Vulica Savieckaja, 104 u Bieraści. Źviarnicie ŭvahu na nadpis nad arkaj: «v 1929 r», dzie «r» značyć «roku» — «hodzie» pa-biełarusku. Fota Ryhora Kupryjanoviča.
Na piešachodnaj vulicy Savieckaj u Bieraści nad arkaj doma №104 zachavaŭsia reljef «v 1929 r». Što za «r» takoje? «R» aznačaje «rik», «hod» pa- ŭkrainsku — miascovy žychar tak abaznačyŭ ščaślivy dla siabie momant budoŭli. Takich miłych śladoŭ minułaha raznamoŭja ŭ haradach Biełarusi zastałosia zusim mała. Pad hetaj arkaj i naradziłasia ideja hida. Ciapier jon naličvaje 80 punktaŭ.
Vulica Savieckaja: ukraincy i jaŭrei
U kancy 1920-ch haradskija ŭkazy, abjavy i rasparadžeńni vychodzili ŭ Bieraści nie tolki na dziaržaŭnaj polskaj movie, ale i pa-ŭkrainsku. Hetaha damahłasia partyja «SielRob» (Ukrainskaje sialanska-rabotnickaje sacyjalistyčnaje abjadnańnie), jakaja karystałasia ŭ rehijonie vialikaj papularnaściu.
Adnaho ź jaje lidaraŭ, Ivana Pareniuka, bieraściejcy vybrali deputatam haradskoj rady, i jon zmoh damovicca z bolšaściu prahałasavać za takoje rašeńnie. Prytym bolšaść rady tady składali jaŭrei.
Abjavy mahistrata pavinny vychodzić i pa-polsku, i pa-ŭkrainsku, pastanaviła haradskaja rada Bieraścia ŭ 1927 hodzie (na fota adna z takich abjaŭ). Brescki abłasny archiŭ, adšukaŭ i nadaŭ dla publikacyi Andrej Varabiej.
U mižvajenny čas ukraincy i jaŭrei Bieraścia nie raz vystupali adzinym frontam u apazicyi da polskich uładaŭ.
Tak, Abram i Majsiej Sarviery, uładalniki Teatra Sarviera (Śviardłova, 4), davali svaju scenu miascovym ukraincam dla imprez. Na hetaj scenie vystupaŭ i Vasil Aŭramienka — baletmajstar, jaki ŭźvioŭ ukrainski taniec u ranh suśvietnaha mastactva. Jon pakazaŭ u Bieraści majstar-kłas, balet i kancert ukrainskich tancaŭ u supravadžeńni choru «Prośvity» (heta papularnaja ŭ tahačasnaj Zachodniaj Ukrainie ŭkrainskaja kulturna-aśvietnickaja arhanizacyja mieła šmatlikija adździeły i na Bieraściejščynie).
Vasil Aŭramienka vystupaŭ z ukrainskimi tancami navat u Biełym domie i ńju-jorkskaj Mietrapoliten-opiery. Wikimedia Commons.
Bieraściejskija jaŭrei paŭpłyvali i na los samoha Aŭramienki. Pa adrasie Savieckaja, 101 znachodzicca najstarejšaja ź dziejnych aptek horada. Budynak u styli madern prajektavaŭ architektar Sałamon Hrynbierh dla žonki (darečy, Fania Hrynbierh stała pieršaj žančynaj-pravizaram, što vypuściłasia z Kijeŭskaha ŭniviersiteta). A budavali jaho ŭkraincy z Zaparožskaj dyvizii armii UNR, u tym liku i baletmajstar Aŭramienka. Heta byŭ adzin ź pieršych u horadzie budynkaŭ takoj vyšyni (da Pieršaj suśvietnaj dazvalałasia ŭzvodzić tolki na dva pavierchi, kab u vypadku čaho ciažej było abstrelvać krepaść).
Dom z aptekaj na Savieckaj. Fota Ryhora Kupryjanoviča.
Reč u tym, što paśla padpisańnia ŭ 1921-m Ryžskaha dahavora pamiž Polščaj i Savieckaj Rasijaj voiny armii UNR byli źmieščanyja ŭ śpiecyjalnyja łahiery ŭ Polščy. Im dazvalali vyjazdžać adtul tolki na pracu. Tamu jany achvotna najmalisia na budaŭnictva, u tym liku ŭ razburanaje Bieraście. Mienavita ŭ Bieraści aficer Aŭramienka i jaho sasłužyŭcy atrymali dakumienty, a značyć — svabodu jeździć pa krainie i vyjazdžać za miažu. Jon uspaminaŭ, što kupili adzin kaścium na ŭsich, i ŭ hetym kaściumie pa čarzie chadzili fatahrafavacca. A atrymaŭšy dakumienty, na radaściach tancavali hapaka.
Na škołu źbirali kaladavańniem
Znakavy budynak — dom na Puškinskaj, 102. Tut u 1920—1930- ia hady dziejničała čatyrochkłasnaja pryvatnaja ŭkrainskaja škoła imia Aleksy Staraženki. Dom naležaŭ baćkam adnaho z vučniaŭ, i siamja achviaravała jaho pad škołku. Heta była ŭ toj čas adzinaja pryvatnaja ŭkrainskaja škoła za miežami «ŭkrainskaha Pjemonta» — Uschodniaj Haliččyny z centram u Lvovie.
Ciapier u domie na Puškinskaj, 102 žyvuć ludzi, a 90 hadoŭ tamu była škoła. Fota Ryhora Kupryjanoviča.
Zaniatki pravodzilisia ŭ dźvie źmieny. Kolkaść navučencaŭ z hodu ŭ hod vahałasia ad 35 da 80.
Ukrainskaja supolnaść pasprabavała adkryć i himnaziju, ale nie ŭdałosia. Tamu paśla čatyroch kłasaŭ vučni išli ŭ polskija abo, čaściej, u pryvatnuju ruskuju himnaziju Bieraścia (ciapier budynak pa Kujbyšava, 11).
Krynicaj finansavańnia škoły byli baćkoŭskija ŭnioski i achviaravańni deputataŭ siejma dy sienataraŭ. Sioje-toje prynosili śpiektakli dy kaladavańnie.
«Byli achviaravańni ad pryvatnych asob, — uspaminaŭ adzin ź lidaraŭ mižvajennaha ŭkrainskaha žyćcia ŭ Bieraści Vasil Dmytryjuk. — Adzin pan, uładalnik restarana ŭ Bieraści, achvotna daŭ 50 złotych, ale z prośbaj, kab jaho imia nie było abnarodavana».
Za hady isnavańnia škoły źmianiłasia try dyrektary. Apošnim byŭ Paŭło Artemiuk, budučy jepiskap Ukrainskaj aŭtakiefalnaj pravasłaŭnaj carkvy Płaton, jakoha letam 1934 hoda prosta z dyrektarskaha kresła źvieźli ŭ kancłahier u Biarozie-Kartuzskaj. Paśla jaho v. a. dyrektara stała Lidzija Harbačova. Aktyŭnaja fieministka, jana brała ŭdzieł u Suśvietnym ukrainskim žanočym kanhresie i navat napisała «Azbuku žanočaha ruchu», jakaja vyjšła drukam u 1937 hodzie. «Pra jakuju svabodu moža dumać žančyna, kali jana sama rabynia ŭ svaim domie? — piša Harbačova. — A adkul pryjdzie mudraść narodu, kali pałova narodu (žančyny) ciomnaja i nieadukavanaja? Chiba nievuk moža vychavać, dać aśvietu inšym? Tamu jakija žančyny — taki i narod!» — mudra adznačaje Harbačova.
Fieministka Lidzija Harbačova, apošniaja kiraŭnica pryvatnaj ukrainskaj škoły, žyła ŭ domie pa Kujbyšava, 10. Fota ź siamiejnaha archiva Alaksandry Harbačovaj.
Dyrektarka jašče paśpieła zvazić vučniaŭ na ekskursiju ŭ Lvoŭ, a paśla polskaja ŭłada zakryła škołu. Ale jana praisnavała 10 hadoŭ, i heta pry pastajannaj kankurencyi ź biaspłatnymi polskimi škołami.
Bank i kaapieratyvy
Pry aŭtarytarnym polskim režymie, kali mnohija prajavy kultury i palityki byli pad zabaronaj, asnoŭnaj śfieraj nacyjanalnaha žyćcia stała ekanamičnaja — kaapieratyvy. Heta niedaacenienaja častka historyi.
U 1920—1930-ja hady ŭ ścipłym zialonym damku na vulicy 17 Vieraśnia, 39 raźmiaščaŭsia Ukrainbank, jaki śpiecyjalizavaŭsia na absłuhoŭvańni sialan-kaapierataraŭ. Ciapier budynačak na restaŭracyi. Fota Uładzisłava Čachoviča.
Sialanie, abjadnanyja ŭ kaapieratyvy, brali kredyty, kuplali invientar. Častka prybytkaŭ išła na kulturnuju spravu ŭ ich vioskach. U pieryjad roskvitu va ŭkrainskija kaapieratyvy na Bieraściejščynie ŭvachodzili 3,8 tysiačy čałaviek.
Paśla kaapieratyŭnych kursaŭ sielanin stanaviŭsia inšym čałaviekam: jon nie prosta bahacieŭ, a pačynaŭ pa-novamu myślić, usprymaŭ siabie haspadarom i častkaj sietki.
Psieŭdanim Voran
Na druhim paviersie doma pa Puškinskaj, 35, nasuprać centralnaha rynku, u 1942—1943 hadach była jaŭka ŭkrainskich partyzan. Jačejku ŭznačalvaŭ čałaviek pad psieŭdanimam Voran.
Mikoła Kazłoŭski, vučań ukrainskaj Techničnaj škoły (ciapier na tym miescy kaledž i licej čyhunačnaha transpartu pa Papanina, 4), atrymlivaŭ tut ukrainskuju litaraturu, jakuju sprabavaŭ raspaŭsiudžvać u horadzie i navakolli. A chavaŭ jaje pad strachoj. Jon paźbieh rasstrełu, bo hiestapa nie znajšło jaho nadziejnuju schovanku.
U vajnu ŭ hetym damku z dychtoŭnaj arkaj była kanśpiratyŭnaja kvatera. Fota Ryhora Kupryjanoviča.
Niepadalok, na skryžavańni Hohala i Savieckaj, u časy akupacyi dziejničaŭ Kłub ukrainskaj moładzi, a pry im — ukrainskaje padpolle. Jak uspaminała ŭ 1990- ia kiraŭnica kłuba, pijanistka Natalla Šyjko (u pačatku vajny joj było 21), «pryjšli chłopcy i skazali: Natałka, ty hraj, a my budziem rabić toje, što treba». Adnym z členaŭ padpolla byŭ bieraściejec Dmytro Livaj. Jon uciok ad hiestapa i pierajšoŭ na nielehalnaje stanovišča — staŭ zaŭhaspam partyzanskaha atrada Ukrainskaj paŭstanckaj armii «Pomsta Paleśsia», jaki ździejśniŭ adnu z samych udałych apieracyj ukrainskich paŭstancaŭ: viasnoj 1943 hoda na darozie Koviel — Roŭna byŭ zabity niamiecki hienierał, šef śpiecadździełaŭ SA Viktar Luce.
U kancy žyćcia Livaj žyŭ u doŭhim domie z błakitnymi bałkonami pa Maskoŭskaj, 340. Heta byŭ čałaviek z tradycyjami: kožnuju viečarynu jon pačynaŭ ź pieśni «Rievie ta stohnie Dnipr širokij», jak toje było ŭ jaho partyzanskim atradzie.
Madernisckija siadziby
Fiška Bieraścia — jašče i dychtoŭnyja mižvajennyja siadziby ŭ styli kanstruktyvizmu.
Sapraŭdnym hramadskim centram byŭ dvuchpaviarchovy damok pa Hohala, 19. Tut žyŭ Vasil Dmytryjuk — viadomy lekar, jaki pracavaŭ u niekalkich balnicach Bieraścia, u pryvatnaści ŭ sučasnaj balnicy №1 na Hrajeŭcy.
Hety miły damok ledź nie ŭzarvaŭ polski padparučnik, jakoha raskvataravali da Dmytryjukoŭ u 1920 hodzie.
Syn sielanina z-pad Bieraścia (jahonaja radzima — Kastamałoty na levym bierazie Buha, ciapier u Polščy) Vasil Dmytryjuk staŭ nie tolki doktaram, ale i palitykam: u 1922 hodzie jon atrymaŭ mandat deputata ŭ polski siejm ad Bieraściejščyny.
Žonka Vasila Dmytryjuka Alaksandra była pravasłaŭnaj aktyvistkaj i pieršaj kiraŭnicaj bieraściejskaha Sajuza ŭkrainak. Jaje braty Vasil i Uładzimir Krynickija, viadomyja advakaty, žyli pobač, na płoščy Svabody, 3, ciapier tam paliklinika. Krynickija abaraniali ŭ polskim sudzie šmatlikich palityčnych aktyvistaŭ, u pryvatnaści členaŭ Kampartyi Zachodniaj Biełarusi.
U 1940 hodzie bratoŭ jak kiraŭnikoŭ «Prośvity» i Ukrainbanka aryštavała NKVD. Ich siemji vysłali, a Vasil i Uładzimir, jakim było 52 i 57 hadoŭ, apynulisia ŭ turmie. 22 červienia 1941 hoda achova raźbiehłasia, i ludzi vyjšli na svabodu. A praz paŭtara hoda braty trapili ŭžo ŭ niamieckuju turmu. Jany vyžyli, i ŭ 1944-m zmahli vyjechać u Polšču.
Ukrainski kamitet
Ukrainski kamitet u čas vajny znachodziŭsia pa Kamsamolskaj, 30. Členy kamiteta zajmalisia spravami pačatkovych škoł, kuryravali Ramiesnuju i Techničnuju škoły…
Tut u čas apošniaj vajny raźmiaščaŭsia Ukrainski kamitet. Fota Ryhora Kupryjanoviča.
Pry hetym lubyja palityčnyja arhanizacyi byli pad zabaronaj. Za suviaź z ukrainskim padpollem karali rasstrełam.
Byŭ taki Leanid Pieraviartajła. Ukrainiec-uschodnik, u 1939-m jaho siamja pryjechała ŭ Bieraście z Kanatopa na Sumščynie. U 1941 hodzie jon prasiaknuŭsia idejaj adradžeńnia ŭkrainskaj dziaržavy. Ustanaviŭ suviaź z padpollem, raspaŭsiudžvaŭ ulotki. Niemcy jaho aryštavali i zabili, a cieła paviesili ŭ pamiaškańni Ukrainskaha kamiteta. Heta byŭ znak miascovym ukraincam: voś, hladzicie, što byvaje z tymi, chto idzie suprać niemcaŭ.
Krepaść
Hid pa Bresckaj krepaści naličvaje 12 punktaŭ. Krepaść zbudavanaja na miescy staroha horada. Tam jość unikalny muziej, dzie archieołahi raskapali try vulicy, 220 pabudoŭ CHIII stahodździa, časoŭ Halicka-Vałynskaha kniastva.
U Biełarusi mała viadoma, što i jano razam z Połackim i Turaŭskim źjaŭlajecca častkaj našaj staražytnaj historyi.
Halicka-vałynski kniaź Uładzimir Vasilkavič staŭ samym značnym kiraŭnikom Bieraścia za ŭsiu historyju. Jon pabudavaŭ nie tolki Kamianieckuju viežu na miažy ź Vialikim Kniastvam Litoŭskim, ale i viežu ŭ Bieraści (pobač z muziejem), i pieršy bieraściejski kamienny chram.
Letapisiec pakazaŭ jaho supiermienam: «liciem krasien, ruky žie imie krasny i nohy» — z pryhožym tvaram, rukami, nahami… Praŭda, daŭ i realistyčnyja detali: nizki hołas i toŭstaja nižniaja huba. Kniaź pražyŭ usiaho 40 hadoŭ i pamior ad raku nižniaj skivicy i hartani.
Ukrainskaja pravasłaŭnaja carkva abviaściła jaho śviatym błahaviernym kniaziem. Inicyjataram kananizacyi vystupiŭ naš ziamlak, bieraściejski ŭkrainiec Hieorhij Musievič, čempijon Biełarusi pa płavańni i zasłužany trenier.
Krepaść — jašče i miesca stvareńnia Hreka-katalickaj carkvy. Pobač sa skulpturnaj kampazicyjaj «Smaha» ŭ 1596 hodzie prajšoŭ sabor, jaki zaćvierdziŭ uniju Pravasłaŭnaj i Katalickaj cerkvaŭ Rečy Paspalitaj. A jašče tut, pry Śviata-Mikałajeŭskaj carkvie, nastaŭnik sa Lvova Łaŭrencij Zizanij napisaŭ znakavyja knihi: pieršy carkoŭna-słavianski bukvar i pieršy słoŭnik ź pierakładam carkoŭna-słavianskich słoŭ na movu «ruskuju», heta značyć biełaruskuju i ŭkrainskuju (našy movy i ciapier majuć 80% ahulnaj leksiki, a ŭ XVI stahodździ jaje było bolš). Knihi vyjšli ŭ Vilni ŭ 1596 hodzie.
U krepaści mieściłasia i turma, u jakoj pry Polščy adbyvaŭ pažyćciovaje źniavoleńnie Ściapan Bandera. «Bryhitki» — u murach byłoha manastyra ordena bryhitak — sučaśniki žartam nazyvali «elitnym kurortam dla vielmi važnych pierson».
Bandera i inšyja źniavolenyja ŭciakli 13 vieraśnia 1939 hoda, kali paśla čatyrochdzionnaj abarony ad niamieckich vojskaŭ palaki pakinuli ŭmacavańni. Budynak byłoha manastyra, acaleły ŭ vajnu, byŭ padarvany ŭ 1955 hodzie.
Ciapier bolšuju častku terytoryi staroha horada zajmaje vieličny miemaryjał savieckich abaroncaŭ krepaści ŭ 1941-m.
Bieraściejski mir
Krepaść — heta i Bieraściejski mir 1918 hoda, padpisany ŭ Biełym pałacy. Na žal, ad pałaca zastalisia tolki ruiny, jeho ścieny razabrali padčas pabudovy miemaryjała, kab stvaryć malaŭničyja ruiny na padychodzie da centralnaha manumienta.
Hety mir aznačaŭ pryznańnie Ukrainskaj Narodnaj Respubliki vialikimi dziaržavami, jana była adnym z bakoŭ na pieramovach. U honar 75-hodździa Bieraściejskaha miru ŭ Kijevie nazvali stancyju mietro — «Bieriestiejśka».
Cikava, što pry pasiarednictvie UNR na pieramovy trapili i dziejačy BNR. Ukraincy zaprasili paniavolenyja narody impieryi ŭziać udzieł u pieramovach u składzie ich delehacyi. I biełarusy dasłali Janku Sieradu dy Symona Rak-Michajłoŭskaha. Apošni viadomy jak aŭtar muzyki da pieśni «Zorka Vieniera».
Ź miłaha: zachavałasia mieniu viačery ŭ dzień padpisańnia miru. Na zakusku delehatam padavali chałodny paštet ź piečani z masłam i padsmažanym chlebam, potym sup z byčynym chvastom, na druhoje jaječniu ź viarškovym sousam i zapiečanuju husku z čyrvonaj kapustaj i bulbaj. Na sałodkaje — ščarbiet, kavu i tort.
Kali UNR prajhrała vajnu balšavikam, voiny armii UNR akazalisia ŭ biazvychadnym stanoviščy. U savieckaj Ukrainie ich čakała turma ci rasstreł. I Polšča dazvoliła im pierajści miažu dy pasialicca na polskaj terytoryi. Tak 41 tysiača čałaviek, elita ŭkrainskaha hramadstva, apynułasia na emihracyi. Łahier dla internavanych stralcoŭ UNR raźmiaścili ŭ Bieraści, mahiły pamierłych u toj čas možna pabačyć na Harnizonnych mohiłkach.
Atrymaŭšy dakumienty, mnohija emihranty z UNR pasialilisia ŭ Bieraści.
Dva kłasiki: čekist i palaŭničy
Paet i čekist Dmytro Falkiŭski byŭ adnym ź pieršych rasstralanych u pieryjad stalinskich represij. Wikimedia Commons.
Ź Bieraściem źviazanyja i dva ŭkrainskija kłasiki. Paeziju Dmytra Falkiŭskaha vyvučajuć va ŭkrainskaj škole, nazyvajuć adnym z najlepšych batalistaŭ i ekspresijanistaŭ. Ale na radzimie jaho najpierš viedajuć pa vieršy «Očieriet mieni buv za kolisku», jaki staŭ narodnym ramansam:
Očieriet mieni buv za kolisku;
V bołotach ja rodivsia i zris.
Ja lublu svoju chatu poliśku…
Ja lublu śvij zažurienij lis…
Ŝo tam tropiki, ŝo tam pampasi? —
Zahlaniť-no u puŝu do nas!..
Ja oddav bi za nieji odrazu
Ι Tibiet, i Urał, i Kavkaz…
Sialanski syn z-pad Kobryna Dmytro Laŭčuk — heta sapraŭdnaje proźvišča piśmieńnika — pierad Pieršaj suśvietnaj skončyŭ bieraściejskuju himnaziju (ciapier tut fiłfak BrDU na vuł. Mickieviča, 28). U 1918 hodzie paśla kursaŭ ukrainaznaŭstva (jany prachodzili ŭ Biełym pałacy) pracavaŭ nastaŭnikam u rodnym siale Vialikija Lepiasy. Kali pryjšli polskija vojski, jon syšoŭ u partyzany, adstupiŭ razam z balšavikami i try hady adsłužyŭ u minskaj ČK.
Paśla Laŭčuk pierajechaŭ ź Minska ŭ Kijeŭ i ŭziaŭ sabie psieŭdanim. Pracavaŭ u časopisie «Kino». Pierakładaŭ, u pryvatnaści, biełaruskaha paeta Jazepa Pušču. Pra słužbu ŭ ČK uspaminać nie lubiŭ. Jon uśviadomiŭ biessensoŭnaść achviar revalucyi, vieršy kanca 1920-ch prosta sočacca raskajańniem.
Jak člen Sajuza piśmieńnikaŭ, jon uziaŭ udzieł u budaŭnictvie Doma Ralit (heta značyć rabotnikaŭ litaratury). Ale pierad zasialeńniem jaho raptam pazbavili prava na kvateru. Falkiŭski ŭziaŭsia za apielacyi, sprava dajšła da pieršaha sakratara KP(b)U Paŭła Postyšava. U jaho pryjomnaj piśmieńnika aryštavali i, abvinavaciŭšy ŭ arhanizacyi zamachu na pieršaha sakratara, rasstralali.
A ŭ pryharadzie Tryšyn, jaki ciapier staŭ adnym z rajonaŭ Bieraścia (hł. pra jaho ŭ artykule Antosia Dackieviča ŭ № 6/2019 «Našaj historyi»), pražyŭ apošnija hady inšy kłasik, aŭtar humarystyčnych apaviadańniaŭ Aleksa Staraženka (1806—1874) — toj samy, u honar jakoha pry palakach zvałasia ŭkrainskaja škoła. Dom jaho zhareŭ, na tym miescy ciapier sanatornaja škoła-internat (vuł. Tryšynskaja, 20).
Piśmieńnik i pradvadziciel bieraściejskaha dvaranstva Aleksa Staraženka. Wikimedia Commons.
Piśmieńnik pierajechaŭ u Bieraście na piensii, u 1868 hodzie. Słužyŭ na pasadzie pradvadziciela miascovaha dvaranstva. Novyja apaviadańni jon apraboŭvaŭ na susiedskich chłopčykach i svaich siabrach — bieraściejskich śviatarach.
Vidavočcy ŭspaminali, što z čynoŭnikami i dvaranami jon razmaŭlaŭ pa-rasijsku, a da sialan źviartaŭsia pa-ŭkrainsku. Staraženka šmat malavaŭ, zajmaŭsia raźbiarstvam i hraŭ na vijałančeli. Lubiŭ pakazać siłu: jak sam pisaŭ, «zhinaŭ dvuchhryviennyja i padymaŭ dziesiać pudoŭ» — značyć, vyciskaŭ pa 160 kh.
Na Muchaviec piśmieńnik chadziŭ palavać na kačak. Adnojčy ŭ čas palavańnia zvaliŭsia ŭ vadu, prastudziŭsia i pamior. Byŭ niežanaty, dziaciej nie mieŭ. Prybirańnie mahiły piśmieńnika na Tryšynskich mohiłkach — rytuał miascovych ukraincaŭ, jaki vykonvajecca z 1905 hoda pa ciapierašni čas.
Tryšynskija mohiłki
Tryšynskija mohiłki — najstarejšyja ŭ Bieraści i adny z najstarejšych u Biełarusi. Jany źjavilisia ŭ siarednija viaki na miescy hockich pachavańniaŭ. Tut zachavalisia i sialanskija kryžy na vałunach, i manumientalnyja pomniki haradžan. Zachavalisia tut i pomniki bieraściejcaŭ-ukraincaŭ i asob, źviazanych z ukrainskim rucham.
Siarod ich protaijerej Kanstancin Znoska, śviatar Śviata-Mikałajeŭskaj carkvy ŭ centry horada. U mižvajenny čas jon zdavaŭ domik la chrama ŭkrainskaj arhanizacyi «Prośvita», vykładaŭ Zakon Božy va ŭkrainskaj škole i dapamahaŭ u arhanizacyi ŭkrainskich śviat u aktavaj zale ruskaj himnazii.
Tut ža znajšoŭ spačyn lubimy śpiavak i kampazitar bieraściejcaŭ, rehient toj ža carkvy Vasil Pantełevič, jaki paviesiŭsia ŭ turmie hiestapa.
Tut znachodziacca pachavańni emihrantaŭ z Ukrainskaj Narodnaj Respubliki. Na ich mahiłach charakternyja pomniki — tak zvanyja kazackija kryžy.
U 1993 hodzie na mohiłkach adkryli pomnik achviaram represij. Hranitnuju plitu z nadpisam «Viečnaja pamiać achviaram palityčnych represij, biaźvinna zahibłym u turmach, łahierach, rudnikach, lesapavałach, pryiskach HUŁAH» i vyjavaj žančyny ŭ žałobie zrabiŭ miascovy ŭkrainiec, kiraŭnik małaryckaha filijała «Prośvity» Uładzimir Charsiuk. Hety aktyŭny i aptymistyčny čałaviek taksama źviedaŭ represii: jamu, akcioru dramteatra, u 1950-ja hady prapanavali syści, pakolki jaho miascovy akcent «nie adpaviadaje ruskamu teatru».
Žychary Bieraścia prybirajuć mahiły na Tryšynskich mohiłkach. Fota: prosvit.org
U naš čas vałanciory kožnuju viasnu, napiaredadni Vialikadnia, arhanizujuć na Tryšynie akcyju «Jasnyja vočy» — prybirajuć mahiły ŭkrainskich dziejačaŭ.
«Jasnyja vočy» — bo prybrać na mahiłach značyć adkryć vočy prodkaŭ, jakija tam lažać.
