Łaŭreš Ł.Ł. Hienierał, jaki dajšoŭ da Biełarusi. Žyćciapis Kipryjana Kandratoviča. — Hrodna: JurSaPrynt, 2018. — 154 s.
Na stahodździe ab'viaščenia Biełaruskaj Narodnaj Respubliki ŭ ruki čytača patraplaje bijahrafija hienierała Kipryjana Kandratoviča, vieterana ruska-tureckaj, ruska-japonskaj i Pieršaj suśvietnaj vojnaŭ, jaki ŭ 1917 h. dałučyŭsia da biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu i staŭ abaroncam niezaležnaści Biełaruskaj Narodnaj Respubliki, abvieščanaj 25 sakavika 1918 h. Viartańnie na staronki historyi hetaj postaci adbyłosia dziakujučy piśmieńniku i historyku Leanidu Łaŭrešu, jaki ŭžo kala dvaccaci hadoŭ daśleduje los hienierała i publikuje pracy pra jaho žyćcio. Jahonaj zasłuhaj źjaŭlajecca adšukańnie mahiły hienierała, pachavanaha kala carkvy ŭ Voranavie.
Pradstaŭlenaja ŭ knizie bijahrafija hienierała značna šyrejšaja za papiaredniuju, vydadzienuju ŭ 2007 h. Praca maje vysokuju navukovuju kaštoŭnaść, bo padmacavana dakumientami i dobra napisana. Aŭtar pracavita praanalizavaŭ vialikuju kolkaść krynic: dakumienty, presu, uspaminy i navukovyja pracy. Krok za krokam my daviedvajemsia pra los hienierała Kandratoviča, jaki žyŭ u składanyja časy ŭpadku i skonu Rasijskaj impieryi dy farmavańnia novaj palityčnaj karty Uschodniaj Jeŭropy.
Leanid Łaŭreš pravodzić čytača praź dziacinstva i maładość hienierała, jaki naradziŭsia ŭ 1859 h. u Zinavičach (Lidski paviet), apisvaje jaho siamiejnaje koła i školnyja hady ŭ Lidzie, a potym vučobu ŭ 2-j Kanstancinaŭskaj vučelni i Mikałajeŭskaj akademii Hienieralnaha štaba. Aŭtar cikava piša pra prystupki vajskovaj karjery Kandratoviča, ilustrujučy pry hetym jaje ŭspaminami sučaśnikaŭ. Čytač pačuje hałasy asobaŭ, jakija viedali Kandratoviča ŭ roznyja časy jahonaj vajskovaj słužby na Dalokim Uschodzie: padčas paŭstańnia baksioraŭ u Piekinie ŭ 1899—1901 hh. ci ruska-japonskaj vajny 1904—1907 hh. Čytača buduć vieści pa knizie śviedčańni vajskoŭcaŭ pra hienierała, jakija roźniacca ad prychilnych da nie vielmi stanoŭčych. Heta datyčyć i jaho dziejnaści na pačatku vajny va Uschodniaj Prusii ŭ 1914 h. i ŭ časie padrychtoŭki da bitvy kala voziera Narač u 1915 h. Paśla hetaha aŭtar pakazvaje čytaču dramatyčnyja padziei revalucyi, jakija advodzili armiju daloka ad ruskich vajskovych tradycyj, da jakich byŭ pryzvyčajeny hienierał vysokaha ŭzroŭniu — demakratyzacyja armii i nacyjanalizacyja vajskovych častak.
Hienierał Kandratovič zrabiŭ svoj vybar — dałučyŭsia da biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu i ŭvosień 1917 h. uznačaliŭ Biełaruskuju Centralnuju Vajskovuju Radu. Jon nie ŭziaŭ na siabie rašeńnie pra stvareńnie biełaruskaha vojska, što nie dadało jamu simpatyi z boku maładych, enierhičnych aficeraŭ i pryviało da adstaŭki z pasady. Adnak hienierał Kandratovič nie źviarnuŭ z abranaj darohi. U 1918 h. my bačym jaho ŭ druhim uradzie BNR, stvoranym Ramanam Skirmuntam, a na nastupny hod jon stvaraŭ biełaruskija vajskovyja farmiravańni pry litoŭskim uradzie, a potym byŭ čalcom delehacyi BNR na mirnaj kanfierencyi ŭ Paryžy. Niejki čas hienierał žyŭ u Paryžy, dzie — jak vynikaje z apošnich daśledvańniaŭ Leanida Łaŭreša — naradziŭsia jaho pazašlubny syn Uładzimir, čałaviek trahičnaha losu.
Apošnija hady žyćcia hienierał Kadratovič pravioŭ u Polščy. Pasialiŭsia ŭ Harodnie pad Lidaj razam z našmat małodšaj za sabie žonkaj Adaj fon Rychtar, ź jakoj pašlubavaŭsia ŭ 1910 h. u Tyflisie, kali kamandavaŭ 1-m Kaŭkazskim korpusam. Jaho nasyčanaje padziejami žyćcio skončyłasia ŭ apošni dzień kastryčnika 1932 h.
Na vialiki žal, hienierał nie pakinuŭ paśla siabie ŭspaminaŭ, biez čaho ciažka tłumačyć pryčyny jaho ŭčynkaŭ i lepiej zrazumieć asobu. Adnak žyćciapis, stvorany Leanidam Łaŭrešam, dazvalaje sistematyzavać bijahrafiju hienierała, jaki pierajšoŭ na słužbu BNR.
Vielmi žadaju pryciahnuć uvahu ŭsich, chto cikavicca historyjaj Biełarusi pačatku XX st., da heta niezvyčajna cikavaha dla amataraŭ bijahrafij, krajaznaŭcaŭ i prafiesijnych historykaŭ teksta. Aŭtar nie tolki z zachapleńniem pravodzić nas praz žyćcio hienierała Kipryjana Kandratoviča, ale taksama dzielicca z čytačom etapami svaich pošukaŭ i daśledavańniaŭ i pakazvaje, jakoj nadzvyčaj zachaplalnaj moža być praca historyka.
