Što treba viedać pra sud?
Paśla trahiedyi piać krain — Aŭstralija, Bielhija, Małajzija, Niderłandy i Ukraina — stvaryli sumiesnuju Mižnarodnuju śledčuju hrupu. Ekśpierty pryjšli da vysnovy, što hramadzianski samalot źbiła vajskovaja rakieta, vypuščanaja z rakietna-zienitnaha kompleksu «Buk», sam kompleks znachodziŭsia na terytoryi, padkantrolnaj sieparatystam. Śledčyja śćviardžajuć, što «Buk» trapiŭ na terytoryju Ukrainy z rasijskaj bryhady supraćpavietranaj abarony, što znachodzicca pad Kurskam, i chutka paśla trahiedyi kompleks pieravieźli ŭ Rasiju.
Praces, jaki pačaŭsia ŭ sakaviku 2020-ha, razhladaje sud Haahi, ale jaho nie varta błytać ź Mižnarodnym sudom AAN. Niekalki krain, hramadzianie jakich zahinuli ŭ avijakatastrofie, patrabavali pryznačyć mižnarodny trybunał. Ale Rasija zabłakavała hetu inicyjatyvu ŭ Saviecie biaśpieki AAN, skarystaŭšysia svaim pravam vieta.
Tady ŭłady Niderłandaŭ prapanavali pravieści praces pa svaim nacyjanalnym zakanadaŭstvie, pakolki bolšaść zahinułych (193 čałavieki) — hramadzianie hetaj krainy, aproč taho, mižnarodnaje rasśledavańnie pravodziłasia pad kiraŭnictvam niderłandskaj prakuratury i palicyi.
Prakuratura Niderłandaŭ dakazvaje, što datyčnyja da hetaha čatyry prarasijskija bajeviki. Heta adstaŭny pałkoŭnik FSB Ihar Hirkin (Strałkoŭ), jaki kiravaŭ uzbrojenymi atradami sieparatystaŭ na Uschodzie Ukrainy i jahonyja padnačalenyja: aficer HRU armii Rasii ŭ adstaŭcy Siarhiej Dubinski, padpałkoŭnik zapasu pavietrana-desantnych vojskaŭ Aleh Pułataŭ i kamandzir raźviedpadraździaleńnia HRU niepryznanaj DNR Leanid Charčanka. Apošni — adziny hramadzianin Ukrainy, astatnija — hramadzianie Rasii.
Ź ich u sudzie ŭdzielničaje tolki Pułataŭ, i toje praz svajho advakata. Takim čynam, łava padsudnych pustaja. Śledstva ciahnułasia bolš za piać hadoŭ, sudovy praces, pa acenkach jurystaŭ, moža ciahnucca da kanca 2022 hoda.
Pa viersii śledstva, Hirkin i astatnija abvinavačanyja spryjali pastaŭcy «Buka» na terytoryju Daniecka i kaardynavali dziejańni kompleksu. I choć jany sami nie naciskali knopku zapusku rakiety, zakony Niderłandaŭ dazvalajuć pryciahnuć ich da adkaznaści, pakolki jany svaimi dziejańniami syhrali «klučavuju rolu ŭ zabojstvie 298 čałaviek», jak adznačaŭ kiraŭnik nacyjanalnaj palicyi, jon ža ŭvachodziŭ u skład mižnarodnaj śledčaj hrupy.
Abvinavačvańni vajskoŭcam rasijskaj bryhady, jakija vierahodna kiravali puskam, nie vystaŭlenyja, pakolki suprać ich niama dastatkova dokazaŭ.
«Naša budučynia razburanaja, my atrymali pažyćciovaje pakarańnie»
U sudzie zasłuchali pakazańni paciarpiełych — svajakoŭ zahinułych pasažyraŭ.
«17 lipienia 2014 hod — heta dzień, kali była vyrvanaja častka majho serca, — zajaviŭ u sudzie Rob Frydrychs, jaho syn Brajs zahinuŭ. — Časta kažuć, što mužčyna nie pavinien płakać. Ja vyŭ, ja kryčaŭ, u mianie była isteryka.
U mianie zabrali majho adzinaha syna i jahonuju siabroŭku Dejzi, ich źbili ŭ niebie rakietaj «Buk». Kanikuły mary stali kašmaram. Jany trapili na vajnu, da jakoj nie mieli nijakaha dačynieńnia. Budučynia našaj siamji razburanaja, my atrymali pažyćciovy prysud.
Brajs byŭ kłapatlivym synam. Jon byŭ zakachany ŭ Dejzi, i kali ŭ jaje byli prablemy, jon moh jaje suciešyć. Jon zaŭsiody byŭ pobač. U ich była cudoŭnaja jakaść — jany zaŭsiody stanavilisia na abaronu słabych. Jany žyli dla siamji i dla siabroŭ.
Kožny dzień naradžeńnia Brajsa my ładzili barbiekiu, kožny hod usie siabry źbiralisia razam. Kali ja dumaju pra heta, ja znoŭ u dumkach viartajusia ŭ toj čas. U mianie pierachoplivaje dychańnie, serca zamiraje. Mianie razryvajuć emocyi, złość, ja drenna splu, u mianie prablemy z pamiaćciu i kancentracyjaj. Bol straty stanovicca ŭsio macniejšym. Ja nie mahu bolš narmalna žyć.
Kožny raz, kali ja baču ŭ niebie samalot, u mianie ŭźnikaje pačućcio strachu — jaho nie sabjuć? Pakul ja budu žyć, majo serca budzie ablivacca kryvioju. Ale ja spadziajusia na sumlenny prysud.
Bolš za ŭsio mianie rasstrojvaje, što tyja, chto heta zrabiŭ, nie chočuć prynieści prabačeńni. Jany ŭsio admaŭlajuć. Nichto ź ich nie zadumvajecca pra pačućci i bol svajakoŭ. Heta bajaźlivyja zabojcy biez sumleńnia. Jany praciahvajuć chłusić. I samaje balučaje, što jany admaŭlajuć svaju adkaznaść.
Mnie dasłali častki cieła Brajsa i Dejzi. Heta maja realnaść. Jany ŭśviedamlajuć, na što asudzili rodnych, u tym liku mianie i maju siamju? Vajna zaŭsiody žorstkaja, ale nastupstvy hetaha masavaha zabojstva dla mianie i maich blizkich apisać niemahčyma. Takoha ja nie pažadaju najhoršamu vorahu.
Nievynosna ŭśviedamlać, što, niahledziačy na toje što budzie vyniesieny prysud, złačyncy praciahnuć spakojna žyć, nie paniasuć pakarańnia, a my zastaniomsia z našaj strataj i bolem».
Maci Brajsa Frydrychsa pryjšła ŭ sud z urnaj, u jakoj znachodzicca prach jaje syna i jaho dziaŭčyny. Žančyna patłumačyła, što chacieła, kab jany taksama prysutničali na pracesie. Brajs i Dejzi siadzieli ŭ samalocie na miescach 17 D i E — pobač uzarvałasia rakieta.
«Ja baču dziaciej paŭsiul. Da hetaha času čakaju, što jany viarnucca dadomu, — zajaviła Sielena Frydrychs u sudzie. — Kožny raz, kali baču ŭ horadzie dziaŭčynu z čornymi vałasami, uhladajusia: moža, heta Dejzi? Kožny raz, kali baču vysokaha chłopca ŭ biejsbołcy, uhladajusia: moža, heta Brajs? Ja praciahvaju ich šukać, zaŭsiody i paŭsiul.
Ja była vielmi rada, kali stała viadoma, što pačniecca sudovy praces. Ja była rada, što abvinavačvańnie vystaŭlena mienavita ŭ zabojstvie. Dokazy prakuratury ja liču pierakanaŭčymi. Kali ja daviedajusia, chto nacisnuŭ knopku, chto addaŭ zahad zapuścić rakietu, ja znajdu spakoj. Pakarańnie vinavatych mienš važna dla mianie. Kali złačyncy buduć žyć dastatkova doŭha, ja spadziajusia, sumleńnie ich dahonić.
Moža być, z-za taho, što jany zrabili, jany nie zmohuć spakojna spać. Moža być, Pucin ci Kreml kali-niebudź skaža: «Prabačcie, my vinavatyja». Moža być, kali-niebudź. Chutčej za ŭsio — nikoli. My atrymali pažyćciovaje pakarańnie».
«Ciažka dla baćki rabić trunu dla svajho dzicia»
Džojs Baj była adnoj z zahinułych na borcie MH17. Jaje rodnyja vielmi čakajuć spraviadlivaha prysudu pa spravie.
«Džojs była maim pieršyncam. Jana naradziłasia ŭ niadzielu. Kažuć, što naradzicca ŭ niadzielu — da pośpiechu. I sapraŭdy, u jaje było ščaślivaje žyćcio. Jana biez prablem skončyła škołu, a potym fakultet psichałohii. Jana była vielmi kamunikabielnaj i adkrytaj. Zavodziła siabroŭ usiudy, kudy b ni pajechała, — raskazaŭ u sudzie jaje baćka Jaba Baj. — Ja byŭ u Bielhii i ŭ viačernich navinach pačuŭ, što rejs MN17 paciarpieŭ krušeńnie nad Ukrainaj.
Ja adrazu adčuŭ horšaje, bo viedaŭ, što jana była na hetym samalocie. My razmaŭlali ź joj pa telefonie, spačatku kali jana rehistravałasia na rejs, i potym, užo ŭ samalocie, kali raźmiaščała svoj bahaž na palicy nad siadzieńniem. Praź piać chvilin ja atrymaŭ sumnaje paćvierdžańnie, što heta sapraŭdy byŭ jaje samalot.
Čakańnie ŭ nieviadomaści było vielmi balučym. Kali pačali viartać cieły samalotami, my kožny dzień jeździli ŭ aeraport Ejndchoviena, bo nie viedali, u jakoj trunie moža być jaje cieła. Tolki praź piać tydniaŭ my atrymali paviedamleńnie, što jaje identyfikavali.
Tady my pačali rychtavacca da pachavańnia. Maja małodšaja dačka — hrafičny dyzajnier, i jana zrabiła dyzajn truny, a ja jaje źbiŭ.
Vielmi ciažka dla baćki rabić trunu dla svajho dzicia. Ale heta było apošniaje, što ja moh zrabić dla jaje.
Kožny dzień ja dumaju pra jaje i pra toje, jakim mahło być jaje žyćcio, kali b jaho nie zabrali takim žorstkim sposabam. Baluča dumać ab apošnich momantach ahonii, kali jana i inšyja pasažyry zrazumieli, što ich samalot raspadajecca na častki i im nie vyratavacca. Baluča ŭśviedamlać, što amal 300 čałaviek, jakija znachodzilisia na borcie avijałajniera, pakinuli paśla siabie stolki ž ludziej u hory, jak i maja dačka.
Mnie baluča, kali prezident vialikaj krainy, jakaja pastaŭlała zbroju, pavodzić siabie, nibyta ničoha nie adbyłosia, nibyta heta ŭsio niapraŭda. Ja dumaju, jak by jon siabie adčuvaŭ, kali b na borcie była jahonaja dačka».
«Biaśpieki bolš niama»
Astryd i Łuiz Kroŭn stracili ŭ katastrofie baćkoŭ. Maci było 52 hady, baćku — 57. Jany lubili vandravać, mieli biznes — mahaziny optyki, jakija byli adnačasova hramadskimi centrami, dzie možna było sustrecca ź siabrami i vypić kavu za razmovaj.
«Raptam ty zastaješsia sama pa sabie, z małodšaj siastroj, — adznačyła Astryd. Joj daviałosia pradać biznes siamji i pakinuć ich rodny dom. — Usio stanovicca składanym. Maja asnova pachisnułasia z-za nievierahodna žorstkaha złačynstva. U adzin momant, adnym macham.
Jak ciapier žyć svabodna, kali mahčyma, kab u niebie źbili hramadzianski samalot? Jak hramadzianin Niderłandaŭ ty možaš prosta stać achviaraj masavaha zabojstva ŭ vajnie na miažy Jeŭropy… Bolš niama nijakaj biaśpieki».
U pačatku pracesu ŭ sudzie začytali imiony ŭsich 298 achviaraŭ. Try tydni ich svajaki raspaviadali, jak pieražyvajuć heta hora.
«Vy dazvolili ŭsim ubačyć ich sercy i dušy, — padsumavaŭ sudździa Chejndryk Stejnhajus. — Kab zrabić takoje, patrebnaja śmiełaść. Ale heta taksama aznačaje, što jość patreba dzialicca takimi historyjami. Sud udziačny za toje, što ciapier maje bolš poŭnaje ŭjaŭleńnie ab ludziach, jakich vy stracili».
Praces praciahvajecca, sud pierajšoŭ da vyvučeńnia pozvaŭ ab kampiensacyi.
