Tezis pra kančatkovaje dafarmavańnie biełaruskaj nacyi jak palityčnaj supolnaści staŭ vielmi papularny ŭ 2020 hodzie. «Svaboda» paprasiła historyka Alaksandra Paškieviča paćvierdzić abo źniapraŭdzić hetuju dumku.
Alaksandar Paškievič
Padziei 2020 hodu dla farmavańnia biełaruskaj nacyi važnyja tym, što jany vyvieli na śviet tyja hramadzkija pracesy, jakija adbyvalisia ŭsie papiarednija hady, ale nie zusim bačna i vyrazna. Aŭtarytarny represiŭny režym dziesiacihodździami štučna zamarožvaŭ hramadzka-palityčnaje žyćcio, a pad lodam płyni nie było vidno. Mnohim zdavałasia, što nie vidno, bo hetaj płyni prosta niama. Ale navat tyja, chto byŭ upeŭnieny ŭ jaje isnavańni, nie čakali, što jana až nahetulki mocnaja.
Čamu my majem padstavy kazać, što hety hod važny mienavita dla pracesu nacyjabudaŭnictva? Bo jon vyrazna zaśviedčyŭ, što biełarusy — zusim nie atamizavanaje hramadztva, dzie kožny sam pa sabie i ŭ kožnaha svaja chata z kraju. Što ŭ ich jość uśviadomlenyja kaštoŭnaści nia tolki indyvidualnyja, ale i hrupavyja, hramadzkija, važnyja dla ŭsioj supolnaści ci prynamsi jaje bolšaści. I što dziela realizacyi hetych kaštoŭnaściaŭ biełarusy hatovyja nieści straty i pieražyvać niazručnaści, razumna achviaravać u imia hramadzkich intaresaŭ asabistymi.
I hetaja achviarnaść u imia ahulnych intaresaŭ nie taho kštałtu, jak jana prapahandujecca i nasadžajecca źvierchu paternalisckimi idealahizavanymi, čaściej za ŭsio aŭtarytarnymi ci navat tatalitarnymi režymami — kali asobny čałaviek usprymajecca jak drobnaja małavažnaja šrubka, intaresy jakoj nikčemnyja ŭ paraŭnańni z «vysokimi» metami dziaržaŭnaha małocha. U našym vypadku hramadzkaja aktyŭnaść uźnikaje pieradusim źnizu, vyznačajučysia nadzvyčaj vysokim uzroŭniem samaarhanizacyi, salidarnaści i ŭzajemadapamohi.
Prytym, što važna — nie zastałasia ŭbaku ad kłopataŭ i tryvoh usiaho narodu i biełaruskaja dyjaspara za miežami baćkaŭščyny. Niečakanym adkryćciom hodu stała toje, što jana, akazvajecca, u nas takaja šmatlikaja, usiudyisnaja, patryjatyčnaja i salidarnaja słovam dy spravaj z surodzičami na radzimie.
Charakterna, što sioletniaja revalucyja — ci, dakładniej, jaje pačatak, bo praces nie zavieršany, — źjava mienavita nacyjanalna biełaruskaja, jana nie źjaŭlajecca adhałoskam ci navat niepasrednaj častkaj niejkaha šyrejšaha rehijanalnaha pracesu, jak heta było, naprykład, u 1863-m, 1918-m ci ŭ 1991-m. A ciapier, u 2020-m, kali ŭ susiedziaŭ usio cicha, biełarusy masava paŭstali samastojna, nia tolki biaz vonkavaha inśpiravańnia, ale navat pry vielmi naściarožanym, prynamsi spačatku, staŭleńni da hetaha jak z Uschodu, tak i z Zachadu. My nia tolki jak dziaržava, ale i jak hramadzianskaja supolnaść narešcie stali nia tolki abjektam, ale i paŭnavartasnym subjektam eŭrapiejskaha hramadzka-palityčnaha žyćcia. I heta važna mienavita ŭ kantekście farmavańnia nacyi.
Zrešty, i ciapier pastajanna možna pačuć hałasy skieptykaŭ, jakija vykazvajuć sumnievy ŭ biełaruskaści i nacyjanalnaści tych pracesaŭ, jakija sioleta adbyvalisia. Bo jany hladziać na padziei i aceńvajuć ich dastatkova schiematyčna, narakajučy, naprykład, na toje, što mova našaj revalucyi — pieravažna rasiejskaja, a bieź pieravahi nacyjanalnaj movy jakaja nacyja?
Ale tut nikudy nia dzienieśsia ad abjektyŭnych abstavin i pieradumoŭ. Moŭna-kulturnaja rusyfikacyja našaha hramadztva zajšła vielmi daloka i ŭvadnačas, adnym macham, hetaha nijak nie pieraadoleć. Taja nacyja, pra jakuju my siońnia havorym, dafarmavałasia ŭ našmat bolšaj stupieni na hramadzianskaj, čym na etničnaj asnovie. I biełaruskaja mova na ciapierašni momant sapraŭdy nia jość najpieršym abjadnaŭčym dy identyfikacyjnym čyńnikam. Ale svajo miesca ŭ sioletniaj revalucyi jana, tym nia mienš, zajmaje — papularnyja biełaruskamoŭnyja lozunhi na čale z asnoŭnym: «Žyvie Biełaruś!», udzielniki pratestaŭ achvotna śpiavajuć biełaruskamoŭnyja pieśni, u tym liku vyrazna nacyjanalna-patryjatyčnaha charaktaru, i h. d.
Dyj uvohule papularyzacyja biełaruskaj movy, historyi i kultury za hetyja miesiacy prasunułasia niejmavierna. A jak praces budzie iści dalej — zaležyć taksama i ad taho, nakolki adekvatna papularyzatary buduć adčuvać navakolnuju rečaisnaść i nakolki hatovyja prasoŭvać svaje idei ŭ realnym, a nie prydumanym biełaruskim hramadztvie.
A najbolš uraziŭ i natchniŭ u hetym hodzie šalony pośpiech nacyjanalnaj symboliki, bieł-čyrvona-biełaha ściaha i hierbu «Pahonia». Užo ciapier možna z upeŭnienaściu kazać, što jany niepaźbiežna stanuć nia tolki dziaržaŭnaj, ale i narodnaj symbolikaj novaj Biełarusi, a na važnych znakavych miescach ich uračysta ŭstalujuć nie dziaržaŭnyja čynoŭniki, a sami ludzi. Jašče paŭhoda tamu heta było zusim nie vidavočna. I heta symbalična śviedčyć pra toje, što sioletni ŭzdym uźnik nia sam pa sabie, a jość lahičnym vynikam bolš jak stohadovaj pracy niekalkich pakaleńniaŭ biełaruskich patryjotaŭ.
