Tut i nižej fota z archiva Juryja Hihiniaka.
Bolš za tryccać krainaŭ śvietu vałodajuć 75 daśledčymi stancyjami ŭ Antarktydzie. Siarod ich chutka źjavicca i biełaruskaja. Pieršy modul biełaruskaj antarktyčnaj bazy byŭ zaviezieny ŭ 2014 hodzie, hetaj vosieńniu biełaruskija palarniki źbirajucca vieźci jašče čatyry.
«Heta vielmi važna, mieć hety kavałak, svoj punkt u Antarktydzie. Choć aficyjna Antarktyda ničyjnaja, ale ličycca, što terytoryja ŭ zonie ekałahičnaha ŭpłyvu bazy — heta terytoryja toj krainy, jakoj naležyć stancyja. Naprykład, rasiejskaja stancyja «Prahres» staić za 400 mietraŭ ad kitajskaj stancyi. Viadoma, u ich jość stykoŭka, byccam miaža — heta naš kavałak, a heta — vaš. Dabudujem stancyju — padymiem tam biełaruski ściah, heta budzie značyć — tut my, chočacie prychodźcie da nas u hości», — raspaviadaje Juryj Hihiniak, kandydat bijałahičnych navuk i stały ŭdzielnik biełaruskich palarnych ekśpiedycyjaŭ.
Biełaruskaja stancyja ŭ Antarktydzie, 2017 hod. Fota: nasb.gov.by
Našaja stancyja budujecca va ŭschodniaj častcy Antarktydy na ziamli Enderbi. Nazyvajuć stancyju, pakul nieaficyjna, «Viečarovaja hara», bo znachodzicca jana la padnožža schiłu.
«Nu jakaja tam hara, tak 300 mietraŭ, jak u Dziaržynsku», — śmiajecca Juryj.
Juryj Hihiniak, dacent, kandydat bijałahičnych navuk. Upieršyniu pajechaŭ u Antarktydu ŭ 1970-m hodzie ŭ składzie savieckaj ekśpiedycyi.
U hety čas 7 biełarusaŭ źbirajucca ŭ 10-ju biełaruskuju ekśpiedycyju ŭ Antarktyku. Paviazuć budaŭničy materyjał dla našaje stancyi. Byli raspracavanyja śpiecyjalnyja moduli, jakija pavinny vytrymlivać tempieraturu da minus 50 hradusaŭ. Moduli nievialikija, bo isnuje prablema dastaŭki. Treba vieźci ich spačatku ŭ Sankt-Pieciarburh na karabiel, jaki amal paŭtary miesiacy idzie da Antarktyki, a potym na viertalotach jany dastaŭlajucca na miesca, — heta patrabuje šmat hrošaj. Kab pastavić moduli, budujucca śpiecyjalnyja płatformy na nožkach, kab nie zamiatała śnieham.
Placoŭka biełaruskaj stancyi znachodzicca ŭ 25 km ad rasiejskaj stancyi «Maładziožnaja», i bolš nikoha niama tam na tysiačy kiłamietraŭ navokał.
U jakich umovach žyvuć palarniki ŭ Antarktydzie
Uletku tempieratura ŭ Antarktydzie nie apuskajecca nižej za minus 20 hradusaŭ. Samy ciopły čas — udzień, da plus 2.
Na biełaruskaj stancyi našyja palarniki jašče nie žyli — tam pakul niama žyłych pamiaškańniaŭ, tolki kamandny punkt. Da hetaha času biełaruskija ekśpiedycyi zajmali niepadalok pakinutuju rasiejcami staruju lotnuju bazu ŭ vyhladzie žaleznych bočak na svajach. Rasieja dazvoliła tam žyć biełarusam, pakul my nie pabudujem svaju stancyju. I voś užo dziesiać biełaruskich ekśpiedycyjaŭ pražyli tam.
«Narmalnyja ŭmovy. Usio hrejem elektryčnaściu na dyzielnych hienieratarach. Adziny vialiki minus — heta sanitarnyja ŭmovy. Prybiralnia ŭ nas tam na vulicy. Tamu žančynaŭ vieźci tudy niepažadana. Jana, kaniešnie, vytrymaje fizična, ale kali raptam śniežny buran, maroz, a prybiralnia na vulicy — dla žančyny heta ciažka», — raspaviadaje Juryj Hihiniak.
Režym dnia ŭ Antarktydzie žorstki. A 8-j — śniadanak i ŭsie pavinny być za stałom. Praz paŭhadziny ŭsie ŭžo pracujuć. Potym abied. Juryj kaža, što ježu zaŭsiody starajucca brać z saboj dobruju i raznastajnuju. Siłaŭ sychodzić šmat, dy j na nastroj upłyvaje, kali ježa smačnaja.
«Sonca śviecić uvieś čas, palarny dzień, i tamu my pracujem pa 10-15 hadzinaŭ. Pry hetym praca pa svaim nakirunku zajmaje prykładna 30% času. Astatniaje — heta abo dziažurstva na kuchni, abo treba dapamahać nazapasić vady, praciahnuć niejki kabiel, źjeździć na raźviedku na lod, zapravić elektrastancyju. Ale heta pakul što ŭ nas tak, bo ŭ nas nie ŭsio pabudavana. Zvyčajna na bujnych stancyjach jość svoj elektryk, kuchar, i kali ty vučony, to na 90% zaniaty svajoj navukaj», — raspaviadaje bijołah-palarnik.
U Antarktydzie ŭ biełarusaŭ niama stałaj suviazi z rodnymi. Kab skarystacca internetam, treba schadzić da rasiejcaŭ, ale heta daloka, i toje jon tam byvaje pa raskładzie i vielmi marudny. Źviestki kštałtu «žyvy i zdarovy» časta traplajuć da siemjaŭ palarnikaŭ praz kiraŭnika ekśpiedycyi.
Čym zajmajucca biełarusy
Sioleta ŭ ekśpiedycyju nie ŭziali bijołaha, choć jahonaja praca ŭ Antarktycy — asnoŭnaja pobač ź inšymi daśledavańniami ŭ halinie fiziki. Aproč niepasredna svajoj navuki, bijołah pavinny nahladać za čyścinioj i minimizacyjaj upłyvu pracy stancyi na navakolnaje asiarodździe. Heta abaviazkova zhodna z Kanviencyjaj ab zachavańni resursaŭ Antarktyki.
«Ale sioleta zrabili akcent na tym, što treba budavać stancyju. Ad navuki nakiravali tolki fizika i hieołaha. Ja liču, što heta niapravilna i navuka pradstaŭlena ŭ hetaj ekśpiedycyi niedastatkova. Kab nas kančatkova pryznali na mižnarodnym uzroŭni, patrebna nie tolki pabudavać stancyju, i nie abaviazkova navat jaje budavać, ale my pavinny publikavać daśledavańni. U hetym hodzie paŭnavartasnych bijałahičnych daśledavańniaŭ nie budzie», — kaža Juryj Hihiniak. Jon pavinien byŭ jechać u sioletniuju ekśpiedycyju ŭ jakaści bijołaha, ale potym apynułasia, što miesca dla jaho niama.
Fiziki vyvučajuć u Antarktydzie azonavy słoj, pryziemnyja źjavy. Bijołahi — pavodziny žyviolinaŭ i raślinaŭ, ich hienietyku, fizijałohiju. Jury Hihiniak kaža, što prykładna pałova vidaŭ raślinaŭ i žyvych mikraarhanizmaŭ, jakija žyvuć u Antarktydzie, sustrakajucca i ŭ Biełarusi. Vyvučajecca, jak jany prystasavalisia vyžyvać u ekstremalnych umovach. Ale jość i tyja, chto žyvie tolki ŭ Antarktydzie.
«Jość maleńki arhanizm — cichachodka, dyk jany prosta kaśmičnyja pryšelcy, jany mohuć vytrymlivać kaśmična chałodnyja tempieratury. Jość vodaraści i arhanizmy, jakija žyvuć unutry kamianioŭ, heta dastatkova novaje nakiravańnie, my im zaraz zajmajemsia».
U Antarktydzie na dziva bahaty žyvielny i raślinny śviet. Pa raznastajnaści vidaŭ nie sastupaje tropikam.
Raniej navukoŭcam patrebna było pahružacca pad vadu, kab panazirać za marskim žyćciom. Ciapier heta robić śpiecyjalny prybor
Hienietyka pijavak i dafnij — toje, nad čym zaraz źbirajucca pracavać bijołahi Antarktyki.
Raśliny i žyvioły vyžyvajuć u Antarktydzie ŭ ekstremalnych umovach. Cikava zrazumieć, jak i čamu.
Čyścinia navakolnaha asiarodździa Antarktyki abaraniajecca žorstkimi ramkami Kanviencyi. Jaje padpisvajuć usie, chto zajmajecca tut palarnymi daśledvańniami.
Ci možna adkapać pad viečnaj miarzłotaj daŭnišni śmiarotny virus?
Z punktu hledžańnia navuki, Juryj Hihiniuk nie vyklučaje hetaha.
Bližej da centru Antarktyki znachodzicca voziera «Uschod», dzie pad tryma kiłamietrami viečnaha ildu chavajecca ciopłaja vada. Rasiejcy namahajucca praburyć miarzłotu, kab uziać proby.
«Ale ž nichto nie viedaje, što možna dastać adtul. Mahčyma, niejkuju zarazu, jakuju lepš nie čapać jašče miljony hadoŭ. I naadvarot, pry ŭmiašalnictvie možna zanieści zarazu ŭ voziera, i ad taho zahinie ŭnikalnaja ekasistema».
Ahułam ža, pa słovach palarnika, upłyŭ čałavieka na navakolnaje asiarodździe ŭ Antarktydzie zaŭvažny. Naprykład, časta kidajecca staraja technika, jakuju vielmi doraha i składana vyvozić. Zhodna z Kanviencyjaj ab achovie resursaŭ Antarktyki, usio śmiećcie ad žyćcia ekśpiedycyj pavinna sartyravacca i vyvozicca z Antarktydy, ale tak atrymlivajecca nie zaŭsiody. To niama miesca na karabli, to jon nie moža padyści blizka praź lod.
Fanatyki vialikaj miarzłoty
Udzielnikaŭ ekśpiedycyi viertalotam pieramiaščajuć z karabla na ziamlu Antarktydy.
U kabiniecie Juryja ŭ Akademii navuk usie ścieny ableplenyja fotazdymkami z Antarktydy — ź siabrami, paplečnikami i ź pinhvinami. Pobač siadzić jahonaja dačka Iryna, jana taksama kandydatka navuk i pracuje razam z tatam.
«Kaniešnie, my chvalujemsia jaho adpuskać. Źbirajem kožny raz vielmi ŭvažliva, składajem aptečku, rukoj padpisvajem na kožnym leku «ad hałavy», «ad žyvata». Ale pasprabuj jaho nie puści, pahladzicie na jaho!», — kaža Iryna i ŭśmichajecca.
Ale Juryj kaža, što zaraz u ludziej ramantyzm datyčna palarnych padarožžaŭ mienšaje. Dla mnohich heta ŭžo prosta praca, mahčymaść zarabić hrošy.
«Pryjechaŭ — pabudavaŭ. Uziaŭ u viečary noŭtbuk, pačytaŭ niešta, abo film pahladzieŭ. Hetym rezka adroźnivajucca navukoŭcy, asabliva bijołahi. Zaŭsiody iduć, źbirajuć niešta, vočy harać, tut lišajnik, tam kazulečka niejkaja. Bo kali ty traplaješ tudy, ty ździŭlaješsia hetaj pryrodzie, hetym raślinam. Kusočak adščyknuć, pryvieźci siudy i tut siadzieć nad im. Uvieś čas u pošuku. Heta niezvyčajnaje miesca na ziamli, i choć ty pracuješ tam pa 10-15 hadzinaŭ, ale imčyš tudy iznoŭ i znoŭ, praz hetyja mary-akijany», — raspavioŭ bijołah-palarnik.
