Arciom Šrajbman
«My nieadekvatna aceńvali stałaść biełaruskaha hramadstva»
U 2020 hodzie my adkryvali dla siabie novuju Biełaruś i biełarusaŭ. I samaj pazityŭnaj źjavaj hoda analityk nazyvaje vidavočny palityčny ŭzdym.
— Masavaść biełaruskich pratestaŭ, jakija ŭźnikli ŭ Biełarusi jašče da vybaraŭ, uražvaje. Usio heta ŭ pieraliku na pracent nasielnictva, uciahnutaha ŭ pracesy, u razy bolšaje, čym toje, što adbyvałasia ŭ krainach-susiedkach. Navat tam, dzie revalucyi pieramahali. My niedastatkova aceńvali stałaść biełaruskaha hramadstva. Jano ŭ nas vielmi mocna pierarasło svaju ŭładu: ułada adstała, i heta vielmi dobry simptom.
Razam z hetym hod byŭ dramatyčnym u kolkaści represij, administracyjnych aryštaŭ, zabojstvaŭ, pałamanych losaŭ, u biaskoncaj chvali biezzakońnia.
— Toje, što ludzi pravodziać miesiacy ŭdalečyni ad svaich siamiej, toje, što Ihar Łosik nie pačuŭ, jak zahavaryła jaho dačka. Toje, što dziaŭčaty z Zadzinočańnia biełaruskich studentaŭ siadziać u SIZA zamiest taho, kab vučycca… Za ŭsim hetym sumna nazirać. Heta žudasna. Ale kali razvažać čysta histaryčna, ja upeŭnieny: usie hetyja čałaviečyja achviary zdaroŭjem i svabodaj, jany buduć niamarnyja, — ličyć Arciom. — Usio heta — uniosak u madernizacyjny skačok. Pryčym kali ja maju na ŭvazie nie madernizacyju pradpryjemstvaŭ, a palityčnaj sistemy. Usie narody płaciać za heta svoj košt. Niechta kazaŭ, što biełarusam lohka dastałasia naša niezaležnaść. Nu, voś ciapier my za jaje płacim.
«Revalucyja nie skončanaja»
Dziaržaŭnyja ŚMI razam z čynoŭnikami štodzień (i ŭžo nie pieršy miesiac) paŭtarajuć: pratest zdźmuŭsia, jon isnuje tolki ŭ telehram-kanałach, revalucyja prajhrała. Ale ekśpiert z hetym nie zhodny.
— Kab adkazać, prajhrali my ci nie, varta zadać udakładniajučyja pytańni: jak my hladzim na situacyju — jak na łakalny vybuch narodnaha hnievu z dasiahnieńniami met, jakija ludzi pastavili pierad saboj na niejki karotki pieryjad, ci jak na hłabalny histaryčny praces? Ź pieršaha punktu hledžańnia revalucyja, biezumoŭna, nie źmianiła ŭładu i prajhrała ŭ 2020 hodzie. Ale ci aznačaje heta, što jana skončanaja? Nie. U historyi niamała prykładaŭ, kali revalucyjnyja źmieny prychodzili chvalami. Historyja Rasijskaj impieryi malaŭniča pra heta śviedčyć — revalucyja 1905 hoda była vidavočnym ustupam da taho, što paśla adbyłosia ŭ 1917-m. Padobnaje zdaryłasia ŭ Polščy, dzie prafsajuz «Salidarnaść» padniaŭ pieršuju chvalu pratestaŭ u 80-ch. Potym byŭ pieryjad reakcyi, zakručvańnia hajek, nadzvyčajnaha stanovišča (heta niečym padobna da našaj trajektoryi, darečy). I paśla pryjšła druhaja chvala, jakaja źniesła kamunistyčnuju Polšču i jaje ŭrad. Uličvajučy, što siońnia čas lacić kudy chutčej, čym u pačatku 20 stahodździa i navat čym u 80-ja, našy pracesy, adpaviedna, buduć raźvivacca kudy bolš imkliva. Tym bolš u biełaruskaha režymu kudy mienš hrošaj.
Šrajbman upeŭnieny: padziei 2020 hoda ŭ lubym vypadku skaracili termin znachodžańnia Łukašenki va ŭładzie:
— Usie padziei-2020-ha ŭvojduć u historyju jak toje, što puściła karjeru Łukašenki pad adchon.
«Biełaruskaje hramadstva nie zachacieła achviaravać ludźmi, i hetym pakazała svaju stałaść»
Dniami ŭ ŚMI źjaviłasia ananimnaja hutarka z čałaviekam z unutranych vojskaŭ, jaki siarod inšaha adznačyŭ, što, kali b pratestoŭcy dacisnuli ŭ žniŭni-vieraśni, to ŭsio mahło b źmianicca chutčej. Takich mierkavańniaŭ niamała. Ale Šrajbman ličyć naadvarot: toje, što hramadstva nie pajšło na pravakacyi i masavyja achviary — heta pryznak stałaści biełarusaŭ.
— Takija režymy, jak biełaruski, jak pakazvaje historyja, nie padajuć bieź vialikaj kryvi. Biełaruś — nie režym Viktara Janukoviča i Sierža Sarhsiana, Eduarda Ševardnadze… Heta nie miakki postsaviecki kleptakratyčny aliharchičny režym, dzie možna budavać palityku na baraćbie kłanaŭ ci parłamienckaj apazicyi. Naš režym adrazu zadaje takuju płanku hvałtu, dzie mahčymaja vialikaja kolkaść achviar. I ja nie ŭpeŭnieny, što ŭ biełaruskim hramadstvie ŭ pryncypie jość hatoŭnaść da takich achviar u imia ideałaŭ. Toje, što biełarusy nie apuścilisia na toj uzrovień supraćstajańnia i hvałtu, jaki prapanavała im ułada, šmat kaža pra naš narod. Naša hramadstva pakazała siabie jak stałaje, cyvilizavanaje, dla jakoha kaštoŭnaść žyćcia — pieradusim.
«U pratestaŭ jość šaniec pieramahčy ŭ nastupnym hodzie»
Na dumku analityka, pratest moža pieramahčy ŭ 2021-m pry niekalkich umovach: niepadtrymka z boku Rasii i novyja pamyłki samoj sistemy.
— Dastatkova było b, kab Łukašenku pazbaviła dapamohi chacia b Rasija, kab tam u adnosinach da Biełarusi zaniali bolš niejtralnuju pazicyju. Tady namienkłatura nie zmoža być upeŭnienaj u zaŭtrašnim dni. Pratest moža pieramahčy i inakš — praz sproby ŭłady pravieści niejkija kaśmietyčnyja reformy, praź jakija jana zhubić kantrol. Zamiaščeńnia Łukašenki Kaardynacyjnaj radaj moža nie adbycca ni ŭ nastupnym hodzie, ni ŭ pryncypie. A voś pytańnie adchileńnia jaho ad ułady, u tym liku pad ciskam pratestaŭ, moža być vyrašanaje ŭžo ŭ nastupnym hodzie. Važnym faktaram tut budzie ekanomičny stan i novyja pamyłki ŭłady. My z vami aceńvajem situacyiju statyčna, nie ŭličvajučy, kolki jašče pamyłak moža narabić ułada, kali znachodzicca ŭ takim stanie, kali i lehitymnaści niama, i dypłamatyčnaja izalacyja ciśnie. Heta situacyja sama pa sabie pravakuje nie samy kampietentny režym na novyja pamyłki.
Spadziavacca, što Biełarusi dapamohuć sankcyi i vyklučna niejkija źniešnija siły, dakładna nie varta.
— Sankcyi amal nikoli nie mianiali režymy, — adznačaje Šrajbman. — Jany mahli tolki skarektavać kurs niekatorych palitykaŭ. Heta było i ŭ Biełarusi, kali Łukašenka vyzvalaŭ palitźniavolenych. Ciapier meta suśvietnaj supolnaści — tranzit ułady, ale pramych ryčahoŭ cisku na Łukašenku ŭ Zachadu siońnia amal niama. Ź inšaha boku, sankcyi robiać Biełaruś maksimalna taksičnaj dla biznesu, dla mižnarodnych arhanizacyj, i takim čynam kraina stanovicca daražejšaj dla Rasii. Pavialičvajecca košt, jaki Maskvie treba płacić za padtrymku hetaj ułady.
«Nam treba dasiahnuć dna»
Praviła pra samuju ciomnuju noč pierad śvitankam raspaŭsiudžvajecca i na palityku. Surazmoŭca ŭpeŭnieny: hety śvitanak čakaje biełarusaŭ. Pytańnie — kali?
— Kali my budziem na niejkim dnie, kali my jaho dasiahniom, adtul tolki adzin šlach — navierch. Ëść limit tym represijam i žorstkaści, jakija mohuć adbyvacca ŭ krainie. Paśla pieravyšeńnia limitu prychodzić, pierš-napierš, stomlenaść dziaržaŭnaj mašyny. Siońniašniaja situacyja — vielmi darahaja dla ŭłady, tamu ja dumaju, što sam aparat budzie imknucca znajści ź jaje niejki vychad. A jakraz pošuki vychadaŭ mohuć pryvieści da novych pamyłak, da destabilizacyi sistemy. Mienavita ŭ hetym ja baču śviatło ŭ kancy tunela.
