Biełarusy — zahadkavaja nacyja. Paśla Čarnobyla narodnyja daścipniki padmacavali hetuju dumku fryvolnym vieršykam (miakki varyjant: «…nam choć by što radyjacyja»). Ekśpierty NISEPD pavodle vynikaŭ červieńskaha nacyjanalnaha apytańnia ŭ pryncypie prychodziać da toj ža vysnovy, tolki farmulujuć bolš navukapadobna.
Takim čynam: usio bolšaj kolkaści biełarusaŭ užo «choć by što» kryzis, jaki miž tym uzmacniajecca. Mnohija ličać jaho zachodniaj napaściu, ale pry hetym raście dola tych, chto na hipatetyčnym refierendumie prahałasavaŭ by za ŭvachodžańnie ŭ «praklataje buržuinstva» — ES.
Vyśvietliłasia, što schiemy zachodnich sacyjołahaŭ i niekatorych ajčynnych analitykaŭ znoŭ traščać pry analizie trendaŭ biełaruskaj hramadskaj śviadomaści.
Voś, skažam, kryzis macnieje: napałovu ŭpaŭ ekspart, sa strašnaj siłaj zharajuć zołatavalutnyja reziervy, zamarožvajucca i padajuć zarobki, raście ŭtojenaje biespracoŭje. Prasłavuty sacyjalny kantrakt ułada vidavočna zavalvaje. Ale kłasičnaja apazicyjnaja schiema: śpiejuć hronki narodnaha hnievu, masy vychodziać na płošču, i nialuby režym valicca — hetaja pryhožaja schiema ŭ nas čamuści nijak nie spracoŭvaje. Hronki ŭparta nie śpiejuć.
Naadvarot, jak adznačajuć sacyjołahi NISEPD, «ekanamičnaja marhinalizacyja asobnych sacyjalnych hrup prymušaje ich jašče bolš zhurtavacca vakoł aŭtarytarnaj ułady». Tak, byŭ momant tryvohi na miažy paniki paśla šokavaj devalvacyi 2 studzienia, kali rubiel upaŭ na 20,5%. Sakavickaje apytańnie NISEPD zafiksavała rost piesimizmu, zmročnych čakańniaŭ. 42,4% biełarusaŭ paśla abvału rubla stali mienš daviarać uładam.
Zaraz paŭzučaja devalvacyja praciahvajecca, ale narod, jak ni paradaksalna, supakoiŭsia i navat demanstruje rost aptymizmu. Biełarusy znoŭ pakazvajuć dzivosy adaptacyi. Pamiatajecie aniekdot pra ćvik u kreśle: a mo` tak i treba?
«Ekanamičnyja pakazčyki za try apošnija miesiacy nie palepšylisia, choć ich padzieńnie prypyniłasia, i hetaha akazałasia dastatkova dla skaračeńnia doli respandentaŭ, jakija adznačajuć paharšeńnie svajho materyjalnaha stanovišča, z 63,8% da 36,5%», — padkreślivajuć sacyjołahi. Jany z dolaj sarkazmu kažuć pra «krainu zadavolenych biedniakoŭ».
U hetaj krainie, darečy,
elektaralny rejtynh Alaksandra Łukašenki nasupierak usim fors-mažoram zastajecca «tefłonavym»: letašni śniežań (da šokavaj devalvacyi) — 40,2%, červień 2009 hoda — 40,9%.
Pry hetym z sakavika pa červień vyrasła dola tych, chto zadavoleny žyćciom, chto ličyć, što situacyja ŭ Biełarusi spakojnaja i «ŭ cełym stanovišča spraŭ u našaj krainie raźvivajecca ŭ pravilnym kirunku» (u apošnim vypadku — z 40 da 47,9%). Pamienšyłasia kolkaść respandentaŭ, jakija miarkujuć, što za paharšeńnie sacyjalna-ekanamičnaj situacyi adkaznyja ŭrad abo prezident. Zatoje pavialičyłasia z 33 da 36,2% dola biełarusaŭ, jakija vinavaciać u ekanamičnym kryzisie Zachad.
Voś vam i dubovaja prapahanda! Refren načalstva ab tym, što nam heta padkinuli impieryjalisty, daje ŭsio ž svoj efiekt. Kolki ni paŭtarajuć jajkahałovyja, što biełaruski ekanamičny cud staŭ traščać pa švach značna raniej, čym abvalilisia rynki i banki ŭ Amierycy. I što korań zła — nierefarmavanaść, sistemnyja dysbałansy našaj ekanomiki. Chto ich čuje, jajkahałovych, u krainie, dzie presu trymajuć u kułaku, kolki ni zaklikajuć emisary ES tutejšych načalnikaŭ libieralizavać miedyjaśfieru?
A jašče Jeŭropa, jak viadoma, patrabuje ad Minska skasavać śmiarotnuju karu. Ci choć by ŭvieści maratoryj dla pačatku. Heta, naprykład, pastaŭlena ŭmovaj viartańnia biełaruskamu parłamientu statusu śpiecyjalnaha zaprošanaha ŭ PASIE. Tutejšyja ž čynoŭniki kivajuć na volu naroda i spasyłajucca až na refierendum 1996 hoda, kali, pavodle aficyjnych źviestak, za zachavańnie vyklučnaj miery vykazalisia 80,4% biełarusaŭ, jakija pryjšli da skryniaŭ.
Vyniesiem za dužki pytańnie ab daviery da ličbaŭ CVK. Ale faktam jość toje, što siońnia biełarusy vyhladajuć bolš humannymi.
Pavodle śviežaha apytańnia NISEPD, za admienu śmiarotnaj kary — 41,7%, suprać — 48,4%. Amal što bałans.
Varta ŭklučyć prapahandysckuju mašynu — i humanisty pieramohuć (tolki ci treba heta viarcham?). Ale i tut nie abyšłosia biez paradoksaŭ. Sacyjołahi zafiksavali pavyšany ŭzrovień «kryvažernaści» ŭ… moładzi i respandentaŭ z vyšejšaj adukacyjaj, heta značyć bolš prahresiŭnych hrup nasielnictva.
Možna zahinać i zahinać palcy, pieraličvajučy paradoksy biełaruskaha socyumu. Darečy, i nakont «choć by što radyjacyja» — taksama ŭsio paćviardžajecca. U krainie, na jakuju prypaŭ asnoŭny ŭdar Čarnobyla, pakrysie raście dola tych, chto ŭchvalaje rašeńnie kiraŭnictva budavać AES. Ciapier takich užo 40,7% (praciŭnikaŭ — 38,2%).
Inšaja reč, što pakul narod paśpieŭ, hrošy skončylisia. Rasija, zrešty, hatova dać kredyt na «mirny atam» (svaim ža budaŭnikam, ličy!). Ale tut užo biełaruskamu načalstvu varta dobra padumać pra košt takoj pryviazki — paśla małočnaj vajny dy inšych kanvulsij «sajuznaj dziaržavy».
A voś jašče z rejestru paradoksaŭ. Choć mnohich biełarusaŭ i pierakanali, što kryzis — heta inšaziemnaje zło, ale tym nie mienš užo 52,7% (tut taksama rost) źviazvajuć nadziei na vychad krainy z ekanamičnaha kryzisu z pryciahnieńniem zamiežnaha kapitału. Paraŭnajcie: na svajho prezidenta tut spadziajucca tolki 35,7%.
I narešcie, samy, badaj, mocny trend. Ź minułaha hoda ŭpeŭniena raście dola tych, chto za ŭvachodžańnie Biełarusi ŭ ES: vierasień 2008 — 26,7%, śniežań 2008 — 30,1%, sakavik 2009 — 34,9%, červień 2009 — 41,4%.
Heta — maksimum za čatyry apošnija hady. Pavodle mierkavańnia aŭtaraŭ daśledavańnia, «novyja hieapalityčnyja realii, źviazanyja z narmalizacyjaj adnosin pamiž Biełaruśsiu i Jeŭropaj, narešcie “dajšli” da hramadskaj dumki».
Choć varta adznačyć i naohuł fantastyčnyja časy (śniežań 2002 hoda), kali za ŭstupleńnie ŭ ES byli hatovy hałasavać 60,9% biełarusaŭ. Potym narastańnie kanfrantacyi z Zachadam, uzmacnieńnie izalacyjanizmu ź`ieli ładnuju dołu jeŭranastrojaŭ. I voś — reniesans.
Dosyć było načalstvu pryhłušyć złaślivuju antyzachodniuju prapahandu, zahavaryć pra zbližeńnie ź ES (chaj sabie i «prahmatyčnaje») — i socyum adreahavaŭ.
Inšaja reč, što viektary zamiežnaj palityki Minska ad naroda mała zaležać. Da peŭnaha času jamu paśpiachova naviazvali «bratniaje jadnańnie». Pakul Maskva nie prycisnuła da ścienki. Tady i ŭspomnili pra «hniły Zachad», stali razhojdvać hieapalityčnyja areli.
Palitołah Siarhiej Nikaluk miarkuje, što hramadskaj dumki ŭ zachodnim razumieńni — jak instytuta, što ŭpłyvaje na palityku ŭładaŭ, — u Biełarusi niama.
Rost prajeŭrapiejskich nastrojaŭ ekśpiert tłumačyć u značnaj stupieni «racyjanalnym paternalizmam» biełarusaŭ. To bok — zvyčkaj spadziavacca na dziaržavu va ŭmovach deficytu asobasnych resursaŭ. Kali nie zdolna ŭratavać svaja dziaržava — značyć, «treba prychilicca da kahości». Choć by i da «praklataha buržuinstva».
A moža, i da Rasii-matuchny. Paradaksalnym čynam adnačasna z kolkaściu jeŭraentuzijastaŭ vyrasła i dola biełarusaŭ, hatovych prahałasavać za ab`iadnańnie z uschodniaj susiedkaj: z 33,1% u sakaviku da 38,3% u červieni. Siarhiej Nikaluk tłumačyć heta tym, što ŭ pieryjad kryzisu ŭ pryncypie abvastrajecca patreba ŭ hieapalityčnym vybary, źmianšajecca «bałota».
Što ŭ suchoj astačy? Chacia ŭłady pa-saviecku dekłarujuć manalitnaje adzinstva, na samaj spravie ŭ hramadstvie niama zhody ni pa adnym pryncypovym pytańni. My časta bačym pluralizm, u tym liku hieapalityčny, navat u asobna ŭziataj hałavie. Biełarusy zastajucca strašna raskołataj nacyjaj. A tym časam kraina ŭsio bolš razhojdvajecca na zamiežnapalityčnych arelach.
Daśje
NISEPD (Niezaležny instytut sacyjalna-ekanamičnych i palityčnych daśledavańniaŭ) stvorany ŭ lutym 1992 hoda. Paśla taho jak u krasaviku 2005 hoda Viarchoŭny sud Biełarusi likvidavaŭ RHA «NISEPD», instytut praciahvaje dziejnaść u jakaści struktury, zarehistravanaj u Vilni. Pravodzić navukovyja daśledavańni ŭ halinie sacyjałohii, ekanomiki i palitałohii.
Čarhovaje nacyjanalnaje apytańnie hramadskaj dumki praviedziena niezaležnymi sacyjołahami ź Biełarusi ŭ červieni 2009 hoda. Mietadam face-to-face interview apytana 1.515 čałaviek 18 hadoŭ i starejšych. Miežavaja pamyłka reprezientatyŭnaści nie pieravyšaje 0,03.
