Ci treba raskazvać dzieciam pra vajnu?
U darosłaha jość raźvitaja pryfrantalnaja kara ŭ hałaŭnym mozhu, jakaja dazvalaje spraŭlacca z emocyjami, strachami, vybirać infarmacyju i znachodzić joj racyjanalnaje tłumačeńnie. Usiaho hetaha niama ŭ dzicia. Heta značyć, jon žyvie emocyjami, nieasensavanymi katehoryjami. Darosłyja i dzieci znachodziacca ciapier u situacyi, dzie bazavyja rečy parušany. Nam patrebny niejkija pryviazki da realnaści, kab viarnuć mahčymaść kiravać svaimi emocyjami.
Mienavita razmova, dapamoha ŭ aryjenciroŭcy ŭ situacyi akazvajucca vielmi važnymi dla dzicia. Jaho nielha pakinuć sa słovami «ŭsio dobra», kali vielmi mocna tryvožacca baćki. Jon razumieje, što vy jaho padmanvajecie, a kali heta tak, to davieru da vas nie budzie.
Dzieci vyhladvajuć z akna vahona avaryjna-evakuacyjnaha ciahnika. Kijeŭski vakzał, 3 sakavika 2022 h. Foty: AR, Andrej Dubčak
Mienavita tamu kazać pra toje, što adbyvajecca, abaviazkova treba. U cełym funkcyja darosłaha dla dzicia — heta farmiravańnie biaśpieki i pieradača madeli pavodzin, adnosin, reakcyj. Biaśpieka zaraz mocna parušana, a takim čynam i funkcyjanavańnie asoby taksama. Paŭtarusia, heta tyčycca jak ludziej, jakija znachodziacca ŭ miescach bajavych dziejańniaŭ, tak i tych, chto pa-za, u susiednich krainach.
Jak raskazvać dzieciam pra vajnu?
Kali vy pačynajecie hutarku, važna razumieć stupień cikavaści dzicia, być adčuvalnym da tych pytańniaŭ, jakija jano zadaje, da emacyjnych reakcyj, jakija demanstruje.
Adkazvajcie tolki na tyja pytańni, jakija jano zadaje. Pierad razmovaj arhanizujcie prastoru i ŭłasny stan. Vam treba być spakojnym, a hutarka nie pavinna być na chadu, u abmiežavanym časie.
Dzicia moža dać emacyjny adkaz. Adpaviedna, jamu spatrebicca čas, kab supakoicca. Kali dzicia zadaje pytańnie pra vajnu pa darozie ŭ škołu, možna adkazać, što hetaja tema surjoznaja i my vierniemsia da jaje ŭviečary. Rastłumačyć, što heta patrabuje času.
Pradumajcie frazy, jakija emacyjna buduć padtrymlivać i jakija nie admaŭlajuć žachu taho, što adbyvajecca. Źmiest samoj hutarki zaležyć ad uzrostu dzicia. Važna pamiatać, što myśleńnie da junackaha ŭzrostu albo čornaje, albo biełaje. Heta značyć, što jany ŭsprymajuć usio jak «dobra» ci «drenna».
Razvahi ab hieapalityčnych rečach mahčymyja tolki ź dziećmi paśla padletkavaha ŭzrostu. Z takimi, darečy, vielmi prosta: vy možacie šukać razam roznyja punkty hledžańnia i arhumientavać, što vam bližej i čamu. Małym treba raskazvać pra toje, što adbyvajecca ŭnutry. Naprykład, možna skazać, što ŭsie svaracca, a kali heta robiać darosłyja, maštab i składanaść bolšyja. Tak uźnikaje pamiž imi vajna. Rastłumačyć, što ŭ takich umovach usim astatnim ludziam na płaniecie treba dapamahčy im damovicca.
Pakinutyja čamadan i dziciačy vazok ukrainskich uciekačoŭ na pamiežnym pierachodzie z Polščaj, 2 sakavika 2022 hoda. Fota: AP
Važna paviedamić, što darosłyja robiać usio mahčymaje, kab situacyja stała biaśpiečnaj, pierakanać, što vy zmožacie jaho abaranić.
Heta nie datyčyć tych dziaciej, jakija znachodziacca ŭ zonie bajavych dziejańniaŭ. Jany pavinny zasvoić prostuju infarmacyju pra siabie: imia, proźvišča, adrasy, što rabić, kali hučyć pavietranaja tryvoha. Jašče adno praviła pry razmovie: nie adkazvać na pytańnie šyrej, čym zadało dzicia.
Kali jano pytajecca, chto drenny, to my adkazvajem chto, ale nie ŭdajemsia ŭ niejkuju teoryju.
Što rabić, kali dzicia pieražyvaje, ale nie kaža pra heta?
Važna biezacenačna i nieiranična prymać usio, što kazała dzicia da hetaha. Tady budzie farmavacca da vas davier. Treba vykarystoŭvać frazy: «ja razumieju, što tabie tryvožna», «ja pobač, budu ciabie abaraniać», «ty možaš raskazać mnie, my razam padumajem, što treba zrabić». Važna pryniać jaho emocyi, raskazać jamu, što vy taksama turbujeciesia, ale viedajecie, što rabić.
Jak praviła, samo pačućcio biaśpieki my pieražyvajem praź cieła: abdymicie dzicia, pabudujcie ź im jaki-niebudź maleńki domik z koŭdry i tam pahavarycie. Takim čynam, vy vierniecie jaho ŭ biaśpieku, vierniecie kantrol nad situacyjaj.
Kali kazać pra padletka, to dla jaho ŭ situacyi stresu budzie važna vypuścić adrenalin. Heta značyć ździejśnić fizičnuju nahruzku. Heta dapamoža.
Dzicia pytaje, jak dapamahčy. Što adkazać?
Padletak moža zaniacca «infarmacyjnaj hihijenaj», kab u vas nie było biaskoncaha skrolinhu padziejaŭ. Naprykład, vyłučyć uviečary hadzinu, kali vy budziecie ź im raskładvać naviny na dobryja i admoŭnyja.
Z maleńkim dziciem možna pahulać. Hulni dapamohuć jamu spravicca sa stracham. Tolki nie naviazvajcie ich, a dałučajciesia.
Heta moža być što zaŭhodna. Navat dobra budzie źviazać takuju hulniu s padziejami, jakija adbyvajucca.
Členy skaŭckaj arhanizacyi «Płast» platuć maskirovačnyja sietki ŭ Ivana-Frankoŭsku, 28 lutaha 2022 h. Fota: Kašuba Taras / UNIAN
Baćki abmiarkoŭvajuć vajnu, a dzicia słuchaje. Ci možna tak rabić?
My nie možam žyć u śviecie biez sacyjalnych kantaktaŭ i infarmacyi. Jana ŭsio roŭna budzie praryvacca. Kali baćki pamiž saboj abmiarkoŭvajuć zahinułych, paranienych, u dziaciej aktualizujecca strach śmierci. U takim vypadku jany pieranosiać ŭsio na baćkoŭ z pytańniem: «Što ja budu rabić, kali ich nie budzie?». I tut znoŭ padryvajecca pačućcio biaśpieki. Naprykład, maleńkija dzieci imknucca časta kantralavać situacyju: praviarajuć, dzie znachodzicca maci, ci jość da jaje dostup. Pry aktualizacyi strachu śmierci hety kantrol stračvajecca.
Uvohule na śmierć my hladzim praz pryzmu kulturnaj mifałohii, u jakoj žyvie siamja. Naprykład, heta moža być viera, chryścijanstva. Kali zachodzić razmova ź dziciem ab śmierci, to možna skazać jamu, što ciapier hetym ludziam dobra, jany ŭ novym śviecie, u Boha. Heta zdymaje niekatoruju kanfliktnaść.
Kali takoje tłumačeńnie nie razhladajecca, to varta pierakanać, što śmierć nastupić nie chutka, adciahnuć uvahu ad hetych razvažańniaŭ.
Što rabić, kali ŭ dzicia pačałasia panika?
Dazvolić jamu heta i pamianšać intensiŭnaść adkazu. Možna prapanavać vykanać niejkija dziejańni. Pakazać ci znajści razam miescy, dzie dzicia moža schavacca. Pieravieści heta na vierbalny ŭzrovień: paprasić raskazać, čaho baicca. Kali jano niazdolnaje na heta ŭsio, to my abdymajem, dajem ŭpeŭnienaść, što my jaho abaraniajem. Taksama možna praz čas adciahnuć uvahu na knihu ci film, jakija źviazanyja ź dziciačymi pieražyvańniami vajny. Naprykład, «Chroniki Narnii».
Možna prapanavać pamalavać. Nie pałochajciesia, kali dzicia adlustruje niešta strašnaje. Treba dazvalać jamu rabić heta. Malavańnie dapamoža vypluchnuć nazapašany strach, stres.
Varta spytać u dzicia, jak jamu dapamahčy, choča jon pabyć adzin ci nie. Kali heta zona bajavych dziejańniaŭ, to ź im treba prahavaryć, što jon robić, biare, jak siabie pavodzić. Napisać razam papierki z kantaktami, dadzienymi.
Jak vajna ŭvohule moža paŭpłyvać na dziaciej ŭ budučyni?
Ukraina blizkaja, susiedniaja kraina, tamu, chutčej za ŭsio, u tych katehoryj, jakich jana niejak tyčycca, budzie traŭmatyčny dośvied, źviazany sa strataj pačućcia biaśpieki.
My pamiatajem, što niekali cełaje pakaleńnie hulała ŭ dvary ŭ vajnu. Heta adbyvałasia tamu, što jaje niekali pieražyli našyja baćki. Mahčyma, i hetaje pakaleńnie budzie «adyhryvać» vajnu.
Zrazumieła, što dzieci, jakija znachodzilisia ŭ zonie bajavych dziejańniaŭ, buduć uraźlivyja. U budučyni im spatrebicca dapamoha ŭ pieraadoleńni hetaha dośviedu. Ciapier hałoŭnaja zadača psichałahičnaj supolnaści — źnizić upłyŭ traŭmatyčnaha vopytu darosłaha na dzicia. Kali ŭ Biełarusi nie buduć razhortvacca vajennyja dziejańni, to hłabalnych niejkich psichałahičnych prablem u dziaciej-biełarusaŭ nie źjavicca. Viadoma, pry ŭmovie, što ich rodnyja nie paciarpieli ŭ hetym kanflikcie.
«Tolki dziejańnie ratuje». Spytali ŭ viadomych biełarusaŭ, jak pieražyć hetyja časy
