Stanisłaŭ Šuškievič na pierapachavańni Kastusia Kalinoŭskaha. Vilnia, 2019 hod
Fizik Tamara Mackievič zhadvaje nieviadomyja šyrokamu kołu fakty pra Šuškieviča-prafiesara
«Paśla avaryi na ČAES Šušyk (tak my jaho luboŭna nazyvali na fizfaku [BDU]) admianiŭ ŭsie łaby na kafiedry jadziernaj fiziki, jakoj jon tady zahadvaŭ, razahnaŭ studentaŭ pa damach, zahadaŭ pamyć abutak, nabyć skryniu małdaŭskaha «Kabierne», pačak antystruminu i nie vychodzić na vulicu da abarony dypłoma (my byli na 5-m kursie). Praŭda, my vykanali tolki tuju častku, jakaja pra kabierne.
Sam ža arhanizavaŭ u łabaratoryi punkt pryjomu nasielnictva, kab ludzi mahli pravieryć na radyjacyju pradukty, asabliva pryviezienyja z zabrudžanych rajonaŭ. Daŭ pra heta abviestku ŭ «Viačerni Minsk». Z-za hetaha ŭ jaho pačalisia prablemy z kiraŭnictvam krainy, jakija (chutčej za ŭsio) i pryviali jaho ŭ palityku.
Šuškievič — uzor prafiesara. Jon umieŭ da kožnaha studenta stavicca, jak da roŭnaha.
Tamu karystaŭsia biaźmiežnaj pavahaj. Jon umieŭ biez słovaŭ, biez žestaŭ, prosta praz humar pieradavać nam nie tolki viedy, ale i kaštoŭnaści. Tamu na fizfaku była kaštoŭnaja kožnaja asoba, intelekt, a nie toje, chto čyj syn ci kolki ŭ kaho hrošaj ci błatu, ci dzie jahonaja kvatera. Adnojčy, kali studenty pakazvali jamu kapuśnik (tady treba było prachodzić cenzuru), jon da śloz śmiajaŭsia nad vostrymi antysavieckimi žartami, chvaliŭ nas, a potym, vycieršy ślozy, kazaŭ: «Nu, mo hetaha nie treba». I my razumieli — TREBA!»
Biełaruski palityk, deputat Viarchoŭnaha savieta SSSR 12-ha sklikańnia Viktar Karniejenka raskazvaje pra pačatak palityčnaj karjery Šuškieviča:
«Tak atrymałasia, što na pieršym źjeździe narodnych deputataŭ SSSR našy kresły byli pobač. Paznajomilisia i akazalisia adnadumcami pa ŭsich pryncypovych pytańniach. A vakoł nas siadzieli deputaty, sakratary abkamaŭ KPSS.
Majučy ŭ susiedziach Stanisłava Stanisłavaviča, značna lahčej było trymać svaju liniju.
Naprykład, kali vidavočnaja bolšaść deputataŭ padskočyła, kab asudzić deputata Sacharava. Dobraje znajomstva prajšło praz usio astatniaje žyćcio. Dźviery dla mianie nikoli nie byli začynienymi jak u samym vysokim kabiniecie, tak i ŭ kvatery Stanisłava Stanisłavaviča i Iryny Kuźminičny. Vielmi ŭdziačny Stanisłavu Stanisłavaviču za palityčnyja i žyćciovyja ŭroki».
Piśmieńnica Śviatłana Kurs piša ź ciepłynioj pra ścipłaje palito palityka:
«Daŭnym-daŭno, abviešanaja dziciem i kłunkami, ja stajała ŭ svaim kupe i čakała, pakul inšyja pasažyry projduć i daduć vyjści i mnie. Mima išli roznyja pradstaŭniki apazicyi, i tolki Stanisłaŭ Stanisłavavič Šuškievič spyniŭsia, prapuściŭ, prapanavaŭ dapamohu. Jon byŭ vialiki čałaviek i takim zastaniecca.
Pamiataju jaho z Klintanam u Kurapatach. Miły, prosty, hodny, nievysočańki, niepafasny, u svaim prafiesarskim palitečku. Arystakrat. Pomnik jamu niachaj staić na hałoŭnym placy stalicy, ale nie na pastamiencie i ŭ čałaviečy rost. Kab byŭ suvymierny, čałaviek siarod ludziej».
Piśmieńnik Uładzimir Niaklajeŭ nazyvaje Šuškieviča znakam Biełarusi:
«Šuškievič — znak Biełarusi. Nie niejkaha askiepka «sajuznaj dziaržavy» biez svajoj movy, kultury, historyi, a mienavita BIEŁARUSI. Toj krainy, za jakuju jon zmahaŭsia, a nam jašče zmahacca.
Jon adzin z našych nacyjanalnych simvałaŭ, jakija paŭstali na skryžavańni stahodździaŭ. Možna kazać pra słabaści, što ŭ im vyjaŭlalisia, ale pryčyna ich nie adno ŭ jahonych asabistych jakaściach — heta słabaści našaj nacyjanalnaj śviadomaści, słabaść našaj nacyjanalnaj siły. I Šuškievič simvał jašče i praz heta.
Tak, jon nie byŭ samym mocnym palitykam. Ale va ŭsioj biełaruskaj palitycy — słaboj i mocnaj — jon byŭ samym prystojnym čałaviekam. I zrabiŭ dla Biełarusi stolki, kolki zdoleŭ zrabić, nie zaplamvajučy sumleńnie.
Da adnaho ź jahonych jubileŭ (nie pomniu, da jakoha, Boh admieraŭ jamu viek nie na adzin jubilej) ja napisaŭ vierš «Viasioły Boh». Jon pračytaŭ i skazaŭ, uśmichnuŭšysia (u jaho ŭsio dobra z humaram było): «Takija vieršy najlepiej čytajucca pa sychodzie liryčnaha hieroja…». Nu, voś… Ja lubiŭ jaho — i mnie škada da śloz…»
VIASIOŁY BOH
Stanisłavu Šuškieviču
Siarod askołkaŭ, druzu, kamianioŭ
Travie b nie ŭstać biez mocy karanioŭ,
A karani b uhłyb nie prarasli
Nie ŭziaŭšy siły ŭ macierki-ziamli.
Idylii niama ni ŭ čym, nidzie:
Siakuć małanki pa ślapoj vadzie,
Lutujuć śmierčy, zieŭracca viry, —
A dzieś na samym viersie, na hary
Viasioły Boh sam dla siabie žyvie,
Uvieś u biełym chodzić pa travie…
Nacyjanalnaja lidarka Śviatłana Cichanoŭskaja napisała ŭ telehramie nastupnaje:
«Stanisłaŭ Šuškievič byŭ prychilnikam niejtraliteta Biełarusi. Heta pry im Biełaruś dobraachvotna i biez anijakich umovaŭ admoviłasia ad jadziernaj zbroi, jakaja zastavałasia na terytoryi krainy. Jon zastaŭ vajnu i pamiataŭ, što heta takoje — tamu rabiŭ usio, kab jana nie paŭtaryłasia.
Padčas Druhoj suśvietnaj vajny Stanisłaŭ Šuškievič z maci i baćkam žyŭ u akupavanym nacystami Minsku. U jaho domie try hady chavaŭsia habrejski chłopčyk, ale nivodzin biełarus nie danios, chacia za niedaniasieńnie nacysty zabivali ludziej. Stanisłaŭ Stanisłavavič kazaŭ, što «hety čas uspaminaje jak adzin z samych lepšych, kali ludzi zhurtavalisia i abjadnalisia adnoj idejaj — dažyć da lepšaha žyćcia».
Ciapier biełarusy znoŭ zhurtavalisia i abjadnalisia adnoj idejaj. I kali skončycca akupacyja Biełarusi, kali mir, zakon i suvierenitet viernucca ŭ Biełaruś, u biełaruskich haradach abaviazkova źjaviacca vulicy i pomniki Stanisłavu Šuškieviču — čałavieku, čyj šlach da volnaj, mirnaj i niezaležnaj Biełarusi my praciahvajem dzień za dniom»
Žurnalist Alaksandr Arsionaŭ razvažaje:
«Dumaju, šancaŭ pieramahčy naporystaha savieckaha papulista było mała, navat kali b (fantastyčny varyjant) suprać Łukašenki pajšli adzinym frontam Šuškievič na čale, za im Paźniak i navat Kiebič, dy choć Mulavin na bek-vakale. I kali b takoje niejkim cudam zdaryłasia, naŭrad ci Šuškievič byŭ by dastatkova paśpiachovy, kab pieramahčy na vybarach na druhi termin. Sumniavajusia, što była b mahčymaść i vola pravieści chutkija i efiektyŭnyja reformy, kab usim adrazu raschaciełasia nazad u Savok. Vuń ža ž u Viarchoŭny saviet u 1995-m panavybirali kamunistaŭ i ahraryjaŭ. I rasijski kryzis-1998 usio roŭna b začapiŭ Biełaruś, u vyniku biełarusy b vinavacili svaju ŭładu. Tolki nie za niedastatkova rašučyja reformy, a za «zavody nie sochranili».
Ale Šuškievič dakładna b nie pierapisvaŭ Kanstytucyju na carskija paŭnamoctvy, nie pryznačaŭ by zamiest parłamienta pałatku».
Jašče adzin žurnalist, Michaś Jančuk pryhadvaje humar Šuškieviča
«Amal dziesiać hod tamu atrymałasia tak, što mnie spatrebiŭsia kamientaryj Šuškieviča dla «Biełsata» na aktualnuju temu akurat u jahony dzień naradžeńnia ŭzimku. Nu i telefanuju z ranicy. Jon kaža — na vulicu nie pajdu, ale dachaty — padjazdžaj.
Kala abiedu zachodžu ź niejkim nievialičkim šakaładnym padarunkam — a tam užo dušeŭna, najbližejšyja siabry. A ja tut vaźmi — dy lapni — voś ža zarazy — akurat na Vaš dzień naradžeńnia abviaścili pa Minsku dzień ćviarozaści! Šuškievič pahladzieŭ na mianie litaściva, uziaŭ za ruku i paciahnuŭ na haŭbiec. Adčyniŭ vialikija dźvie dźvierki šafki na bakavoj ścianie — a tam cełyja šerahi ŭsiaho, što tolki možna sabie ŭjavić — roznaha smačnaha. «Dzień ćviarozaści, kažaš, abviaścili? Chaj choć miesiačnik abvieściać. Chier jany čym biełarusaŭ voźmuć!» — skazaŭ.
Tak atrymałasia, što paśla hetaha zapisu ja da jaho ŭ kvateru ŭžo nie traplaŭ — ale hetyja słovy — «Chier jany čym biełarusaŭ voźmuć!» — ciapier zaŭsiody sa mnoju. Vaładarstva Niabiesnaje, spadar Stanisłaŭ».
«Ën viarnuŭ biełaruskuju movu ŭ palityčnaje žyćcio»
Historyk Aleh Trusaŭ adznačaje: «Ën viarnuŭ biełaruskuju movu ŭ palityčnaje žyćcio našaj krainy. Jaho imia nazaŭsiody ŭvajšło ŭ našu historyju».
«Taniec maleńkich lebiedziaŭ»
Fiłołah Siarhiej Šupa zhadvaje «prostuju i simpatyčnuju historyju» pra Stanisłava Stanisłavaviča:
«2008 hod, Vilnia, kanfierencyja intelektuałaŭ Uschodniaj Jeŭropy i Kaŭkaza «Savieckaja kultura: niaŭdały prajekt savieckaj madernaści?»
Dyskusija ŭ prezidenckim pałacy, intelektualnaja napružanaść zaškalvaje, vydatnyja asoby, iskrystyja pramovy. Raptam na ŭsiu intymnuju zału pačynaje hrać rynhton «Taniec maleńkich lebiedziaŭ», hraje i hraje, hučna, i nie spyniajecca. Intelekty ścichli, usie pavaročvajucca da krynicy huku: Stanisłaŭ Stanisłavavič u rospačy ryjecca ŭ svaim partfieli i nijak nie moža znajści klaty smartfon.
I nikoha niejak hetaje parušeńnie intelektualnaj aŭdyjaprastory nie razzłavała i nie razdražniła. Kambinacyja biełaviežskaha zubra i hetaj kamičnaj miełodyi vyklikała va ŭsich pryjaznuju ŭśmiešku. Vinavaty tak i nie spraviŭsia z technałohijaj, paprasiŭ prabačeńnia i ŭciok u faje».
Kiraŭnik fondu BySol Andrej Stryžak:
«Stanisłaŭ Šuškievič staŭ pieršym kiraŭnikom niezaležnaj Biełarusi, ale nie staŭ pieršym abranym prezidentam. Paśla jaho šmat krytykavali za toje, što nie skłaŭ sajuz z Paźniakom, vinavacili ŭ tym, što mienavita pry im uzyšła dyktatarskaja zorka Łukašenki. Adnak historyja nie tryvaje ŭmoŭnaha ładu. Jak było b, kali b palityčnyja elity našaj krainy svoječasova razhledzieli niebiaśpieku dyktatury, my nie viedajem. My bačym i viedajem, jak jość siońnia».
Vykazali spačuvańni siamji Šuškievičaŭ i zamiežnyja palityki. Voś tolki niekatoryja ź ich.
Prezident Polščy Andžej Duda:
Premjer-ministarka Litvy Inhryda Šymanicie napisała nastupnaje:
«Zasmučanaja sychodam Stasia Šuškieviča, pieršaha i pakul adzinaha kiraŭnika niezaležnaj demakratyčnaj Biełarusi. Jaho podpis pad dekłaracyjaj pra rospusk Savieckaha Sajuza zastaniecca ŭ historyi, pamiać pra jaho — u našych sercach. Spačuvańni siamji i #FreeBelarus».
Ministr zamiežnych spraŭ Łatvii Edhars Rynkievičs:
«Maje hłybokija-hłybokija spačuvańni biełaruskamu narodu, siamji i siabram Stanisłava Šuškieviča — pieršaha kiraŭnika dziaržavy Biełarusi. My ŭ Łatvii zachoŭvajem jaho spadčynu stvareńnia niezaležnaj Biełarusi i razbureńnia impieryi zła — Savieckaha Sajuza».
Žurnalist Vital Cyhankoŭ: Łukašenka nienavidzieŭ Šuškieviča za toje, što toj va ŭsim byŭ jamu antypodam
Pieršaje vialikaje intervju (a nie karotki kamientaryj pa niejkaj padziei) ja braŭ u Šuškieviča ŭ 1992 hodzie, kali jon byŭ staršyniom Viarchoŭnaha savieta, pieršaj asobaj dziaržavy. Dla razmovy mianie zaprasili na 7.30 u jahony pracoŭny kabiniet u Domie uradu. A zabrać hatovaje, vyčytanaje intervju mianie paklikali da Šuškieviča dadomu, u jahonuju kvateru pa vulicy Drazda, kala Steły.
Pierad uvachodam u kvateru dzieviacipaviarchovika, u kalidory ŭ padjeździe, siadzieŭ adzin kadebešnik — tak u toj momant vyhladała achova de-fakta kiraŭnika dziaržavy.
Viedajecie, ja liču, što Łukašenka nienavidzieŭ Šuškieviča nie tolki i nie stolki z-za palityčnaj pazicyi. Łukašenka nienavidzieŭ Šuškieviča za toje, što toj va ŭsim byŭ jamu antypodam.
Adukavany, prafiesar, Dziaržaŭnaja premija, člen-karespandent Akademii navuk Biełarusi — i «Skaryna picierski», intelihientnaść — i chamstva, prabiełaruskaść i prajeŭrapiejskaść — i russkij so znakom kačiestva, «ja svojo hosudarstvo za civilizovannym mirom nie poviedu», žyćcio ŭ trochpakajoŭcy — i dziasiatki rezydencyjaŭ pa ŭsioj krainie.
Ale samaje hałoŭnaje, kardynalnaje adroźnieńnie — heta staŭleńnie da ŭłady.
Łukašenka, jaki adzinaj metaj svajho žyćcia zrabiŭ zachavańnie ŭłady lubymi srodkami, nie moh zrazumieć, jak heta možna było spakojna addać hetuju samuju ŭładu — nie čaplacca, nie padymać viernych siłavikoŭ, nie intryhavać.
«Majoj metaj było nie zachavać pasadu, a rabić źmieny», — kazaŭ Šuškievič u intervju, jakoje ja ŭziaŭ u 2010 hodzie dla haziety «Svobodnyje novosti».
Heta «žyćciovaje» i davoli vostraje intervju, jakoje adrazu i pačynajecca z maich pytańniaŭ pra toje, što pra jaho napišuć u padručnikach historyi.
Šuškievič adkazvaje, što hałoŭnym svaim dasiahnieńniem jon ličyć dźvie rečy — Viskuloŭskija pahadnieńni, jakija jurydyčna zamacavali razvał SSSR, i vyvad jadziernaj zbroi z terytoryi Biełarusi. Ale ja b dadaŭ i treciaje. Šuškievič pakinuŭ u historyi Biełarusi prykład inšaha, «narmalnaha», cyvilizavanaha staŭleńnia da ŭłady. Dy nie tolki da ŭłady — da žyćcia, da prafiesii, da čałavieka.
Jon zastaŭsia alternatyvaj taho, jak prystojna, kulturna i adukavana kaliści vyhladała biełaruskaja ŭłada.
U nas takoje było, kali nam było nie soramna za kiraŭnika krainy — i heta nie vykinieš z historyi, niahledziačy na ŭsie sproby ciapierašnich chamaŭ vykraślić imia Šuškieviča z padručnikaŭ.
Pieršy kiraŭnik Litvy paśla adnaŭleńnia niezaležnaści Vitaŭtas Łandśbierhis: Imia Šuškieviča budzie zapisana ŭ historyju baraćby za svabodu Biełarusi
«Šuškievič nie dačakaŭsia svabodnaj Biełarusi-Hudzii (hudy — staražytnaja nazva biełarusaŭ na litoŭskaj movie). Padpisant biełaviežskich dakumientaŭ, adzin z troch padpisantaŭ, jakija vynieśli vierdykt ab tym, što «SSSR spyniŭ svajo isnavańnie» — a heta było bramaj u mahčymy novy, inšy śviet — syšoŭ u poŭnuju svabodu», — napisaŭ Łandśbierhis.
Pa słovach Łandśbierhisa, Litva tady ŭžo była pryznanaja niezaležnym členam AAN u śniežni 1991 hoda, a tahačasnyja kiraŭniki Rasii, Ukrainy i Biełarusi — Barys Jelcyn, Leanid Kraŭčuk i Stanisłaŭ Šuškievič — «pieraharnuli apošniuju staronku Impieryi Zła».
Łandśbierhis adznačyŭ, što prezident Rasii Jelcyn prajhraŭ bitvu z «kehebešnym revanšyzmam», ale niekalki hadoŭ «pieršapačatkovaha maršu da svabody natchniajuć i ciapierašniuju hieraičnuju abarončuju vajnu Ukrainy suprać jaje prahnaha ŭschodniaha susieda Maskovii, jakaja nie choča i nie zdolnaja źmianicca».
«Pieramažy, Ukraina. Svaboda pryjdzie i dla Biełarusi-Hudzii. Tam budzie zapisana i imia Stanisłava Šuškieviča», — adznačyŭ Łandśbierhis.
