PP — 2 płanavali ŭvieści ŭ ekspłuatacyju jašče ŭ 2019 hodzie, padčas kanclerstva Mierkiel, ale praz amierykanskija sankcyi zakončyli jaho tolki ŭ vieraśni 2021 hoda, paśla ŭhody pamiž Amierykaj i Hiermanijaj. Hazapravod canoj 11 miljardaŭ dalaraŭ padvoić pastaŭki rasijskaha hazu praz Bałtyjskaje mora i dapoŭnić užo isnujučy hazapravod «Paŭnočny patok», adkryty ŭ 2011 hodzie.
Raźbirajemsia, što stajała za hetym prajektam, jakija arhumienty byli ŭ jaho prychilnikaŭ i krytykaŭ, jak źmienicca situacyja va Uschodniaj Jeŭropie i amierykanska-niamieckija adnosiny, a taksama čamu haz heta amal zaŭsiody pra hieapalityku.
Što takoje «Paŭnočny patok — 2»?
Kantraviersijny hazapravod stvaraŭsia dla taho, kab dastaŭlać rasijski haz niepasredna da hałoŭnaha jeŭrapiejskaha spažyŭca (Hiermanii), abminajučy Ukrainu, Biełaruś i Polšču. Abjekt prachodzić pa terytoryi troch krain ES: Finlandyi, Šviecyi i Danii.
Adzin z samych doŭhich hazapravodaŭ u śviecie zmoža pastaŭlać štohod da 55 miljonaŭ kubamietraŭ hazu ŭ Jeŭropu.
Prajekt, jaki raspracoŭvaŭsia 10 hadoŭ, sutyknuŭsia ź intensiŭnym ciskam i sankcyjami z-za apaski, što trubapravod zrobić Jeŭropu zanadta zaležnaj ad rasijskaha hazu.
Farmalna «Paŭnočny patok — 2» kirujecca šviejcarskaj kampanijaj ź finansavymi inviestycyjami piaci jeŭrapiejskich enierhietyčnych kampanij, ale faktyčna hazapravod naležyć «Hazpramu».
Navošta jeŭrapiejcam i rasijanam novyja hazapravody, kali jość staryja, praź Biełaruś i Ukrainu?
Zapusk pieršaha «Paŭnočnaha patoku» ŭ 2012 hodzie.
Poŭnamaštabnyja pastaŭki rasijskaha hazu ŭ Jeŭropu pačalisia jašče ŭ časy SSSR, u tyja ž časy i byli sprajektavanyja i pabudavanyja asnoŭnyja hazapravody, pa jakich Rasija pastaŭlaje haz u Jeŭropu. Na momant uviadzieńnia hetych hazapravodaŭ u ekspłuatacyju ŭnutranyja administracyjnyja miežy savieckich respublik nie ŭličvalisia, heta była adzinaja palityčnaja i ekanamičnaja prastora, tamu bieśpierabojnaść pastavak była harantavanaja.
Nichto nie izalavaŭ savieckija ekspartnyja hazapravody z rasijskim hazam ad ukrainskich hazaraźmierkavalnych sietak, to-bok nichto nie raździalaŭ tranzitny haz i haz dla miascovaha spažyvańnia.
Ale kali SSSR i sacyjalistyčnaja sistema raspalisia, akazałasia, što hetyja hazapravody z rasijskim hazam ciapier prachodziać praz terytoryi novych niezaležnych dziaržaŭ (Biełarusi i Ukrainy). Palityčnyja realii źmianilisia, adnosiny hetych krain nie zaŭsiody charaktaryzavalisia stabilnaściu, što pryvodziła da vykarystańnia Rasijaj hazu jak instrumientu palityčnaha cisku, a dla Ukrainy i Biełarusi takim instrumientam byŭ ichni tranzitny status.
Napružanaść pamiž Hiermanijaj i ZŠA i «hieapalityčnaja zbroja». Za što krytykujuć trubapravod «Paŭnočny patok «Paŭnočny patok — 2»?
Niekalki razoŭ heta vyklikała pieraboi z pastaŭkami rasijskaha hazu ŭ Jeŭropu ŭ razhar aciaplalnaha siezonu (u 2006, 2007 i 2009 hadach). Hetyja hazavyja kryzisy nie padabalisia ni Jeŭropie, ni Rasii.
Rasijskija hazapravody.
Jašče adzin matyŭ dla budaŭnictva novych hazapravodaŭ — uvachod dziaržaŭ Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy ŭ zachodniuju palityčnuju i vajskovuju prastoru. U časy isnavańnia SSSR rasijski haz ekspartavaŭsia ŭ Zachodniuju Jeŭropu prach Čechasłavakiju, jakaja znachodziłasia pad kantrolem SSSR i była častkaj sacyjalistyčnaj sistemy. U 1990-ja i 2000-ja dziaržavy hetaha rehijona ŭvajšli ŭ skład NATA i ES, što było z naściarožanaściu ŭspryniata Rasijaj.
Uźnikła pytańnie budaŭnictva novych hazapravodaŭ, u abychod byłych savieckich respublik i krain byłoha sacyjalistyčnaha łahieru. Dla Jeŭropy, hałoŭnaha spažyŭca rasijskaha hazu, heta hučała pryvabna, bo dazvalała harantavać bolšuju biaśpieku dastaŭki. A Rasija z budaŭnictvam novych hazapravodaŭ vybivała ŭ krain Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy kozyry ŭ budučych miždziaržaŭnych kanfliktach.
Na praciahu apošnich niekalkich hadoŭ Jeŭropa zakryvała svaje ŭłasnyja hazavyja radoviščy, kab pamienšyć uździejańnie na navakolnaje asiarodździe. Najbujniejšaje hazavaje radovišča ŭ Jeŭropie Hroninhien vyvodzicca z ekspłuatacyi na vosiem hadoŭ raniej, čym pieršapačatkova płanavałasia. Tamu dla krain ES krytyčna važna harantavać sabie biaśpieku pastavak pryrodnaha hazu. Asnoŭnymi eksparciorami hazu na rynak ES akramia Rasii źjaŭlajucca Narviehija i Ałžyr, ale ichnija ekspartnyja mahčymaści taksama panižajucca. Narviehija nie płanuje istotna pavialičvać pastaŭki ŭ Jeŭropu, a ŭ Ałžyry mocna vyrasła ŭnutranaje spažyvańnie.
Zdavałasia b, čamu va ŭmovach pastajannych kanfliktaŭ zachodnich krain z Rasijaj nie pastaŭlać u Jeŭropu haz ź niejkaj inšaj krainy (naprykład, ZŠA)? Ale nie ŭsio tak prosta.
Reč u tym, što ŭ adroźnieńnie ad naftavaha rynku (jaki źjaŭlajecca adzinym, suśvietnym i hłabalnym), adzinaha hazavaha rynku prosta nie isnuje. Izalavana isnujuć jeŭrapiejski, amierykanski i azijacki rynki, jakija majuć roznyja pryncypy dastaŭki paliva i farmavańnia cany.
I kali ŭ niejkaj krainie ŭźnikaje deficyt nafty praź niedapastaŭki ad asnoŭnaha eksparciora, to nie prablema kupić hetuju naftu ŭ inšaj častcy śvietu (tankiernyja pieravozki nafty nadzvyčajna tannyja), a voś z hazam tak nie pracuje. Haz ciažej i daražej transpartavać, tamu zaŭsiody imknucca pastaŭlać haz u susiednija rehijony.
Na hazavych rynkach imparciory našmat bolš zaležać ad eksparcioraŭ, bolš pryviazanyja da ich, pryviazanyja da infrastruktury transparciroŭki (hazapravodaŭ ci sudnaŭ sa zvadkavanym hazam).
Ahułam sama transparciroŭka pryrodnaha hazu našmat bolš darahaja i składanaja pracedura, čym transparciroŭka nafty, jana patrabuje śpiecyjalnaj transpartnaj infrastruktury (hazapravodaŭ albo rehazifikacyjnych terminałaŭ), tamu chutkaha hłabalnaha pieraaryjentavańnia na niejki inšy haz tut być nie moža.
Toje, što na hazavych rynkach isnuje takaja mocnaja zaležnaść imparcioraŭ ad eksparcioraŭ (i naadvarot), a taksama ad infrastruktury transpartavańnia hazu, prymušaje krainy (takija jak Hiermanija i Rasija) vybudoŭvać doŭhaterminovyja dvuchbakovyja stratehičnyja adnosiny.
Hetaja asablivaść hazavych rynkaŭ robić sam haz hieapalityčnaj źjavaj i instrumientam hieapalityki.
Čym apraŭdvajuć prajekt?
Jeŭrapiejskija krainy surjozna nastrojenyja pravieści tak zvany «enierhietyčny pierachod», to-bok pierajści da adnaŭlalnych krynic enierhii i źmienšyć vykidy vuhlakisłaha hazu ŭ atmaśfieru.
Niahledziačy na istotny prahres, pakul što krainy ES nie mohuć spadziavacca na adnaŭlalnyja krynicy (nakštałt enierhii vietru ci sonca) całkam, tamu važnaja rola ŭ enierhietyčnym pierachodzie naležyć hazu — heta taksama vuhlevadarod, ale pry jaho vykarystańni kolkaść vyłučanaha vuhlakisłaha hazu našmat mienšaja, čym, naprykład, pry vykarystańni vuhalu.
Łabisty PP — 2 u Jeŭropie śćviardžajuć, što prajekt pryviadzie da źmianšeńnia vyłučeńnia CO2.
Pa zamovie Nord Stream 2 u 2017 hodzie niamieckaj kansałtynhavaj kampanijaj było praviedziena daśledavańnie, jakoje pakazvaje, što vykarystańnie rasijskaha hazu ŭ Jeŭropie lepšaje dla klimatu, čym vykarystańnie amierykanskaha hazu. Pryrodny haz, jaki transpartujecca z Rasii ŭ ES pa trubapravodzie, maje mienšy vuhlarodny śled, čym pastaŭki zvadkavanaha hazu z dapamohaj sudoŭ.
Jašče adzin z arhumientaŭ na karyść PP — 2 taksama ekałahičny — mahčymaść u pierśpiektyvie vykarystoŭvać hazapravod dla pastavak vadarodu.
Łabisty Nord Stream 2 śćviardžajuć, što trubapravod pryviadzie ŭ karotkaterminovaj pierśpiektyvie da źnižeńnia vydatkaŭ na haz u Hiermanii i ŭ susiednich krainach. Heta źnižeńnie nibyta pavinna dapamahčy paskoryć admovu ad škodnaha vuhalu, havorycca ŭ daśledavańni.
Ahułam u Jeŭropy mała dobrych alternatyŭ rasijskamu hazu. Najbolš vierahodnaj zamienaj rasijskamu hazu byŭ by vychad na azijackija rynki, ale tam isnuje žorstkaja kankurencyja z boku inšych krain, i haz tam istotna daražejšy.
Jeŭrapiejcy taksama ŭličvajuć paharšeńnie rasijska-ŭkrainskich adnosin, što dla ich źjaŭlajecca dadatkovym arhumientam na karyść admovy ad Ukrainy jak tranzitnaj krainy dla rasijskaha hazu.
Za što krytykujuć prajekt?
Vašynhton i mnohija krainy Uschodniaj Jeŭropy aścierahajucca, što «Paŭnočny patok — 2» pavialičyć zaležnaść Jeŭropy ad rasijskaha hazu, daść Maskvie bolš upłyvu na rehijon i pasłabić Ukrainu. Pradstaŭniki Nord Stream 2 zaŭsiody asprečvali abvinavačvańni i nastojvali na tym, što heta vyklučna kamiercyjny prajekt pa zabieśpiačeńni Jeŭropy vialikaj kolkaściu hazu, biez hieapalityčnych čyńnikaŭ.
Ale Uładzimir Pucin hadami vykarystoŭvaŭ pryrodny haz u jakaści palityčnaj zbroi, asabliva suprać Ukrainy, i «Paŭnočny patok — 2», padobna, nakiravany na ŭzmacnieńnie hetaha trendu.
Jak ukrainskaja tranzitnaja linija, tak i biełaruska-polski hazapravod, chutčej za ŭsio, buduć mienš vykarystoŭvacca dla tranzitu. Heta dało b Rasii bolš svabody dla ahresiŭnych dziejańniaŭ suprać Ukrainy i Biełarusi. Hieapalityčny efiekt ad zapusku hazapravoda moža być razburalny. Vidavočnym namieram Rasii było sfarmavać sajuz z Hiermanijaj i Aŭstryjaj (taksama ź Niderłandami i Bielhijaj) suprać Uschodniaj i Paŭnočnaj Jeŭropy.
Kijeŭ razhladaje «Paŭnočny patok — 2» jak «niebiaśpiečnuju hieapalityčnuju zbroju», zajaviŭ prezident Ukrainy Uładzimir Zialenski.
«Heta vidavočna nanosić vialikuju škodu intaresam Ukrainy — i ja dumaju, što z boku Hiermanii jość vialikaja dola kryvadušnaści, śćviardžajučy, što jana choča padtrymać enierhietyčnuju biaśpieku Ukrainy, i ŭsio ž heta absalutna supiarečyć patrebam Ukrainy ŭ enierhietyčnaj biaśpiecy», — kaža Zialenski.
Mierkiel supakojvaje Ukrainu, jana zajaviła, što «haz nie pavinien vykarystoŭvacca ŭ jakaści hieapalityčnaj zbroi».
Suprać prajektu vystupajuć taksama Polšča i Słavakija, bo tranzit hazu dla ich źjaŭlajecca i krynicaj dachodu. Chacia «Hazpram» i dasiahnuŭ pahadnieńnia ab praciahu tranzitu hazu praz Ukrainu jak minimum da 2024 hoda, što adbudziecca paśla 2024 hoda — nieviadoma. Mierkiel paabiacała, što Jeŭropa zrobić usio mahčymaje, kab zabiaśpiečyć praciah pastavak hazu praz Ukrainu.
Ad Hiermanii patrabavali admovicca ad prajekta i paśla atručvańnia ŭ 2020 hodzie rasijskaha apazicyjnaha palityka Alaksieja Navalnaha.
Krytyki PP — 2 miarkujuć, što trubapravod niesumiaščalny ź jeŭrapiejskimi klimatyčnymi metami, pavialičvaje zaležnaść rehijonu ad rasijskaha ekspartu enierhanośbitaŭ i padryvaje doŭhaterminovyja mety ES u halinie enierhietyčnaj biaśpieki i klimatu.
Siarod adnych z hałoŭnych krytykaŭ prajektu ŭ Jeŭropie — zialonyja partyi. Jany razhladajuć sprečny prajekt jak palityčny i ekałahičny pravał Jeŭropy. Na ich dumku, PP — 2 akaža niehatyŭny ŭpłyŭ na namahańni Ukrainy ŭ abaronie svajho suvierenitetu i jaje prava vybirać jeŭrapiejski šlach. Prajekt stavić pad pahrozu enierhietyčny suvierenitet Jeŭropy, zajaŭlajuć zialonyja.
Jany taksama miarkujuć, što trubapravod supiarečyć Jeŭrapiejskaj «Zialonaj uhodzie». Haz nie varta razhladać jak pramiežkavy krok na šlachu da adnaŭlalnych krynic enierhii, miarkujuć jany.
Taksama zialonyja źjaŭlajucca adnymi z hałoŭnych pryncypovych krytykaŭ rasijskaha aŭtarytaryzmu, tamu jany suprać PP — 2 i pa palityčnych mierkavańniach. Prajekt vyhladaje dziŭna na fonie sankcyj ES, uviedzienych suprać Rasii.
Prahnozy budučaha popytu na haz u ES mocna adroźnivajucca. Krytyki PP — 2 miarkujuć, što prahnozy enierhaspažyvańnia, jakija niamiecki ŭrad vykarystaŭ dla abhruntavańnia nieabchodnaści «Paŭnočnaha patoku — 2», značna zavyšajuć popyt na pryrodny haz u Hiermanii i Jeŭropie.
Krytyki PP — 2 taksama źviartajuć uvahu, što jon parušaje rynačnuju enierhietyčnuju palityku ES, jakaja patrabuje poŭnaha padziełu trubapravodaŭ i zdabyčy hazu. PP — 2 pad hety kryteryj nie padpadaje, pakolki hazapravod całkam naležyć Hazpramu, vytvorcu i pastaŭščyku hazu.
Taksama hety prajekt krytykujuć za surjoznuju karupcyju na vyšejšym uzroŭni z boku «Hazprama» i Rasii siarod jeŭrapiejskich elit. Zaviaršeńnie PP — 2 jašče bolš uzmocnić upłyŭ Kramla siarod niamieckaj palityčnaj i ekanamičnaj elity. Šerah viadomych byłych jeŭrapiejskich palitykaŭ paśla vychadu na piensiju pačali pracavać u rasijskich dziaržaŭnych kampanijach, samy viadomy ź ich — eks-kancler Hiermanii Hierchard Šroder. Hetyja rasijskija kampanii taksičnyja, źviazanyja z karupcyjnymi ryzykami, kažuć krytyki, tamu takija prajekty niehatyŭna ŭpłyvajuć na Jeŭropu.
PP — 2 niehatyŭna paŭpłyvaŭ i na jeŭrapiejska-amierykanskija adnosiny. ES (asabliva Hiermanija) u hetaj situacyi vyhladaje niepaśladoŭna. U ZŠA jość adčuvańnie, što Jeŭropa nie vykonvaje svaje abaviazacielstvy ŭ halinie biaśpieki. ES prosić u ZŠA harantyj biaśpieki, ale pry pieršaj ža mahčymaści ŭzmacniaje ŭpłyŭ Rasii ŭ rehijonie i padryvaje svaju biaśpieku.
Damoŭlenaść Bierlina i Vašynhtona
Administracyi Trampa i Bajdena, bolšaść sajuźnikaŭ pa NATA i jeŭrapiejskija zialonyja vystupali suprać prajekta, ale kancler Anhieła Mierkiel nie zachacieła admovicca ad jaho.
Chacia čynoŭniki administracyi Bajdena vystupali suprać budaŭnictva trubapravoda, jany zajavili, što prajekt zajšoŭ zanadta daloka, kab spynić jaho zaviaršeńnie.
Fota Nadziei Bužan.
«Paŭnočny patok zavieršany na 99%. Ničoha niemahčyma skazać ci zrabić, kab spynić jaho», — skazaŭ prezident ZŠA Džo Bajden. «Ale ŭ mianie, jak vy viedajecie, byli vielmi plonnyja dyskusii z Anhiełaj Mierkiel, i jana pracuje razam z uradam Hiermanii nad abaviazacielstvam, jakoje praduhledžvaje, što kali Rasija sapraŭdy zachoča naškodzić Ukrainie, to jana za heta adkaža».
Budaŭnictva trubapravoda pryviało da napružanaści ŭ adnosinach pamiž Hiermanijaj i Złučanymi Štatami, ale Vašynhton u rešcie rešt admoviŭsia ad sankcyj.
Amierykanskaja administracyja pryjšła da vysnovy, što sankcyi, raniej uviedzienyja Trampam, nie spyniać budaŭnictva PP — 2, ale padarvuć sajuźnickija adnosiny z Hiermanijaj. Naładžvańnie adnosin z adnym sa svaich hałoŭnych chaŭruśnikaŭ akazałasia dla ZŠA ŭ pryjarytecie.
U kancy maja administracyja Bajdena skasavała sankcyi ZŠA ŭ dačynieńni da arhanizataraŭ budaŭnictva trubapravoda. Bierlin u svaju čarhu taksama pajšoŭ na peŭnyja kampramisy.
Baki damovilisia, što Rasija nie moža vykarystoŭvać haz u jakaści zbroi suprać Ukrainy. Jany buduć realizoŭvać miery pa padtrymcy biaśpieki i madernizacyi enierhietyčnaha siektara Ukrainy, uklučajučy intehracyju jaje elektrasietki ŭ jeŭrapiejskuju sistemu.
Kali Rasija pasprabuje vykarystoŭvać enierhiju ŭ jakaści ekanamičnaj zbroi abo ździejśnić ahresiju suprać Ukrainy, Hiermanija ŭviadzie sankcyi dla abmiežavańnia rasijskaha ekspartu enierhanośbitaŭ.
ZŠA i Hiermanija taksama inviestujuć nie mienš za 1 miljard dalaraŭ u tak zvany «zialony fond», kab dapamahčy Ukrainie pierajści na adnaŭlalnyja krynicy enierhii.
Hazpram stvaryŭ štučny deficyt?
Padčas ciapierašniaha enierhietyčnaha kryzisu ŭ Jeŭropie padlić aleju ŭ ahoń mahła i Rasija, jakaja śpiecyjalna nie choča pahasić deficyt hazu ŭ Jeŭropie, kab stymulavać jeŭrapiejcaŭ chutčej zapuścić u ekspłuatacyju «Paŭnočny patok — 2».
Ale całkam mahčyma, što volnaha hazu ŭ rasijskaha hazavaha manapalista sapraŭdy niama. Da taho ž rasijskaja hazavaja kampanija sama paciarpieła ad pažaru, jaki zdaryŭsia na pierapracoŭčym zavodzie ŭ Sibiry. «Hazpram» zabraniravaŭ na kastryčnik tolki tracinu najaŭnych transpartnych mahutnaściaŭ pa svaim trubapravodzie «Jamał» i nijakich dadatkovych pastavak pa ŭkrainskim trubapravodzie.
Zakanadaŭcy ES zaklikali Jeŭrapiejskuju kamisiju rasśledavać, ci nie byli pavodziny kampanii nakiravany na manipulacyju rynkam, i ci nie źjaŭlajecca heta ciskam na rehulujučyja orhany, kab jany chutčej uchvalili zapusk «Paŭnočnaha patoku — 2».
Farmalna Rasija ničoha nie parušała, «Hazpram» praciahvaje vykonvać svaje abaviazki pa doŭhaterminovych kantraktach. Ale ahułam ciapierašniaja situacyja vyhadnaja Rasii, navat kali jana jaje i nie spravakavała śpiecyjalna.
Chutki zapusk hazapravoda «Paŭnočnaha patoku — 2» moža dapamahčy źnizić rekordna vysokija ceny na haz u Jeŭropie, zajaviŭ žurnalistam pres-sakratar Kramla Dźmitryj Piaskoŭ.
Pytańnie «Paŭnočnaha patoku — 2» u niamieckich vybarach
Niadaŭna ŭ Hiermanii adbylisia parłamienckija vybary, na jakich zialonyja damahlisia vydatnych vynikaŭ. Jany, mahčyma, buduć ihrać važnuju rolu ŭ novym uradzie. Adnym z pryncypovych pytańniaŭ dla ich byŭ PP — 2. Jany doŭhi čas vystupali suprać jaho, i, zdajecca, nie źbirajucca źmiakčać svaju pazicyju pa hetym pytańni.
Analena Bierbak.
Kali kiraŭnica zialonych Analena Bierbak stanie ministram zamiežnych spraŭ Hiermanii (pra heta pisała niamieckaja presa), heta značna ŭskładnić adnosiny pamiž Rasijaj i Hiermanijaj u enierhietyčnych pytańniach.
Navat z ulikam cikavaści Jeŭropy da rasijskaha hazu vyniki vybaraŭ u Hiermanii źjaŭlajucca realnaj pahrozaj dla PP — 2.
Spadarynia Bierbak šmat razoŭ kazała, što budzie vystupać suprać prajekta navat paśla taho, jak jon budzie zavieršany.
Tamu dla Rasii było b nadziejniej, kali b kaalicyju sfarmavali sacyjał-demakraty i CHDS / CHSS, bieź zialonych i libierałaŭ. U hetym vypadku Rasii budzie praściej zaviaršyć usie nieabchodnyja pracedury pa siertyfikacyi «Paŭnočnaha patoku — 2».
Ci sapraŭdy Hiermanija tak zaležyć ad rasijskaha hazu?
Zaležnaść Hiermanii ad rasijskaha hazu časta mocna pierabolšvajecca. Hiermanija impartuje amal uvieś spažyvany joju haz, pryčym tracina jaho pastupaje z Rasii, ale Narviehija i Niderłandy pastaŭlajuć prykładna takuju samuju kolkaść. Uschodniaja Jeŭropa značna bolš zaležyć ad rasijskaha hazu, i na jaje prypadaje 39% usiaho impartu hazu ŭ ES.
Zachodniaja Jeŭropa taksama atrymlivaje haz z takich krain jak Narviehija, Katar, afrykanskija krainy i Trynidad. Takija krainy jak Polšča, Litva i Charvatyja pabudavali abjekty dla impartu zvadkavanaha hazu, kab dyviersifikavać svaje krynicy pastavak. Jeŭrapiejski Sajuz ahułam źnižaje rolu hazu ŭ svaim enierhaspažyvańni, pakolki chutka raście dola čystaj enierhii.
