kurapaty» Hanna Šapućka, kiraŭnik hramadzkaj dyrekcyi Narodnaha memaryjału Kurapaty Aleś Čacholski i daśledčyk historyi palityčnych represij Ihar Kuźniacoŭ naviedali miesca zhuby achviaraŭ stalinskich represij Kurapaty.
Vizyt adbyŭsia ź inicyjatyvy Paŭła Jakuboviča, jaki padzialiŭsia sa Svabodaj vynikami sustrečy i dalejšymi planami.
Ściana płaču, muzej, pašyreńnie achoŭnych zonaŭ
Hanna Soŭś:: Ci mahli by vy raspavieści pra vyniki pieramovaŭ z hramadzkaściu, a taksama padzialicca infarmacyjaj, čaho dalej čakać u spravie memaryjalizacyi Kurapataŭ?
Pavał Jakubovič: Nijakich pieramovaŭ u hlabalnym sensie niama. Ja praciahvaju paśladoŭna svaju liniju, jakuju zajaviŭ na «kruhłym stale» u hazecie, i jakaja ŭžo viadomaja ŭsim. Mnie padałosia važnym painfarmavać hramadzkaść, vypracavać nastupnyja kroki, vektar ruchu dziela dalejšaha ŭdaskanaleńnia Kurapataŭ. Tamu što memaryjał Kurapaty zusim nie na roŭnym miescy robicca. Tam užo zroblena stolki, što možna… Nizki pakłon entuzijastam, jakija hadami heta rabili. Nie dalej jak učora my jašče raz prajšli pa tych miescach… Ja jašče raz ździviŭsia, ja prosta ŭjaviŭ, jak hetyja ludzi pracavali, nasili kryžy, stavili kamiani, i kolki było pakładziena i sił, i enerhii. Redki vypadak takoha padźvižnictva. Ščyra kažučy, ja pra jaho mała viedaŭ, zaraz pierakanaŭsia, i heta vyklikaje kaniečnie asobyja pačućci i vializnuju pavahu.
Hanna Šapućka i Nina Bahinskaja ŭ Kurapatach
Ale toje, što treba iści dalej, taksama niama sumnievaŭ. Tamu ja hetyja abiacanyja kroki pra toje, što nieabchodna zrabić pamiatny znak, praciahnuć dobraŭparadkavańnie za košt niejkaha pašyreńnia zony — nie ŭročyšča, nie pomnika, a krychu, kali jość takaja mahčymaść, dalejšaha pašyreńnia z tym, kab stvaryć tam muzej, niejkaje miesca dla masavych malebnaŭ. Moža pajści havorka pra tuju ścianu płača, dzie mohuć być viadomyja ŭžo imiony achviaraŭ i imiony ludziej, jakija byli ŭciahnutyja ŭ hety vir stalinskich represij, zahinułych u Kurapatach albo ŭ inšych rasstrelnych miescach, jakich u Biełarusi niamała, dumaju, jość. Heta ŭ hetym alharytmie druhi krok, i my hetym budziem zajmacca.
Konkurs budzie praciahnuty, ale na demakratyčnych umovach
Hanna Soŭś: A ŭ jakim farmacie heta budzie adbyvacca? Ci heta vaša inicyjatyva razam z hrupaj aktyvistaŭ, jakija da vas dałučylisia? Ci heta budzie adbyvacca ŭ supracy ź Ministerstvam kultury, jakoje svoj konkurs abviaščała?
Pavał Jakubovič: Da majho hłybokaha rasčaravańnia, jak heta niaredka byvaje, niekalki nie va unison pajšło raźvićcio padziej. Tamu konkurs budzie praciahnuty — pa eskizach i prapanovach pa pamiatnym znaku. I, kaniešnie, ž na ŭmovach nia tolki bolš, a sapraŭdy demakratyčnych, kab pryniali ŭdzieł usie, chto choča pryniać udzieł — i prafesijanalnyja skulptary, i nieprafesijanalnyja, architektary, i mastaki, i prosta hramadzianie, vučni škoł i studenty — cikava budzie i heta pahladzieć. Tamu heta ŭsio budzie praciahnutaje.
Ja padrychtuju peŭnuju kolkaść dakumentaŭ, jakija buduć apublikavanyja i prademanstravanyja na telebačańni. Ja pastarajusia danieści heta da jak maha bolšaj kolkaści hramadzianaŭ. Miarkuju, što dałučacca i inšyja ŚMI, i «Naša Niva», i «Narodnaja Vola» — ahułam, usie, chto pažadaje. Kab jak maha bolš ludziej daviedalisia pra hety konkurs i pryniali ŭ im udzieł. Adnačasova budzie taki ž zvarot, telerolik z nadziejaj na ŭdzieł usich našych medyjaŭ, što treba praciahnuć zbor srodkaŭ. Spadar Čacholski, u jakim ja adkryŭ nadzvyčaj cikavaha čałavieka i prosta byŭ ahałomšany tym abjomam pracy, jakaja była zroblenaja, pakazaŭ hetyja biaskoncyja viedamaści pra achviaravańni ludziej…
Aleś Čacholski (sprava)
Hetamu treba jašče impuls dać. I paśla taho, jak my pačniom atrymlivać hrošy, adčynim raźlikovy rachunak. Naturalna, heta budzie prazrysta i zrazumieła dla ŭsich, jakija hrošy pryjšli i što ź imi dalej budzie rabicca.
I potym, spadziajusia, što šmat źjavicca prapanoŭ dla pamiatnaha znaku. Jon pavinien być vielmi łapidarny, ale vielmi pierakanaŭčy — tam nia treba haradzić niejkich kampazycyj, samo hetaje miesca z kryžami, Narodny memaryjał, nie patrabuje nijakaj pampeznaści i bujnych formaŭ. Paśla taho, jak heta budzie zroblenaje, budzie adabrany lepš eskiz, heta taksama projdzie praz šyrokaje abmierkavańnie… Heta budzie inicyjatyŭnaja hrupa, u jaje uvachodziać ludzi vielmi roznyja. Tam jość Hanna Šapućka, viadomaja padźvižnica Kurapataŭ, Aleś Čacholski, historyk Ihar Kuźniacoŭ, pradstaŭnik prafsajuzu, archivist viadomy (spadar Adamuška)… Voś takaja prykładna hrupa.
«Mnie zdałosia, što ŭznačalić inicyjatyŭnuju hrupu pavinna Nobeleŭskaja laŭreatka»
Hanna Soŭś: Viadoma, što była prapanova Śviatłanie Aleksijevič uznačalić hetuju hrupu. Ale jana admoviłasia. Ci miarkujecie vy jašče raz pasprabavać pierakanać jaje, albo źviarnucca jašče da peŭnych znakavych asobaŭ, kab jany ŭvajšli ŭ skład hetaj hrupy? Śviatłana Aleksijevič kazała pra toje, što jana bačyć na čale Paźniaka. Moža, jaho zaprasić?
Pavał Jakubovič: Ja naohuł imknusia być realistam — starajusia rabić toje, što treba i toje, što važna. Starajusia padyści zaŭsiody tak da peŭnych vytvorčych momantaŭ. Mnie zdałosia, što ŭznačalić hetuju inicyjatyŭnuju hrupu pavinna Nobeleŭskaja laŭreatka Śviatłana Alaksandraŭna Aleksijevič, jakuju ja vysoka šanuju, nia tolki jaje ciapierašni tytuł, ale i jaje zasłuhi zaŭsiody vyklikali ŭ mianie vialikuju pavahu. Tamu ja paličyŭ, što słušna było b, kali b ad imia samych vysokich dziaržaŭnych instancyj joj prapanavali ŭznačalić hrupu. A adabrać hrupu delehavałasia by prava joj samoj. Kali b jana, naprykład, nie chacieła b supracoŭničać z kimści, sa mnoj, naprykład, ci jašče ź jakimści čałaviekam, heta, moža być, nie zusim kanstruktyŭna, ale heta prava było b kiraŭnika hrupy. Tamu z majoj inicyjatyvy adbyłasia razmova sa Śviatłanaj, ale jana paličyła dla siabie niemahčymym zaniacca voś takoj kankretnaj praca dziela ŭdaskanaleńnia Kurapataŭ i naohuł pa ŭsioj hetaj prablemie.
Heta jaje sprava, i u mianie niama nijakaha žadańnia šukać pryčyn, śledztvaŭ, i naohuł niejak charaktaryzavać. Joj było prapanavana ačolić hrupu, nia stać šyrmaj, jak heta kamentavałasia, nia stać niejkim fihavym listkom, u cieni jakoha buduć rabicca niejkija machinacyi. Prosta ačolić hrupu i nabrać jaje. Dla taho, kab my mieli na čale takoj va ŭsich sensach vialikaj spravy vielmi pavažanaha i viadomaha i ŭ Miensku, i za miažoj, laŭreata Nobeleŭskaj premii.
«Narodny memaryjał nievierahodna ŭražvaje. Jon užo jość. Zastalisia niekatoryja štrychi»
Što tyčycca jaje fantastyčnych prapanoŭ, davajcie Paźniaka pryznačym, nichto nia suprać, ale Paźniak, da majho vialikaha škadavańnia, ja nia viedaju dzie žyvie — u Amerycy ci inšaja krainie. Tamu zajmacca realizacyjaj fantastyčnych prapanoŭ biessensoŭna. Kaniešnie, histaryčnaja častka nieparyŭna źviazanaja ź imiem Paźniaka, jaki źjaŭlajecca adnym z tych, chto pieršy skazaŭ pra Kurapaty, i mnoha sił prykłaŭ da taho, kab prabić tuju pieršuju ścianu maŭčańnia ŭ kancy 80-ch, jakoj Kurapaty byli akružanyja. Ale čakać, što Paźniak ačolić hetuju hrupu praz dystancyjnaje kiravańnie, nie vypadaje… U Biełaruś, jak ja razumieju, jon pryjaždžać nie źbirajecca. Tamu budziem abychodzicca svaimi siłami. Kali Śviatłana Aleksijevič admoviłasia, to niejkija funkcyi ja ŭzvalu na siabie, i vielmi spadziajusia, što hramadzkija aktyvisty, jakija pahadzilisia heta rabić, heta ŭ asnoŭnym ludzi, jakija pryśviacili 20 hadoŭ svajho žyćcia padźvižnickaj pracy ŭ Kurapatach. Ja dumaju, pryjduć i jašče ludzi, i my budziem šukać kantaktu z usimi, chto choča i moža pryniać udzieł. I spadziajusia, što toje, što my paznačyli, my zrobim. A ŭłasna kažučy, tut havorka nie idzie pra niešta hlabalnaje. Paŭtarusia, što Narodny memaryjał nievierahodna ŭražvaje.
Jon užo jość. Zastalisia niekatoryja štrychi. Naturalna, patrebny pamiatny znak, i dalej havorka moža pajści pra pašyreńnie historyka-navukovaj častcy Kurapataŭ. Voś tak koratka.
«Nieabchodny pomnik achviaram stalinskich represij, nie niejkim tam niavinna zabitym»
Uvieś čas paŭstaje pytańnie, a čamu dziaržava apamiatavałasia. Maŭlaŭ, 20 hadoŭ maŭčali, a zaraz, kali ŭsio zroblena… Nu pa-pieršaje ja nie symbalizuju dziaržavu, i mnie ciažka na takija pytańni adkazvać. Pa-druhoje, što tyčycca mianie i hazety, to ahulnaviadoma, što nia siońnia maje vysiłki byli zroblenyja, ale, na žal, sił nie chapiła. Treba razumieć inšaje, što na praciahu doŭhaha času značnaja častka nasielnictva Biełarusi nia vielmi cikaviłasia losam Kurapataŭ. Skazalisia i reštki savieckaha ŭspryniaćcia rečaisnaści, i ahramadnaja masa prapahandy, jakaja pierakonvała, što naohuł u krainie nie było achviaraŭ palityčnych represij. Represii byli, skroź zuby pryznavałasia, a voś miescaŭ pachavańnia represavanych nie było. Tamu išła takaja davoli hłybokaja baraćba ŭ nietrach, i navat dziaržaŭnaha aparatu.
Nievypadkova prezydent dvojčy davaŭ ukazańni pra toje, kab adpaviednyja orhany, śledčyja, prakuratura, vajennaja prakuratura, jašče i jašče raz vyvučyli pytańnie Kurapaty metadami vielmi dziejsnymi, prakurorskimi — praz ekshumacyju, vyvučeńnie archivaŭ, pošuku śviedčańniaŭ, i h.d. To bok pytańnie było vielmi balučaje, ale tyja, chto pracavaŭ pa dobraŭparadkavańni Kurapataŭ, chto ŭ hramadzkaj śviadomaści prabivaŭ tuju dumku, što nieabchodny pomnik achviaram stalinskich represij, nie niejkim tam niavinna zabitym ci jašče niejkaja dziŭnaja farmuloŭka, a pavinien być adziny zborny pomnik achviaram represij na terytoryi Biełarusi. Achviaram palityčnych represij 20-ch i 40-ch hadoŭ.
Tamu takija lohkija acenki ŭ tenisnym duchu, miačyk tudy, miačyk siudy, a čamu nie zajmalisia — i zajmalisia. Była baraćba, baraćba mierkavańniaŭ i ŭ sfery śvietapohladnaj i histaryčnaj. Słava Bohu, mianie vielmi ciešyć, što nia tolki akno prabita, płot hihancki źniaty, i zaraz treba prosta ŭsim, i hramadztvu, i ŭładzie tut ruchacca ŭ adnym nakirunku.
***
Paśla taho, jak sioleta ŭ lutym paŭstaŭ kruhłasutačny lahier abarony Kurapataŭ suprać budaŭnictva, adbyŭsia «kruhły stoł» u hazecie «SB. Biełaruś siehodnia» pad nazvaj «Historyja, jakaja pavinna nas abjadnoŭvać». Jaho materyjały pakazali pa BT. Praź niekatory čas Alaksandr Łukašenka zajaviŭ, što najbližejšym časam va ŭročyščy Kurapaty stvorać memaryjalny kompleks. Ministerstva kultury abviaściła konkurs eskizaŭ pamiatnaha znaka «Kurapaty».
Paśla adkryćcia praŭdy pra Kurapaty ŭ 1988 hodzie ŭžo dvojčy abviaščaŭsia konkurs na stvareńnie memaryjału — pry kancy 1980-ch i napačatku 2000-ch. Ale dalej za abmierkavańni sprava nia ruchałasia. Na kurapackim pahorku na zakładnym kamiani prymacavanaja šylda, na jakoj napisała, napisana, što tut u adpaviednaści z rašeńniem Savietu ministraŭ BSSR ad 18 studzienia 1989 hodu budzie ŭstalavany pomnik achviaram represijaŭ 1937—1941 hadoŭ. Pomniku ad dziaržavy tak i nie źjaviłasia za amal 30 hadoŭ. A za hety čas u Kurapatach paŭstaŭ Narodny memaryjał, byli ŭstalavanyja niekalki tysiačaŭ kryžoŭ na achviaravańni ludziej.
