Vyjšaŭ jubilejny numar «Dziejasłova»: załaty nabor aŭtaraŭ

Vyjšaŭ z druku 100-y numar časopisa «Dziejasłoŭ». «Dziejasłoŭ» paŭstaŭ 17 hod tamu jak adkaz na ŭmiašalnictva dziaržavy ŭ litaraturny praces. Nahadajem, što viasnoj 2002 hoda Ministerstva infarmacyi Biełarusi praviało rearhanizacyju litaraturna-mastackich vydańniaŭ, u vyniku jakoj usie litaraturnyja časopisy byli pazbaŭlenyja prava na jurydyčnuju, ekanamičnuju i tvorčuju samastojnaść i abjadnanyja ŭ hetak zvany chołdynh «Litieratura i iskusstvo». Hałoŭnaj metaj stvareńnia chołdynhu było ŭstanaŭleńnie dziaržaŭnaha kantrolu nad litaraturnym pracesam u krainie. Na miesca zvolnienych hałoŭnych redaktaraŭ časopisaŭ byli pryznačanyja łajalnyja ŭładam kiraŭniki. Na znak pratestu mnohija piśmieńniki — supracoŭniki kalektyvaŭ — zvolnilisia z redakcyjaŭ…

Vakoł «Dziejasłova» abjadnalisia samyja znakamityja ŭ Biełarusi piśmieńniki, a taksama najbolš pierśpiektyŭnyja maładyja aŭtary. Dla redakcyi — a na siońnia heta Barys Piatrovič (hałoŭny redaktar), Aleś Paškievič (namieśnik hałoŭnaha redaktara), Andrej Fiedarenka (styl-redaktar), Hienadź Macur (mastacki redaktar), Anatol Ivaščanka (adkazny sakratar) — vyznačalnym jość nie ideałahičnaja pazicyja ci miesca pracy taho ci inšaha aŭtara, ale vyklučna jakaść mastackaha tekstu.

Jak adznačajecca ŭ pradmovie da 100-ha numaru, «dziejasłoŭcam» chaciełasia zrabić jaho asablivym. «Było niekalki idejaŭ, jak ažyćciavić heta. Spačatku my dumali prosta pieravydać pieršy numar časopisa. Kab pakazać, što idzie čas, ale — sapraŭdnaja litaratura nie stareje, nie hublaje svajoj aktualnaści i značnaści, nie słuhuje ŭładam i zastajecca pa-za palitykaj». Adnak urešcie redakcyja vyrašyła ŭziać za asnovu inšuju ideju: «u 100-m numaryć dać słova tym, chto byŭ u pieršym, tolki z novymi tekstami». Naturalna, całkam realizavać hetuju ideju nie ŭdałosia. Na žal, niama ŭžo pobač z nami Janki Bryla, Niła Hileviča, Alesia Piśmiankova, Alesia Astašonka…

I voś — 100-ty numar pierad nami.

Adkryvajuć jaho, jak i lehiendarny ŭžo 1-šy vypusk, tvory Alesia Razanava. I, jak i 17 hod tamu, heta ekśpierymientalna-aŭtarskaja forma našaha słavutaha paeta. U 1-šym numary «Dziejasłova» drukavalisia viersety Razanava, u 100-tym — znomy, fiłasofskija minijaciury, časam vielmi prostyja, časam duža składanyja, časam afarystyčna-daścipnyja, časam absurdova-aksiumaronnyja… Zusim ścisła ich źmiest možna acharaktaryzavać słovami samoha paeta jak «sumu niemahčymaściaŭ».

Raździeł prozy adkryvaje apovieść Barysa Piatroviča «Zasada, abo Łavisia, rybka, vialikaja». «Usie apisanyja padziei — vydumka hałoŭnaha hieroja» — takija słovy vyniesienyja ŭ pačatak tvora. Heta hiermietyčnaja apovieść, padziei jakoj adbyvajucca faktyčna ŭ adnoj kvatery, kudy rańnim rankam, paśla pieražytaje horadam Płoščy i, jak jaje śledstva, — chapuna, uryvajucca niaklikanyja hości… Hety tvor Barysa Piatroviča vyznačajecca napružanym dynamizmam, hłybokaj afarystyčnaściu i, biezumoŭna, budzie cikavy ŭsim nie abyjakavym da sučasnaj litaratury.

Raździeł paezii adkryvaje publikacyja Uładzimira Niaklajeva. U jaje ŭvachodzić užo čytanaja aŭtaram sa sceny paema «Kali mianie nie stanie» z padzahałoŭkam «List da Volhi», a taksama — ułasna listy, praniźlivyja pasłańni, što paet adrasoŭvaŭ da žonki, znachodziačysia ŭ 9-j kamiery ŭnutranaj turmy KHB u śniežni 2010 h.

Adzin z samych stałych aŭtaraŭ «Dziejasłova» Leanid Drańko-Majsiuk praciahvaje drukavać svajo zachaplalnaje daśledavańnie «U Vilni i bolš nidzie», hetym razam pryśviečanaje asobie znakamitaha śviatara i litaratara Adama Stankieviča. Spadar Leanid vynajšaŭ novy navukova-mastacki styl, kali poruč sa skurpuloznaj uvažlivaściu da detalaŭ dy dakumientalnych krynic čuvać hołas aŭtara — apantanaha i zachoplenaha daślednika nieviadomych staronak biełaruskaj historyi.

Paet Michaś Skobła, jaki kaliści stajaŭ la vytokaŭ stvareńnia «Dziejasłova», jak i ŭ pieršym numary, vystupaje na staronkach časopisa ź nizkaj vieršaŭ. Ništo nie moža skazać lepš za paeziju, čym sama paezija. Hołas Michasia Skobły, jak zaŭsiody, vyrazna-admietny, nadzionna-vostry, vobrazna-majstravity.

Radaŭnica

Nad kryžami ptach piaje.
Hej, adnaviaskoŭcy,
Marmurovyja maje!..
U adkaz — ni słoŭca.

Paražnili hlak da dna,
Zapivali kvasam.
Tancavali da vidna
Polku z vychilasam.

Zvonkahlinnyja zbanki
Na płatach visieli.
Śpieŭ lacieŭ na ŭsie baki,
Pa try dni — viasielli.

Pryviała viarba naŭhad,
Žoŭtaja, jak z vosku, —
Ni ludziej niama, ni chat,
Zakapali viosku.

Tam kłady i tut kłady,
Zrub lažyć la zruba.
Pierabralisia b siudy,
Dzied Vasil moj małady,
Ciotka maja Luba.

Paminalnaj śviečki ŭschlip
Stynie ŭ chaładečy.
Moža, tut vy ažyli b,
Zapaliŭšy ŭ piečy.

Ekskavatarny raskop.
Viecier rvie hazietu.
Komin, niby pieryskop,
Hlanuŭ z taho śvietu…

Jašče adzin stały aŭtar «Dziejasłova», viciebski prazaik Siarhiej Rubleŭski drukuje dva praniźlivyja apaviadańni — «Apošni palot Artura Kaziury» i «Ja, mama i śmierć u kalidory». Nie abaviazkova być kandydatam fiłałahičnych navuk, kab pabačyć, što ŭsio, što piša spadar Rubleŭski, maje niepasrednaje dačynieńnie da sapraŭdnaj Litaratury.

Adzin z samych viadomych biełaruskich prazaikaŭ Andrej Fiedarenka znajomić čytača z pačatkam svajho novaha ramana, jaki ŭžo začakałasia ŭsia (kala)litaraturnaja hramada.

U jakaści debiutanta fihuruje na staronkach 100-ha «Dziejasłova» kliryk haradzienskaha Śviata-Pakroŭskaha sabora Pavieł Kaśpiarovič. Viadomy raniej jak paet, jon vynosić na čytacki prysud svajo apaviadańnie «Čornaja rečka».

U raździele «Spadčyna» drukujucca dziońnikavyja zapisy Anatola Kudraŭca, rupliva sabranyja i padrychtavanyja dačkoj i ŭnučkaj piśmieńnika, a taksama — trahifars u 3-ch dziejach Alesia Astašonka »Marš-kidok u Durduny».

U 1-m «Dziejasłovie» drukavalisia frahmienty knihi Śviatłany Aleksijevič «Čaroŭny aleń viečnych łovaŭ» (knihi, nad jakoj nobieleŭskaja łaŭreatka pracuje ŭžo bolš jak dvaccać hadoŭ!). U 100-m ža numary drukujecca vialikaja hutarka Siarhieja Šaprana sa Śviatłanaj Alaksandraŭnaj, dzie litaratarka hranična ščyra raspaviadaje pra svajo žyćcio «paśla premii», pra sučasny litaraturny praces, pra padryŭ jaje knihami «russkich skriep», lustracyju i «canu kampramisu», pra babulu i baćkoŭ, pra svaich litaraturnych nastaŭnikaŭ i jašče šmat pra što, čaho vy nie čytali i nie čuli ŭ jaje raniejšych intervju.

Epistalarnaj razynkaj numaru jość listavańnie Leanida Hałuboviča i Niny Maciaš, jakoje achoplivaje 2006-2008 hady. Abodva respandenty adkryvajucca tut ź vielmi niečakanych bakoŭ. Jak piša spadar Hałubovič, «ja vybraŭ najbolš vostraje, aktualnaje i balučaje z našaha listavańnia, drukujučy listy ŭ aŭtarskich aryhinałach i absalutna biescenzurna».

U 1-m «Dziejasłovie» ŭpieršyniu ŭ biełaruskaj pieryjodycy drukavaŭsia internet-forum, inicyjavany Siarhiejem Dubaŭcom, dzie viadomy publicyst i litaratar zadavaŭsia pytańniem siemantyki j definicyi vyrazu «moj narod», kirujučy dyskusijaj pad roznymi imionami-nikami. U №100 spadar Dubaviec drukuje svaje fejsbučnyja zapisy (rubryka «Sieciva»).

Prazaik i mastactvaznaŭca Halina Bahdanava daśleduje tvorčaść mastački Alesi Skarabahataj, jakaja «viartaje nam čyściniu».

U svajoj aŭtarskaj rubrycy «Pałata №6» Jaŭhien Rahin u tonkaj iraničnaj maniery razvažaje nad pytańniami nacyjanalnaj idei, rasijska-ŭkrainskaj vajny, arfaepii jak praciahu fizijałohii… Svajo tvorčaje kreda spadar Rahin akreślivaje hetak: «Pišu, vandruju, ździŭlajusia».

Daślednica litaratury Iryna Samatoj recenzuje novuju knihu staršyni litaraturnaha abjadnańnia «Biełavieža» Jana Čykvina «Trochkryłyja ptuški». U «Dziejasłovie» №1 drukavalisia vieršy hetaha viadomaha litaratara z Padlašša.

Knižny ahladalnik «Dziejasłova» Leanid Hałubovič piša pra knihu Andreja Fiedarenki «Suziralnik», što vyjšła ŭ «dziejasłoŭskaj» biblijatečcy.

Zaviaršaje numar tradycyjny ahlad novych vydańniaŭ «Dziejapis».