Viačasłava Adamčyka ciapier čytajuć mienš jak Bykava ci pahatoŭ Karatkieviča. Miž tym, mała chto nastolki adčuvaŭ biełaruskuju movu, jak Adamčyk.
Kiepskija ŭzory hadujuć kiepskaje maŭleńnie. Tvory Adamčyka jaskrava pakazvajuć, što biełaruskaja mova — heta absalutna admietnaja sistema.
Hetaja natatka ničoha novaha nie adkryvaje. Pra toje, što mova — sistemnaja źjava, ludzi byli pisaŭšy i na by_mova (była takaja supołka ŭ žž). Nieadnakroć davodziŭ hetuju dumku, naprykład, Paciupa. Ale adna reč — pieradadzienyja kimści abstraktnyja viedy. Zusim inšaja — praktyčny dośvied.
Tamu tut nie budzie śpisu słovaŭ, jakich možna navučycca ŭ Adamčyka. Choć takich — śviet; heta husta branaja tkanina, vynik napružanaj raboty (što vidać i ź dziońnikaŭ Adamčyka savieckaje pary, jakija vychodziŭšy byli ŭ «Maładości», potym asobnaj knižkaj).
Vypisvać słovy niama sensu, bo havorka nie pra leksiku. Havorka pra supolnaść movy i mietafary. Sistemnaje funkcyjanavańnie movy — nie tolki rehularnaści nakštałt skłanieńnia admoŭnych zajmieńnikaŭ abo sintetyčnaha budučaha času. Heta taksama zdolnaść stvarać abstrakcyi.
Vialiki abšar biełaruskaj leksiki zastaŭsia niezapatrabavany, bo biełaruskaja mietafara spres ruskaja. Mnohija ŭžyvajuć «niekalki» ŭ sensie «krychu» — i «Ruska-biełaruska słoŭnik» heta dazvalaje (cikava, što tłumačalny — nie). U inšych movach taki lišak značeńniaŭ utvarajecca inačaj (naprykład, pa-niamiecku: niešta — etwas — značyć i krychu).
Adamčyk demanstruje toj abłoh, jaki moh by ŭ naležnych umovach utvaryć stolki pryhažości. Čaho varty adzin dziejasłoŭ «napytać». Chaj by niechta z čytačoŭ zirnuŭ na skarnik.by, u tłumačalnym słoŭniku, što hety dziejasłoŭ značyć. Siensacyja nie prosta ŭ tym, što hety dziejasłoŭ prapaŭ. Siensacyja ŭ tym, što jon navat nie trapiŭ u małakreŭny słoŭnik biełaruskaj biezekvivalentnaj leksiki. A słova hetaje viedaŭ navat Barys Sačanka — čyja biełaruskaja mova takaja ž pasrednaja, jak i tvory.
Tut šmat kaho možna vinavacić. Ale najpierš chiba supolnaść biełaruskamoŭnych. My zasvoili i paŭtarali (a niekatoryja i dasiul paŭtarajuć) chibnyja, niedarečnyja ŭstanoŭki. Słoŭnik Krapivy byŭ nadoŭha dyskredytavany; zamiž słoŭnika sistemna pazyčali ŭ palakaŭ, ukraincaŭ i rasiejcaŭ. Sapraŭdy: słoŭnik Krapivy patrabuje raboty (heta ŭłaścivaść słoŭnika; darma što Borchies nazyvaŭ ich samymi zajmalnymi knižkami). Zmahańnie za miakki znak vyhodniejšaje: jano patrabavała mała moŭnaj raboty.
Jašče lepš funkcyjanavała łacinka. Varta zapisać nie kirylicaj — i ŭžo navat słova «žemanna» pojdzie za biełaruskuju movu.
U vyniku takich niedarečnych vyznačeńniaŭ mety supolnaść biełaruskaj movy da siońnia — ledź-ledź supolnaść movy i zusim nie supolnaść mietafary. Svaje abstrakcyi, dadatkovyja sensy štodzionnych słoŭ biełaruskaja mova amal całkam pazyčaje ŭ rasiejskaj, usio jašče funkcyjanujučy jak jejny atožyłak. Sinierhietyka biełaruskaj movy pa-raniejšamu idzie z Maskvy: sistemna samaarhanizavacca biełaruskaja mova nie patraplaje. U vyniku majem tak šmat moŭna nudnaj litaratury, adnastajnuju movu palitykaŭ, pravilnuju, ale niežyvuju movu «Biełsata».
* * *
Pytańnie hetaj natatki — hłabalnaje dla biełaruskaj kultury i dla biełaruskaj movy. Adamčyk u dziońnikach sfarmulavaŭ jaho tak: niaŭžo biełaruskaj pieśni sudžana zahinuć? Dziesiacihodździ samastojnaha raźvićcia biełaruskaj kultury schilnyja paćviardžać rospač Adamčyka.
