Adnyja chočuć, kab pra ich daviedalisia, druhija — stać jašče bolš pryvabnymi.
Carkva ŭ Lasnoj. Na miescy bitvy ruskaj i šviedskaj armij u 1708 hodzie.
Słaŭharadski rajon nijak nie adniasieš da samych viadomych i paśpiachovych u krainie. Fatohraf, ź jakoj my jedziem na samy poŭdzień Mahiloŭščyny, ščyra pryznajecca, što navat nikoli nie čuła pra isnavańnie takoha rajcentra. Słaŭharadski rajon zajmaje dziasiaty źnizu radok pa kolkaści nasielnictva (mienš za 15 tysiač). Z bujnych pradpryjemstvaŭ — tolki małočny zavod «Babulina krynka». A jašče ž Słaŭharadčyna paciarpieła ad katastrofy na Čarnobylskaj AES.
I voś tut uźnikaje pytańnie: jak pryciahnuć u taki hłuchi kutok ludziej? Što moža pryvabić u staražytnym Słaŭharadzie turystaŭ? Viadoma, heta Błakitnaja krynica. Dziakujučy krejdzie, vada tut maje admietny błakitna-smarahdavy koler. Na Miadovy Spas siudy jeduć tysiačy pałomnikaŭ, jakija miarkujuć, što tutejšaja vada maje lekavyja ŭłaścivaści. Ale adnoj krynicaj ludziej u Słaŭharad nie zavabiš? Treba niešta bolšaje, kab ludzi chacieli viartacca siudy dy pakidać hrošy.
Vioska Lasnaja Słaŭharadski rajon.
U 2015 hodzie pačałasia realizacyja prahramy «Ad vytokaŭ da raźvićcia», jakuju padtrymaŭ Jeŭrapiejski sajuz. Hetaja prahrama nakiravanaja na raźvićcio Słaŭharadskaha rajona, jaje kulturnaj materyjalnaj i niemateryjalnaj spadčyny.
Muziej u vioscy Lasnaja.
Kaardynatar prajekta Vital Varabiej sustrakaje nas u viosačcy Lasnaja, toj samaj, dzie adbyłasia słavutaja bitva ŭ Paŭnočnaj vajnie pamiž Rasijskaj Impieryjaj i Šviecyjaj. Hetaje zmahańnie časam nazyvajuć «maci Pałtaŭskaj bitvy». Jašče adna turystyčnaja fišačka rehijona. Akuratnaja pravasłaŭnaja kaplička, jakoj bolš za sto hadoŭ, pamiatny znak ab bitvie. Pobač muziej, dzie možna adčuć duch XVIII stahodździa. Tut i pačynajem svajo znajomstva.
«Było šmat ludziej i napracovak, jakija patrabavali svajho dalejšaha raźvićcia. Naprykład, syravary, ramieśniki. U nas vialiki pryrodna-kulturny patencyjał: i Błakitnaja krynica, i Lasnaja, i listoŭnica jość viekavaja. Usio heta skłałasia tak, što treba raźvivać turyzm. Byŭ napisany prajekt, jaki padtrymaŭ Jeŭrapiejski sajuz», — kaža Vierabiej.
Ludmiła Čabatar u interjery svajoj ahrasiadziby.
Na ahrasiadzibie «Michałova» vas zaŭždy smačna pakormiać.
Praź niejki čas jon prapanuje nam prajechać u ahrasiadzibu «Michałova», jakaja taksama atrymała padtrymku ŭ ramkach prajekta. Haspadynia Ludmiła Čabatar jašče ŭ 1970-ja pierajechała ŭ Biełaruś z Małdovy. Naša kraina stała dla jaje druhim domam, jana ŭžo i havoryć ukručvajučy ŭ movu sakavityja biełaruskija słovy: «A jak inakš, ja ž tut žyvu!»
Mnohija ahrasiadziby Słaŭharadskaha rajona žyvuć za košt padtrymki ES.
Zrešty, pra Małdovu Ludmiła Hieorhijeŭna taksama nie zabyvaje. Kožnyja dva hady jeździć u Hrodna na Fiestyval nacyjanalnych kultur, kab śpiavać pa-małdaŭsku. Z honaram pakazvaje ścienku, uviešanuju šmatlikimi dypłomami i hramatami. Pa adukacyi jana režysior narodnych abradaŭ i śviataŭ. Ale adčuła svajo pryzvańnie ŭ inšym — hatavać dla ludziej.
Da našaha pryjezdu stoł užo nakryty: sup-kapusta, piečanaja skumbryja, bulba z hrybami, sałat sa śviežaj harodniny, tolki što sabrany biarozavik. Za vušy nie adciahnieš! Spadarynia Čabatar usio čaruje la plity, piače bliny. Heta jaje asablivy honar. Voś dla turystaŭ, jakija zavitvajuć na jaje ahrasiadzibu, i ładzić takija majstar-kłasy pa tradycyjnaj biełaruskaj kuchni. Kaža, što nichto rasčaravanym nie byŭ. Niejak pryjazdžali niemcy. Kažuć: «Zastaniomsia na try dni, a kali spadabajecca, to jašče na piać». Tak i zastalisia na ŭsie vosiem.
«Heta vielmi mocnaja padtrymka ŭ ramkach prahramy. Ja kredyty nie biaru, tolki što sama zarablu, — pryznajecca žančyna. — U nas turyzm raźvity lepiej, čym u tym ža Krasnapolskim rajonie, što pa susiedstvie. Kali da ich delehacyi pryjazdžajuć, to viazuć da nas na načleh».
Ludmiła Čabatar śpiavaje pa-małdaŭsku.
Kaliści ahrasiadzib u rajonie było ŭsiaho dźvie, ciapier užo kala piatnaccaci. Ludmiła Hieorhijeŭna nie nazyvaje inšyja ahrasiadziby svaimi supiernikami, naadvarot, partniorami, jakija robiać usio, kab zrabić kraj bolš cikavym i pryvabnym. Za niekalki kiłamietraŭ ad Michałova — vioska Rudnia. Jašče adna ahrasiadziba, ale ludzi jeduć siudy nie na načleh, a kab pabačyć, jak vyrablajecca syr pa tradycyjnych receptach.
Tamara Ćviardoŭskaja.
Tamara Ćviardoŭskaja sustrakaje nas u nacyjanalnym stroi. Kaža, što varyć syr jaje navučyła mama. Siońnia Tamara Ivanaŭna trymaje try karovy. A čaćviortuju, płastykavuju, pastaviła prosta na padvorku, akurat pierad uvachodam u syravarniu. Śpiecyjalna zroblenaje pamiaškańnie dla majstar-kłasaŭ pa hatavańni syra. I hetaha pamiaškańnia nie było b biez dapamohi Jeŭrasajuza.
Tradycyjnaja vytvorčaść syra adrodžanaja ŭ Słaŭharadskim rajonie.
Na stale ŭžo čakaje narezany syr. Smakoćcie redkasnaje, u mahazinie takoha nie nabudzieš. Zapić prapanujecca samarobnym sokam: jabłyčnym i vinahradnym. A jaki recept? «Voś karoŭku padaili, pracadzili ŭ harłačyki, a potym hetuju syrakvašu stavili ŭ piečku, nie na haz. Adtaplivali jaje, i atrymany tvaražok źlivali ŭ miašočak, tak rabiŭsia niekali klinkovy syr», — raskazvaje spadarynia Ćviardoŭskaja.
Tut i varycca syr.
Siońnia ŭ jaje možna pakaštavać nastupnyja hatunki syru: adtoplenaje małako, z časnykom i kropam, sałodki z cukatami, z razynkami, z kminam, a taksama vostry ź pierčykam. U rajonie ŭžo kala piatnaccaci čałaviek zajmajecca syrarobstvam. U Słaŭharadzie štohod prachodzić fiestyval «Haspadarčy syr».
Alaksiej i Halina Jermakovy.
Nastupny prypynak — vioska Ržaŭka. Tut u 2017 hodzie zapracavaŭ muziej «Pčalinaje carstva», jakim zahadvajuć muž i žonka Alaksiej i Halina Jermakovy. Jana pracuje vychavacielkaj u dziciačym sadku, jon byŭ kiroŭcam u kałhasie. Abjadnoŭvaje ž ich luboŭ da pčoł i miodu, a taksama ŭsiaho, što z hetym źviazana.
Dziakujučy prahramie «Ad vytokaŭ da raźvićcia» jany zmahli ździejśnić svaju daŭniuju maru: adkryć admysłovy muziej. Sustrakajuć nas ihroj na harmoniku, a vypić prapanujuć 40-hradusnuju trutnioŭku (admysłovy ałkaholny napoj na miodzie). Paśla takoha pačastunku ciažka trymacca na nahach.
Interjer muzieja «Pčalinaje carstva».
U samim muziei budzie niezanudna, jak dla darosłych, tak i dla maleńkich, jakim prapanujuć interaktyŭnyja hulni, filmy, a taksama pasprabavać akuryć vulej (dekaratyŭny) dy pahladzieć na vulej i jahonuju pracu znutry. A jašče najbližejšym časam adkryjecca apidomik, dzie moža paspać na doškach, pad jakimi pracujuć pčoły.
Hladzieć za pracaj pčoł možna vielmi doŭha.
Alaksiej Jermakoŭ — pčalar u čaćviortym pakaleńni, pra pčoł jon viedaje ŭsio. Sumna ŭ «Pčalinym carstvie» nie budzie nikomu. A kali dadać da ŭsiaho sałodki pačastunak, to pajezdku možna ličyć uvohule ŭdałaj.
Nie va ŭsich vullach žyvuć pčoły. Tak robiać usie pčalary.
Apidomik zvonku…
…i znutry.
Słaŭharadski rajon, vidavočna, pravilnymi šlachami idzie da taho, kab stać bolš paznavalnym i papularnym u turystaŭ. Skazać, što padzivicca tut niama na što, bolej nichto nie zmoža.
Aleś Varykiš maryć zrabić Halšanski rehijon turystyčnaj Miekaj.
A kali hlanuć na supraćlehły bok Biełarusi, to Ašmianski rajon nie abdzieleny ŭvahaj padarožnikaŭ. Tut usio ž ruiny słavutaha zamka Sapiehaŭ u Halšanach, pobač pryhožyja Baruny, radzima Franciška Bahuševiča ŭ Župranach, zusim niedaloka — Kreva. Ab adsutnaści turystaŭ narakać nie vypadaje. Ale ž zrabić hety rehijon jašče bolš pryvabnym nikoli nie zaškodzić.
Ideju svajho parka Aleś padhledzieŭ u Polščy.
40-hadovy minčuk Aleś Varykiš kala dziesiaci hadoŭ tamu zakachaŭsia ŭ Halšany i vakolicy. Mužčyna nibyta syšoŭ z partretaŭ šlachty XVIII stahodździa. Jon doŭha vynošvaŭ ideju nabyćcia tut majontka, kab stvaryć ahrasiadzibu, pakul u 2009 hodzie nie padviarnułasia takaja mahčymaść.
Šlachieckaja vakolica Rodzievičy.
Taki park možna pabačyć na siadzibie Varykiša.
Usiaho za šeść kiłamietraŭ ad Halšan jon nabyŭ šlachieckuju vakolicu ŭ Rodzievičach. Raniej chata naležała rodu Rakickich, jakija źjechali žyć u Vilniu i dahladać majontak prosta nie mahli. Ciapier 100-hadovy dom adkryty dla turystaŭ. Tut možna nie tolki smačna pajeści i pahladzieć na kaściumavany pakaz, ale i pahladzieć unikalny park 3D-madelaŭ zamkaŭ, pałacaŭ i inšych słavutaściaŭ.
Madeli pałacaŭ i zamkaŭ Varykiš drukuje na 3D-pryntery.
Ideju parku jon padhledzieŭ u Polščy. Spačatku dumaŭ, što vielmi darahoje zadavalnieńnie, a akazałasia, što ŭsio zrabić pad siłu. Pieršuju padtrymku Varykiš atrymaŭ u ramkach prajekta «Sadziejničańnie raźvićciu na miascovym uzroŭni», jaki realizoŭvajuć PRAAN sumiesna ź Jeŭrapiejskim sajuzam. «Heta našy tata i mama, bieź ich by ničoha nie było. Byŭ vielmi kłasny start», — kaža Aleś.
Za stary młyn Aleś Varykiš zmahajecca ad zimy.
Ciapier jon užo sam prajšoŭ kursy 3D-madelavańnia. «Uvatknuŭ, jak heta robicca», — kaža Varykiš. Pobač ź siadzibaj jon źbirajecca ŭstalavać sapraŭdny park z zamkaŭ, asablivy ŭchił zrabić na hotyku. Zimu madeli pieražyli narmalna.
Niamieckaja turma časoŭ Pieršaj suśvietnaj vajny ŭ Hareckaŭščynie.
Majontak u Bianiunach vykupiŭ pradprymalnik Juraś Karmanovič.
Pobač z Rodzievičami Varykiš płanuje adnavić stary młyn, niedaloka jość adzinaja niamieckaja turma časoŭ Pieršaj suśvietnaj vajny, vializny majontak u Bianiunach. Usie čuli pra Halšany, ale mała chto viedaje, što pobač jość jašče takoje kulturnaje bahaćcie.
Dadzieny artykuł byŭ padrychtavany ŭ ramkach prajekta «Uschodniaje susiedstva ES». Mierkavańni, vykazanyja ŭ artykule, naležać vyklučna aŭtaru.
