Mnohija skardziacca, što apošnija miesiacy nie mohuć čytać ničoha, akramia navin. A miž tym padjechała dobraje čytvo na viečar paśla ciažkaha vychadnoha dnia. U vydaviectvie «Knihazbor» vyjšła try debiutnyja knihi vypusknic «Škoły maładoha piśmieńnika».
Adna ź ich — «Čamu ŭsio tak?» Taćciana Karytka. Aŭtarcy 29 hadoŭ, jana rodam z Mahilova, ale z 18 hadoŭ žyvie ŭ Minsku.
Taćciana — ekanamist, pracuje buchhałtaram u EPAM. Kaža, što kali nie pracuje, to čytaje abo piša (da słova, aŭtarka kłasna kamientuje pračytanyja knihi ŭ svaim fejsbuku, taki jakasny, trapny knižny błohinh). Adna ź lubimych tem u litaratury — univiersiteckija ramany. «Vidać, tamu, što ŭ mianie niama fiłałahičnaj adukacyi, ale zaŭždy chaciełasia», — kaža Taćciana.
Vokładku dla knihi stvaryła sama Taćciana. «Fota hetaj instalacyi ja zrabiła ŭ čas padarožža pa Francyi, u horadzie Kan. Kali ja dakładna pamiataju, jana znachodzicca na terytoryi Kanskaha zamka. Tam šmat było dziŭnych tvoraŭ mastactva, ale ad hetaj dziaŭčynki składana było adarvać pohlad. I kali ja dumała nad vokładkaj, ja znoŭ uspomniła hetuju dziaŭčynku na fonie dachu i vyrašyła, što lepš nie prydumaješ». Fota z fejsbuka Taćciany Karytka.
Debiutnaja kniha piśmieńnicy «Čamu ŭsio tak?» — heta jakasnaja vostrasiužetnaja psichałahičnaja apovieść. Źbirałasia napisać «žanočaja vostrasiužetnaja psichałahičnaja apovieść», ale ruka zavisła nad kłavijaturaj. Z čaho b heta — bo hałoŭnyja hieraini žančyny? Ale my ź cikavaściu čytajem pra hierojaŭ mužčyn, čamu b i mužčynam pra nas nie pačytać. Dyk voś — vostrasiužetnaja psichałahičnaja apovieść. Ale heta tolki abałonka. U knizie šmat słajoŭ.
U pieršym — apovied pra zdymki realici-šou. Na piku nacyjanalnaha abudžeńnia biełaruskaje telebačańnie zdymaje anałah prahramy «Chałaściak». Na zahadkavaha redaktara Słavu pretendujuć čatyry dziaŭčyny: krutoha noravu Kacia, cichmianaja Jasia — «majstar karotkich replik», Lola, što choča ŭsim padabacca, i Sonia ź niaŭdałym dośviedam siamiejnaha žyćcia. Adna ź ich — hałoŭnaja hierainia. Chto? Daviedajeciesia. U apošnim raździele…
Na zdymkach adkryvajucca asabistyja historyi kožnaj hieraini, sakrety, škilety — karaciej, usio, čaho patrabuje realici-šou i dobraja knižka na viečar.
U druhim słai apovieści — historyja staleńnia ŭ 1990—2000-ja. Vielmi asabistaja, ź dziŭnymi charakternymi detalami (hierainia ŭspaminaje, jak kožny dzień, pryjšoŭšy sa škoły, pavinna była całkam pieraadziavacca. «Uspamin nie davaŭ spakoju: u čym była patreba pieraadziavać trusy? Chto heta prydumaŭ: mama ci sama Jaśka? I kali heta praktyka spyniłasia?..»). Apovieść poŭnaja adsyłak na tyja dziŭnyja časy, i ja, adnahodka aŭtarki, pamiataju ŭsio heta vielmi vyrazna: film «Čaho chočuć žančyny», vobraz Ałsu ŭ klipie «Zimni son», pakunačak z nalepkami «Barbi», jakija ŭklejvalisia ŭ śpiecyjalny albom… A zaščamiła mnie, kali hierainia ŭspomniła sieryjał pra vyratavalnic z takoj pryhožaj Pamełaj Andersan u hałoŭnaj roli. Pad sieryjał hierainia jeść vaflu «Vićba» ŭ šakaładnaj hłazury, i najbolšaje majsterstva — raściahnuć jaje na ŭsie 60 chvilin sieryi.
U trecim słai apovieści aŭtarka prapanuje panazirać za hulniami našaj padśviadomaści. Heta, badaj, samy zachaplalny słoj. Sapraŭdnuju čytackuju satysfakcyju atrymlivaješ, kali złučaješ nitačkaj fakt realnaści i jaho adbitak u padśviadomaści adnoj z hieraiń. Časam prychodzicca pašukać, ale ŭ vyniku ŭsio złučajecca. Azartna!
Čaćviorty słoj knižki — heta historyja zmahańnia ź ciažaram svaich traŭm, historyja pieražyvańnia soramu za siabie, svaje pavodziny i ŭčynki… Knižka pra toje, da čaho davodzić hvałt u dziacinstvie, navat dosyć biaskryŭdny. Pra toje, jak my nie ŭmiejem davać rady hruzu minułaha. Naša kultura nie vučyła nas procistajać hvałtu, nie vučyła, i jak pieražyvać, prapracoŭvać pamyłki. Zrešty, usio heta, u pieršuju čarhu, pra sumnyja vyniki nieparazumieńnia dziaciej i baćkoŭ.
Hierainia ŭciakaje ad siabie, ad svajho minułaha, ale adnojčy jaje ŭcioki tvar u tvar sutykajuć jaje z saboj. Uśviedamleńnie, chto ty jość, moža być strašnaje — i adnačasova heta momant absalutnaj svabody.
I niahledziačy na ŭsie hetyja słai, knižka zastajecca vostrasiužetnaj apovieściu. Apošnija staronki čytaješ ahałomšany ad finału. Raptam usie zamki rasčyniajucca. Mahčyma, vam navat zachočacca viarnucca da pačatku i znoŭ prajścisia pa tekście — paźbirać klučy.
«Ciapier pišacca vielmi ciažka. Lubaja tema, jakuju ni zakrani, zdajecca niavažnaj u paraŭnańni z tym, što adbyvajecca. Ale i akunacca ŭ toj ža kašmar, tolki ŭ litaratury, nie chočacca. Tamu davodzicca pierakonvać siabie, što adnojčy śviet adnovicca, i ludziam, i mnie samoj znoŭ stanuć cikavyja tyja temy, na abmierkavańni jakich my spynilisia viasnoj 2020-ha». Fota z fejsbuka Taćciany Karytka.
Pišučy «Čamu ŭsio tak?», Taćciana Karytka natchniałasia knihami z pakručastym siužetam i chitrymi pryjomami apoviedu: «Rešta dnia» i «Pachavany vielikan» Kadzua Isihury, «Enhłbi» Siebaścijana Fołksa i «Adnoj historyjaj» dy «Pradčuvańniem kanca» Džulijana Barnsa. A stylistyčna aryjentavałasia na debiutnuju knihu Sali Runi «Conversations with Friends»: «Heta maładaja irłandskaja piśmieńnica, svojeasablivaja Džejn Osten XXI stahodździa, jakoj chapaje śmiełaści i majsterstva pisać pra adnosiny śvieža i iranična i budavać styl na minimumie słoŭ». (Da słova, biełaruski pierakład biestsielera Sali Runi «Narmalnyja ludzi» rychtuje vydaviectva «Januškievič».)
Raniej Karytka pisała pa-rasiejsku (cudoŭnaje iraničnaje jaje apaviadańnie «Biespryncypovy» časoŭ Škoły maładoha piśmieńnika), ale ciapier stvaraje na dźviuch movach. «Rodnaj liču rasiejskuju, ale heta vybar, jaki zrabili ŭ dziacinstvie za mianie i da jakoha ja pryvykła i ŭsprymaju jak svoj.
Jość prykładna tysiača pryčyn, ź jakich ja napisała knihu na biełaruskaj, adznaču adnu. Biełaruskamoŭnuju litaraturu časta paprakajuć, što jana tolki «pra vajnu dy pra viosku». Ja šanuju hetyja temy i liču ich patrebnymi, ale mnie jany niablizkija, i chaciełasia stvaryć niešta na movie, što było b blizka mnie i takim, jak ja».
Ź biełaruskaj litaratury Taćciana vyłučaje «Sabak Jeŭropy» Alhierda Bachareviča — kaža, što zachaplajecca jaje stylistyčnaj niezvyčajnaściu.
Mnie knižka Taćciany Karytka pierahukajecca z ramanami amierykanskaj aŭtarki Maryšy Pesł: zahadki, niečakanyja suviazi miž padziejami i piersanažami, amal detektyŭnaja fabuła i finał, u jakim kniha abaročvajecca zusim nie detektyvam. Cikava, što Maryša Pesł taksama stała pisać svoj pieršy biestsieler — «Niekatoryja pytańni teoryi katastrof» — pracujučy finansavym kansultantam. Sumna adno: nakłady Pesł — sotni tysiač, nakłady Karytka — 150 asobnikaŭ. Ale niekali i našy aŭtary buduć pradavacca pa ŭsim śviecie. Usio ŭ nas budzie.
