Vydańnie spadčyny Mikałaja Ułaščyka, jaki zajmaje pačesnaje miesca siarod biełaruskich historykaŭ XX stahodździa, viadziecca ŭžo šmat hadoŭ. Pieršy tom jaho zboru tvoraŭ vyjšaŭ u 2017 h., i voś, narešcie, možna patrymać u rukach druhuju, nie mienš pavažnuju, z uvahi na jaje pamiery i źmiest, častku.
Mikałaj Ułaščyk byŭ adnym ź niamnohich navukoŭcaŭ, čyje intaresy nie abmiažoŭvalisia adnoj temaj ci pieryjadam, ale achoplivali ŭsiu historyju Biełarusi.
Adzin z tych, chto vyžyŭ ź pieršaj plejady biełaruskich historykaŭ epochi Adradžeńnia, prajšoŭšy stalinskija łahiery, jon znajšoŭ u sabie siły, kab praciahvać navukovuju dziejnaść. Jon zajmaŭsia i biełaruska-litoŭskimi letapisami, i vydańniem krynic, i historyjaj biełaruskaj vioski.
U novym tomie zboru tvoraŭ — pieravažna pracy pa sacyjalna-ekanamičnaj historyi. Akramia hruntoŭnaha daśledavańnia «Pieradumovy sialanskaj reformy 1861 h. u Litvie i Zachodniaj Biełarusi» i viadomaha siarod historykaŭ i etnołahaŭ narysa pra rodnuju viosku Vickaŭščynu, tom uklučaje šmat artykułaŭ i recenzij na histaryčnyja temy.
Mikałaj Ułaščyk byŭ nie tolki vielmi pładavitym aŭtaram, ale i pa tych časach nadzvyčaj advažnym.
Nie majučy mahčymaści viarnucca na radzimu, dzie jaho bajalisia i nie chacieli bačyć jak «nacyjanalista», dy pracujučy ŭ Maskvie, jon biaźlitasna vyśmiejvaŭ aficyjoznuju biełaruskuju navuku, jakaja zajmałasia repradukcyjaj rasijskacentryčnych mifaŭ ź impierskich časoŭ.
Navat majučy za plačyma čatyry aryšty i hady łahieraŭ, jon, tym nie mienš, nie prapuskaŭ prac, dzie biełarusy pakazvalisia niesamastojnym narodam, a ich historyja razhladałasia vyklučna ŭ kantekście imknieńnia da ŭźjadnańnia z ruskim narodam. «Kožnaja staronka rukapisu vyklikaje razdražnieńnie svaim falšam» — tak skančajecca jahonaja recenzija na knihu pra Biełaruś u składzie VKŁ, jakaja kala dvaccaci hadoŭ rychtavałasia ŭ Instytucie historyi AN BSSR dy tak i nie pabačyła śviet.
Znakamitaja «Vickaŭščyna», pieršaje vydańnie jakoj vyjšła ŭ 1989 h. pad nazvaj «Była takaja vioska» ŭ vydaviectvie «Mastackaja litaratura», niaźmienna karystajecca papularnaściu jak lohkaje i zajmalnaje, ale ŭ toj ža čas i surjoznaje čytvo pra paŭsiadzionnaść biełaruskaj vioski kanca XIX — pačatku XX st.
Vioska Ułaščyka zusim nie adpaviadała vobrazu toj zabitaj vioski, jaki malavali savieckija historyki: paśla admieny pryhonu sialanie tam bahacieli, budavalisia, kuplali techničnyja navinki, nasili boty, a nie łapci, čytali časopisy dy navat nie zdahadvalisia, što ich čakaje ŭ niedalokaj budučyni.
U dadzienym tomie praca drukujecca ŭ aryhinalnym varyjancie, jaki istotna adroźnivajecca ad pieršaha vydańnia, biez apracoŭki i skaračeńnia.
Druhi tom zboru prac naličvaje 1280 ctaronak u ćviordaj vokładcy, maje hieahrafičny dy imienny pakazalniki.
Infarmacyju pra toje, jak nabyć knihu, možna znajści na sajcie Arche.
* * *
Mikałaj Ułaščyk (1 lutaha 1906, v. Vickaŭščyna, Kojdanaŭskaja vołaść, Mienski paviet (ciapier Dziaržynski rajon, Mienskaja vobłaść) — 14 listapada 1986, Maskva) — biełaruski historyk, archieohraf, etnohraf, krajaznaviec, litaratar.
Doktar histaryčnych navuk (1964). Aŭtar navukovych prac pa historyi VKŁ, pa prablemach letapisańnia, krynicaznaŭstva dy archieahrafii.
Naradziŭsia ŭ vioscy Vickaŭščyna, niedaloka ad Miensku, u siamji zamožnaha sielanina.
Navučaŭsia na sacyjalna-histaryčnym adździaleńni pedahahičnaha fakultetu Biełaruskaha dziaržaŭnaha ŭniversytetu. Braŭ aktyŭny ŭdzieł u nacyjanalnym žyćci Miensku, z 1924 hodu pačaŭ publikavacca. U 1929 hodzie skončyŭ universytet.
U 1930 hodzie na vajskovych zborach Mikałaja aryštavali ŭ suviazi z spravaju tak zvanaha Sajuzu vyzvaleńnia Biełarusi, ale faktyčna za jahonuju pracu ŭ halinie biełaruskaha krajaznaŭstva.
Paśla sudu byŭ sasłany ŭ Viackuju vobłaść. Potym byŭ jašče dvojčy represavany, kančatkova byŭ vyzvaleny ź lahieraŭ 25 sakavika 1955 hodu.
Paśla lahieraŭ Ułaščyk nia mieŭ mahčymaści viarnucca ŭ Biełaruś, tamu paśla doŭhich pierajezdaŭ asieŭ u Maskvie. Pracavaŭ u Maskoŭskim universytecie, a potym z 1955 hodu ŭ Instytucie historyi SSSR Akademii navuk SSSR.
Doktar histaryčnych navuk, aŭtar navukovych prac pa historyi Biełarusi časoŭ VKŁ, pa prablemach letapisańnia, krynicaznaŭstva dy archieahrafii.
U svaich pracach Ułaščyk aktyŭna supraćstajaŭ šavinistyčnym rasiejskaj i polskaj kancepcyjam biełaruskaje historyi, davodziačy samastojnaść Biełarusi jak histaryčnaha subjektu.
Pachavany na Čyžoŭskich mohiłkach u Miensku.
