fota ź Vikipiedyi.
Bol — heta sinonim biełaruskaj inavacyjnaści. Biełaruś rehistruje ŭ 10 razoŭ mienš patentaŭ, čym Polšča (jakaja daloka nie navatar), a kolkaść ludziej, jakija zajmajucca daśledavańniami, za apošnija 10 hadoŭ skaraciłasia na 20% (da 26 tysiač). Dobra, što choć vajskovyja dy IT-kampanii dajuć padstavy dla honaru, maŭlaŭ, my ŭsio jašče vyrablajem novyja pradukty. Ale heta nie nazaŭsiody, bo ich pośpiech trymajecca na biełaruskaj fundamientalnaj navucy, jakaja imkliva dehraduje.
Bolš za 20 hadoŭ tamu ŭ Łondanskaj škole ekanomiki vyjšła daśledavańnie, jakoje dakazvaje banalnuju reč: čym bolš rehistrujecca patentaŭ i vydatkoŭvajecca na navukovyja daśledavańni, tym vyšejšy ekanamičny rost. Libiertaryjancy ŭ takija momanty mohuć z honaram skazać, što vialiki kavałak navukovych vydatkaŭ prypadaje na pryvatnyja firmy.
Ale libiertaryjancy vam mohuć nie skazać, što nasamreč pośpiech pryvatnych firm časta trymajecca na dziaržavie. Pryvatny siektar dynamičny i śmieły, ale jon prosta nie ŭ stanie (biełaruski pryvatny siektar dyk dakładna) układać hrošy ŭ doŭhaterminovyja prajekty. Takija rečy, jak internet, GPS ci tačskryn, uźnikli dziakujučy pieradusim dziaržaŭnym inviestycyjam, a nie pryvatnym. Jeŭrapiejski Sajuz nie prosta tak ulivaje €80 miljardaŭ u prahramu padtrymki navuki «Haryzont-2020» u 2014—2020 hadach (ź jakich i Biełarusi dastaniecca niekalki miljonaŭ).
Jak prykład, biełaruski IT-pośpiech nie byŭ by mahčymym biez mocnaj škoły BDUIRa. Ale BDUIR užo nie toj, dy i ŭsia kraina nie taja. Biełaruś nie tolki niazdolnaja da stvareńnia dastatkovaj kolkaści technałohij, ale nam usio ciažej pierajmać technałohii i navučacca im. U Słucku tolki niadaŭna ŭźnik niamiecki zavod, piersanał dla jakoha davodzicca vučyć u Hiermanii. Ideja, kab razam rychtavać pracaŭnikoŭ zavoda, pryviała ŭ nikudy.
U Słuckim rajonie, jaki aficyjna pryznajecca prablemnym u płanie pracaŭładkavańnia, niemahčyma navučyć adpaviednyja kadry dla niamieckaha pradpryjemstva, jakoje dakładna budzie płacić prystojnyja hrošy.
U navučańni ŭ Hiermanii niekalkich ludziej niama ničoha strašnaha, ale viera, što ŭsie inviestary buduć vazić pracaŭnikoŭ da siabie, usio ž davoli «ružovaja». Praściej nie leźci ŭ takija krainy, bo ŭ pryncypie jość dva typy dziaržaŭ: jakija siabrujuć z technałohijami i na hetym zarablajuć, i tyja, što varahujuć i na hetym hublajuć. My siabrujem usio mienš.
Try pryčyny našaj adstałaści
Pa-pieršaje, kaniečnie, biednaść. Biełaruski pryvatny siektar i dziaržava sukupna traciać tolki 0,5% VUP na navukovyja daśledavańni, što mała navat pavodle zanižanych standartaŭ našaha rehijona.
U minułym hodzie supracoŭnik Akademii navuk apublikavaŭ svoj raźlikovy list, pavodle jakoha małady admysłoviec u kamiennym vieku za miesiac zarabiŭ 244 rubli. Kaniečnie, u bolš kamiercyjalizavanych śfierach u stałym uzroście možna zarablać bolš, ale heta ŭsio adno drobiaź za navukovuju pracu. Vyraz kiraŭnika Akademii navuk «biełaruskaja navuka — heta nie zarablańnie hrošaj» možna vyšyć załatymi litarami na ściahu jaho ŭstanovy.
Tamu ledź nie samaje radasnaje, što byvaje ŭ biełaruskaj navukovaj karjery, — heta źjeździć u krainy ES pa prahramie MOST.
Prablema nie tolki ŭ tym, što biełaruskaja navuka biednaja. Kali raptam dać Akademii navuk u dva ci try razy bolej srodkaŭ, to heta nie značyć, što jakaść jaje pracy pavialičycca ŭ dva ci try razy. Pavinna źmianicca nie tolki suma finansavańnia navuki, ale i sistema raźmierkavańnia srodkaŭ.
Heta źviazana z druhim našym «śmiarotnym hrachom» — słabym mieniedžmientam, jakomu ciažka dajecca znachodzić hrošy na navuku i daśledavańni.
Kaniečnie, jość patryjatyčnyja ludzi siarod biełaruskich navukoŭcaŭ, ale bieź iluzij: kali biełaruski navukoŭca maje vialiki talent, to jon pajedzie tudy, dzie budzie zarablać u dziasiatki razoŭ bolej. Toje samaje datyčyć mieniedžmientu, jaki časta prosta simuluje vyniki.
Spadarožnik «Biełka» ci stvareńnie supierkampjutara, čym tak hanaracca ŭłady Biełarusi, naahuł niezaŭvažanyja padziei ŭ śviecie. Bo inšyja krainy taho daŭno dabilisia. Heta jak minimum śviedčyć, što biełaruskija navukoŭcy nie ŭmiejuć prasoŭvać svaje vynachodnictvy, a jak maksimum — što hetyja zdabytki naohuł nikomu nie patrebnyja.
Pa-treciaje, naša navuka zakrytaja. Mnohija biełaruskija navukoŭcy nie vałodajuć anhlijskaj movaj. Navukovaja supolnaść maje vielmi mała kantaktaŭ z Zachadam, a kali i kantaktuje ź niekim, to pieravažna z rasijskimi navukoŭcami, jakija, moža, lepš siabie pačuvajuć, ale ad nas daloka nie adyšli.
Našyja admysłoŭcy amal nie pišuć dla najlepšych navukovych časopisaŭ i nie bačacca ź ludźmi, jakija i stvarajuć siońniašniuju navuku.
Choć supraca z zamiežnymi kampanijami isnuje, ale pakul my ad padobnych partniorstvaŭ nie tak šmat vyjhrajem.
Alaksandr Vajtovič, były kiraŭnik NAN, časta pryvodzić prykład paŭdniovych karejcaŭ, jakija na pačatku 1990-ch nie mieli technałohij z vadkimi kryštalami, ale pryjechali ŭ Biełaruś, finansavali ŭ nas łabaratoryi, pieraniali našyja viedy i pačali vykarystoŭvać heta ŭ vytvorčaści noŭtbukaŭ ci televizaraŭ. Ciapier heta my pavinny vučycca ŭ paŭdniovych karejcaŭ, ale ŭ nas ža niama srodkaŭ, kab finansavać tam łabaratoryi.
Pavodle hamburhskaha rachunku, kali Biełaruś nie vyrašyć hetyja prablemy, to ŭ našaj inavacyjnaści niama budučyni. My budziem usiaho tolki kuplać čužyja technałohii i prasić zamiežnych «dziadźkaŭ i ciotačak» navučyć imi karystacca.
