Fota Siarhieja Hudzilina.
«Biełaruskaja depresija — histaryčnaja spadčyna nacyi»
Za minuły hod rachunki z žyćciom u Biełarusi źviali 2 447 čałaviek, a heta 26,2 vypadku na sto tysiač nasielnictva. U sumnym rejtynhu nas abychodziać tolki Litva, Rasija, Hajiana i Kareja.
Na žal, takoje lidarstva biełarusy majuć užo nie adno dziesiacihodździe. Pavodle kłasifikacyi SAAZ, vysokim ličycca ŭzrovień kolkaści samahubstvaŭ, kali fiksujecca bolš za 19 vypadkaŭ na 100 tysiač nasielnictva, a krytyčnym dla demahrafičnaj situacyi — bolš za 30 vypadkaŭ.
Dla mnohich biełarusaŭ 2020 hod staŭ adnym z samych ciažkich žyćciovych vyprabavańniaŭ. Miarkujcie sami: sa žniŭnia minułaha hoda ŭ krainie raspačali bolš za 5000 kryminalnych spraŭ. Kožny dzień biełarusy čytajuć naviny ab novych vypadkach pieratrusaŭ, zatrymańniaŭ, sudovych prysudach.
Tysiačy ludziej žyvuć u stanie tryvohi i strachu, a 390 tysiač biełarusaŭ, ci bolš za 4% usich žycharoŭ krainy, jašče i za rysaj biednaści.
My pasprabavali daviedacca aktualnyja ličby pa samahubstvaŭ za apošni čas. Ahučvać realnyja ličby miedyki, što pracujuć z hetaj prablemaj, admovilisia, patłumačyŭšy heta tym, što razmaŭlać z žurnalistami na hetuju temu im kateharyčna zabaroniena.
Ale pry hetym adznačyli: «Takich ličbaŭ, jakija ŭ nas jość ciapier pa samahubstvach, i takich pryhniečanych stanaŭ, u jakich ciapier znachodziacca mnohija biełarusy, u krainie nie było dziesiacihodździami».
Jak takoje žyćcio adbivajecca na stanie biełarusaŭ, da čaho moža pryvieści i čym adhukniecca, my pahavaryli ź psichołaham, kandydatam psichałahičnych navuk Taćcianaj Sinicaj.
«Naša Niva»: Taćciana, skažycie, pra što kaža pavieličeńnie kolkaści samahubstvaŭ siarod biełarusaŭ?
Taćciana Sinica: Kali havorka zajšła pra samahubstvy, davajcie raźbiaremsia, što heta takoje. Na žal, biełarusy — sapraŭdy depresiŭnaja nacyja, heta naša nacyjanalnaja rysa, u niejkim sensie — histaryčnaja spadčyna.
Navat kali nie kapać vielmi hłyboka, a praanalizavać chacia b sučasnuju historyju, to stanie zrazumieła: apošnija dziesiacihodździ my žyviem va ŭmovach biezdapamožnaści, niezadavolenaści i niehatyvu.
Mnohija tak i kažuć: «My ničoha nie možam źmianić. Što rabić — treba žyć dalej. Aby nie było vajny». Hata nazyvajecca «vyvučanaja biezdapamožnaść». Zvyčajna tak kažuć pradstaŭniki starejšaha pakaleńnia. Što adbyvajecca z maładymi ludźmi: źniešniaja prajava ich niazhody ź situacyjaj vyklikaje karnyja miery z boku ŭładaŭ.
Ale kali čałaviek nie moža vymieścić ahresiju, z časam hetaja ž nazapašanaja ahresija moža pryvieści da hłybokaj depresii i navat padšturchnuć da samahubstva. Uvohule, samahubstva — heta krajniaja stupień samaahresii.
Prostymi słovami, kali bačym pavieličeńnie kolkaści samahubstvaŭ, chutčej za ŭsio, u hramadstvie zanadta vialikaja napružanaść, a ludzi ŭ stanie biezvychodnaści. Zrazumieła, heta davoli abahulnienaje vykazvańnie. Tut treba ŭličvać šmat faktaraŭ — uzajemaadnosiny ŭ siamji, sacyjalnyja instytuty, palityčny ład…
«Tolki ŭjavicie: u ludziej raptam źjaviłasia mahčymaść adkryta vykazać svoj pratest»
Hramadstva pavinna być uładkavanaje takim čynam, kab u ludziej była mahčymaść svabodna vykazać svaju reakcyju na toje, što adbyvajecca, i, kali treba — u formie pratestu.
U cyvilizavanych krainach heta norma, kali niezadavolenyja čymści ludzi pratestujuć, staviać svaje patrabavańni, razumiejučy, što jany buduć pačutyja i što heta nie pryviadzie da ahresii ŭ ich bok. U nas hetaha nie adbyvajecca.
A ciapier davajcie pahladzim, što zdaryłasia ŭ 2020-m. Tolki ŭjavicie sabie, u ludziej raptam źjaviłasia mahčymaść adkryta vykazać svoj pratest. I mnohich heta vielmi natchniła.
Darečy, vy źviarnuli ŭvahu, jak adrazu ž zakvitnieła mastactva? Biełarusy śpiavali pieśni, ihrali na muzyčnych instrumientach, ładzili teatralnyja pastanoŭki, dvarovyja kancerty… I heta vielmi pravilnaja i pazityŭnaja reakcyja.
Sprava ŭ tym, što mienavita kultura dapamahaje ludziam afarmlać svaje pieražyvańni, pracavać sa svajoj dušoj. I heta samaja hałoŭnaja forma prafiłaktyki suicydalnych schilnaściaŭ.
Miedycyna — heta ŭžo apošni instrumient. U nas jana ŭžo pa fakcie pracuje, i tolki z tymi, chto, jak havorycca, dajšoŭ da krytyčnaha stanu. Albo ž reahuje na fakty suicydaŭ, jakija ŭžo zdarylisia — šlacham stvareńnia prahram pa praduchileńni ździajśnieńnia suicydaŭ. A voś realizacyja svajho ŭnutranaha stanu praz tuju ž kulturu i mastactva — heta realna dziejsny instrumient. Jak vyjaviŭ 2020-y hod, na samoj spravie, u biełarusaŭ jość šykoŭny patencyjał, kab spravicca ź isnujučaj prablemaj.
«NN»: Adnak, kali masavyja akcyi pratestu zadušyli, mnohija biełarusy znoŭ skacilisia ŭ depresiju i stan biezvychodnaści…
TS: Jašče adna naša realnaść: u našym hramadstvie dahetul niama naležnaj padtrymki, niama mahčymaści samavyjaŭlacca. Kancerty zabaranili, aktyŭnych ludziej pieraśledujuć… U asnoŭnym ja pracuju z moładździu, i baču, jak im ciapier ciažka.
Darečy, im, pa maich nazirańniach, ciapier našmat składaniej, čym darosłym. U mnohich pavyšanaja tryvoha, emacyjnyja areli. Ujaŭleńnie pra budučyniu dla mnohich stała ciapier vielmi ćmianym.
Tryvoha i adčuvańnie bieznadziejnaści — toje, z čym siońnia žyvie maładoje pakaleńnie biełarusaŭ.
I heta sapraŭdy drenny pakazčyk. Heta adbivajecca na ich aktyŭnaści, matyvacyi, tvorčaj enierhii. Niekatoryja, na žal, traplajuć u psichijatryčnyja balnicy z-za niezbałansavanaści emacyjnaj śfiery.
Darosłyja, na moj pohlad, trymajucca krychu lepiej. Niekatoryja navat pačali źviartacca da psichołahaŭ, psichijatraŭ.
Ale mnohija stali bolš vypivać, užyvać narkatyčnyja rečyvy — heta, darečy, taksama varyjant pavolnaha samahubstva. I ŭ nas jano vielmi raspaŭsiudžanaje.
«NN»: Mnohija paraŭnoŭvajuć ciapierašni stan biełarusaŭ sa stanam paślavajennych hadoŭ, niekatoryja navat z 37-m hodam. Zhodnyja z hetym?
TS: Nie zusim. Heta, na moj pohlad, usio ž inšy vopyt. Takoha my jašče nie prachodzili. Usio ž havorka idzie nie pra vajnu, a pra padaŭleńnie voli naroda, jaho sprobu adstajać svaje pravy.
«Šmat čaho ciapier zaležyć ad samich ludziej»
«NN»: Dzieci ŭ dvarach hulajuć u turmu i zatrymańni, darosłyja bajacca źbiracca vialikimi kampanijami, apranajuć maksimalna zručnaje adzieńnie na vypadak zatrymańnia, chodziać z ahladkaj… Heta havoryć pra toje, što psichałahična my paranienyja ludzi?
TS: Fakt: siońnia ŭ stresie amal usie biełarusy. I tyja chto za, i tyja, chto suprać. My nazirajem masavuju traŭmatyzacyju hramadstva.
A voś toje, što dzieci hulajuć u zatrymańnie i turmu — heta całkam naturalna. Dzieci — lusterka taho, što adbyvajecca ŭ hramadstvie. Jany tak pražyvajuć svoj vopyt — heta norma. Toje, što darosłyja ciapier nosiać zručnuju vopratku, zapasnuju bializnu ci zubnyja ščotki — heta naohuł lepšaja reakcyja na toje, što adbyvajecca.
Miarkujcie sami: my žyviem u stanie pavyšanaj tryvohi, ale kłapocimsia pra siabie na vypadak horšaha varyjantu raźvićcia padziej. Paviercie, heta značna lepš, čym kali b čałaviek biŭsia ŭ isterycy i biehaŭ pa stoli.
«NN»: Mnohija psichołahi kažuć, što reakcyja na stres u ludziej, jak praviła, adkładzienaja. U stanie žachu biełarusy žyvuć užo bolš za hod. Heta značyć, što suicydalnych dumak u biełarusaŭ moža stać jašče bolš?
TS: Vielmi nie chočacca, kab tak było. Ale stan mnohich ludziej ciapier, jak zvarotnaja reakcyja na toje, što adbyvajecca, sapraŭdy moža być blizkim da krytyčnaha. Da taho ž ciapier vosień, napieradzie zima. Sama pa sabie para depresiŭnaja.
«NN»: Taćciana, ci jość vyjście?
TS: Mnie zdajecca, vielmi mnohaje ciapier zaležyć ad samich biełarusaŭ. U pryvatnaści toje, ci pahodziacca jany paśla taho, na što jany akazalisia zdolnymi ŭ 2020-m, znoŭ viarnucca ŭ bieznadziejny depresiŭny stan. Ci buduć jany zdolnyja bolš nie nazapašvać u sabie napružańnie, a vypuskać jaho ŭ pazityŭnaj formie.
Mnohija, i ja, darečy, taksama, ciapier trymajucca na tym pieražytym vopycie. Dla mianie 2020 hod staŭ hodam adkryćcia. Akazvajecca, vakoł mianie vielizarnaja kolkaść krutych ludziej.
My ŭbačyli, što ŭ nas jość unutrany ahoń. Mianie heta vielmi padtrymlivaje ciapier, starajusia nie apuskacca nižej hetaj płanki. Naša duša žyvaja, i jana maje tendencyju da žyćcia, a nie da samaźniščeńnia.
Što rabić, kali nakryła?
Biełarusy siońnia — kaktejl ź ciažkich emocyj: strach, złość, tryvoha, pačućcio byzvychodnaści… Psichołahi kažuć: traŭma — heta nie sama padzieja, a stan, jaki vyklikany hetaj padziejaj.
Prytym u adnoj i toj ža situacyi roznyja ludzi mohuć znachodzicca ŭ roznych stanach: adny atrymajuć stres, inšyja — traŭmu. Usio heta zaležyć ad asablivaściaŭ psichiki, praciahłaści znachodžańnia ŭ stresie i inšych faktaraŭ. Ale kožny z nas dakładna ŭ siłach dapamahčy sabie sam.
«Kab viarnuć siabie ŭ narmalny stan, kali ŭzrovień stresu zaškalvaje, treba naŭmysna prykładać namahańni i stvarać sabie narmalnyja žyćciovyja ŭmovy, — raskazvaje miedycynski psichołah Alena. — Mnohija maje pacyjenty kažuć: «Pakul niekatoryja pakutujuć za kratami, jakoje prava ja maju kuplać sabie novuju sukienku, adpačyvać u Jehipcie abo chadzić u teatr.
Heta nie tak. Usie hetyja dziejańni — jak leki. Navat kali prymać vy ich nie chočacie, heta treba zrabić dla vyzdaraŭleńnia.
Taksama abaviazkovymi dla biełarusaŭ ja b nazvała maksimalna zdarovaje charčavańnie, son, fizičnuju aktyŭnaść i prahavorvańnie-pražyvańnie svaich emocyj. Prytym heta tyčycca i žančyn i mužčyn u roŭnaj stupieni.
Jak kažuć śpiecyjalisty, nastupnym etapam paśla pieražyvańnia strachu i biaśsilla pavinna stać pryniaćcie situacyi, uśviedamleńnie jaje kaštoŭnaści.
Napeŭna, vy ździviciesia: «Jakuju kaštoŭnaść z hetaha ŭsiaho možna vynieści?». Ale havorka idzie pra psichałahičnaje staleńnie nacyi. Tak, heta vielmi pavolny, balučy i składany praces, ale nam daviałosia praź jaho prajści. I heta kaštoŭnaść, ź jakoj my vyjdziem inšymi ludźmi i, mahčyma, ź pieramienami».
Čytajcie taksama:
Jak turma źmianiaje ludziej i što čakaje palitviaźniaŭ? Vialiki hajd ad psichołaha
Jak biełarusam dalej žyć sa stukačami i achviarami? Vopyt niamieckaha hramadstva, jakomu daviałosia pryznać kalektyŭnuju vinu
«Frazy ŭ duchu «jany nie buduć stolki siadzieć» vyklikajuć złość i razdražnieńnie». Jak razmaŭlać sa svajakami palitviaźniaŭ?
