Fota Natalli Fiadosienka
Adnym z paradoksaŭ, na jakija była bahataja Biełaruskaja revalucyja 2020 hoda, stała jaje tak zvanaja «hieapalityčnaja niejtralnaść». Heta adznačali ajčynnyja i zamiežnyja daśledčyki, hetamu ździŭlalisia zachodnija ekśpierty i žurnalisty, na hetym nastojvali biełaruskija pratestoŭcy i bolšaść ich lidaraŭ.
Miž tym, žadańnie takoha stanovišča rečaŭ, kali z usimi susiedziami vybudoŭvaješ narmalnyja adnosiny, samim biełarusam paradaksalnym nie zdavałasia. Paradaksalnym jano ŭjaŭlajecca tym, dla kaho: a). Biełaruś źjaŭlajecca nieadjemnaj zonaj upłyvu Rasii; b). Hieapalityčnaja optyka isnuje jak adziny instrumient, praź jaki možna hladzieć na śviet.
U biełarusaŭ tak nie pracuje. Prynamsi, nie pracavała raniej.
Pa-pieršaje, tamu, što ŭ biełaruskaj masavaj śviadomaści Rasijskaja Fiederacyja daŭno pierastała być ekskluziŭnym źniešniepalityčnym partnioram. Jakoje b vialikaje miesca jana ni zajmała ŭ imparcie-eksparcie, u infarmacyjnaj prastory i ŭ rytorycy pieršych asob dziaržavy. Dy i hetaja rytoryka, kali ŭspomnić, u dačynieńni da Rasii časam była vielmi supiarečlivaj.
Pa-druhoje, u masavaj śviadomaści ŭ Biełarusi nie było taho supraćstajańnia pamiž Uschodam i Zachadam, jakoje charakternaje, naprykład, dla Rasii, Ukrainy ci Polščy. Tamu «pachaładańnie» ŭ adnosinach z Rasijskaj Fiederacyjaj nie aznačała aŭtamatyčnaha «pavarotu na zachad».
Praktyčna va ŭsich daśledavańniach pa hieapalityčnych pieravahach, kali biełarusu dać mahčymaść vybirać nie tolki z palarnych alternatyŭ, bolš čym u pałovie vypadkaŭ jon vybiraŭ «siaredni» abo abahulnieny varyjant, jaki dapuskaŭ mahčymaści raŭnavažnych adnosin sa svaimi zachodnimi i ŭschodnimi susiedziami.
Mienavita ŭ takim kantekście stała razhortvacca Biełaruskaja revalucyja.
Ustanoŭka na zachavańnie raniejšaha kursu dziejničała na praciahu ŭsiaho 2020 hoda. Tak, naprykład, u chodzie daśledavańnia, jakoje ŭ červieni 2020 hoda pravodziŭ Instytut sacyjałohii NAN Biełarusi, pry adkazie na pytańnie «Jak vy ličycie, jakim pavinien być asnoŭny kirunak źniešniepalityčnaj dziejnaści Biełarusi?», za aryjentacyju na Rasiju vykazałasia 23,9%, za Jeŭropu — 20,2%, za Kitaj — 4,8%. Za niejtralny varyjant (heta značyć, ni za jaki z hetych varyjantaŭ i za pazicyju «Ni na kaho aryjentavacca nie treba, treba pravodzić samastojnuju palityku») vykazalisia 54,6%.
U listapadzie taho ž 2020 hoda Chatham House pravioŭ daśledavańnie siarod haradžan Biełarusi i atrymaŭ supastaŭnyja danyja: u ramkach adkazu na pytańnie «U jakim hieapalityčnym sajuzie lepš znachodzicca biełaruskaj dziaržavie?» pazicyi «U sajuzie z Rasijaj i ES adnačasova» i «Biełarusi lepš być pa-za hieapalityčnymi sajuzami» sumarna nabrali 62,8%.
U vypadku palarnych alternatyŭ, jak u telefonnym apytańni Biełaruskaj analityčnaj majsterni (kiraŭnik — prafiesar Andrej Vardamacki), jakoje pravodziłasia ŭ toj ža čas, za sajuz z Rasijaj vykazalisia 40% apytanych, a za Jeŭrapiejski Sajuz — 33%.
Bolš za toje, žadańnie biełaruskaha hramadstva (prynamsi, jaho pałovy) padtrymlivać narmalnyja adnosiny i z Zachadam, i z Rasijaj zachoŭvałasia i na praciahu 2021 hoda. Navat niahledziačy na toje, što pucinskaja Rasija była faktyčna adzinaj źniešniepalityčnaj aporaj represiŭnaha režymu Łukašenki, jaki źniščaŭ biełaruskaje hramadstva.
Heta paćviardžajuć danyja niekalkich cykłaŭ daśledavańniaŭ Chatham House, u ramkach jakich respandentam zadavałasia pytańnie pra toje, u jakim hieapalityčnym sajuzie lepš znachodzicca biełaruskaj dziaržavie.
Jak my bačym, sumarna pazicyja adnačasovaha sajuzu z Uschodam i Zachadam albo dystancyjavańnia ad ich u roznyja miesiacy nabirała ad 64% da 55% — ale ŭ lubym vypadku hetaja ideja była pryvabnaja dla bolšaj pałovy biełaruskaha hramadstva.
Inšymi słovami, ažno da pačatku 2022 hoda, da pačatku rasijska-ŭkrainskaj vajny, ideja hieapalityčnaha niejtralitetu — parytetu pamiž Zachadam i Rasijaj — zastavałasia dla biełarusaŭ aktualnaj. Ale ciapier, mabyć, vajna va Ukrainie zrobić toje, čaho nie zmahła revalucyja ŭ Biełarusi — nadłamić daŭniuju ŭstanoŭku biełarusaŭ na simietryčnaje siabroŭstva ich dziaržavy z usimi susiedziami, uklučajučy ŭschodniaha «partniora».
Da hetaj dumki padvodziać danyja, atrymanyja ŭ ramkach prajekta «Narodnaje apytańnie» (darečy, prajekt hety šmat u čym niedaacenieny; z boku ekśpiertaŭ jon atrymlivaje mienš uvahi, čym na samaj spravie zasłuhoŭvaje).
Ja maju na ŭvazie vyniki daśledavańnia pratesnaj aŭdytoryi, atrymanyja ŭžo paśla pačatku rasijska-ŭkrainskaj vajny: rezkaje źnižeńnie kolkaści vypadkaŭ vybaru «niejtralnych» pazicyj i rost papularnaści prajeŭrapiejskaj aryjentacyi.
Kali ŭ lutym 2022 hoda dźvie «niejtralnyja» pazicyi razam nabirali 61%, a prajeŭrapiejskaja — usiaho 38%, to ŭ biahučym krasaviku «niejtralnyja» «vybary» skłali ŭsiaho 31%, a vybar ES — 60%. Heta značyć, pazicyja hieapalityčnaj roŭnaaddalenaści straciła amal pałovu svaich adeptaŭ, a ideja jeŭrapiejskaha vybaru stała papularniejšaj bolš čym na tracinu.
Padkreślu, heta danyja pa apytańni pratesna nastrojenaj, prademakratyčnaj častki biełaruskaha hramadstva.
Jaki budzie raskład dla ŭsiaho biełaruskaha hramadstva — pakul niajasna, ale vidavočna, što rasijska-ŭkrainskaja vajna ŭnosić karektyvy ŭ biełaruskaje niežadańnie rabić «vialiki hieapalityčny vybar».
