— Źjaŭlajecca ŭsio bolš śviedčańniaŭ taho, što toje, što adbyłosia ŭ Biełarusi ŭ 2020 hodzie, było tolki etapam padrychtoŭki napadu na Ukrainu, jaki nie byŭ by takim niebiaśpiečnym biez udziełu Biełarusi. Heta i słovy samoha Łukašenki, i zajavy daradcy Zialenskaha — Alaksieja Arastoviča pra toje, što padrychtoŭka vajny pačałasia ŭ śniežni 2020 hoda — jakraz u hety čas byli kančatkova zadušanyja pratesty ŭ Biełarusi. Vidavočna, što ź Biełarusi, jakoj jana była ŭ 2020-m — z aktyŭnymi pratestami, ŚMI i hramadzianskaj supolnaściu — taki napad byŭ by vielmi prablematyčny. Ci moža źjavicca razumieńnie, što kiejs Ukrainy i Biełarusi — heta adna historyja, a nie dźvie roznyja?
— Ja b usio ž padzialaŭ hetyja historyi. Z punktu hledžańnia časovaj ramki, toje, što vy kažacie, vyhladaje łahičnym. Ale ja dumaju, što nam nie varta pieraaceńvać zdolnaści ludziej, jakija siadziać u Kramli.
Ja dumaju, toje, što adbyłosia ŭ Biełarusi, było častkaj naturalnaha pracesu, emansipacyi biełaruskaha hramadstva.
Rasijskaje kiraŭnictva nie mahło dapuścić pieramohi hramadstva nad svaim sajuźnikam i ŭ cełym blizkim pa duchu režymam. Heta paŭpłyvała b i na rasijski status quo. Tamu jano i zrabiła ŭsio nieabchodnaje dla taho, kab režym zachavaŭsia, a pamknieńni hramadstva byli zadušanyja.
Ułasna, heta całkam izalavała Łukašenku nie tolki ad Zachadu, ale i ad usiaho astatniaha śvietu, i pastaviła ŭ poŭnuju zaležnaść ad jahonaha adzinaha sajuźnika.
Sa žniŭnia 2020 hoda Łukašenka i jahony režym bolš nie źjaŭlajucca niezaležnymi hulcami. Možna nazyvać heta pa-roznamu: maryjanietka ci staŭlenik. Da hetaha Łukašenka mieŭ peŭnuju svabodu manieŭru, kantakty i adnosiny z Zachadam. Ciapier hetaha bolš niama.
Ja dumaju, mienavita hety fakt zaachvociŭ Kreml vykarystoŭvać Biełaruś u svajoj ahresii. Tamu što da žniŭnia 2020 hoda Łukašenka byŭ dosyć niezaležny, kab adkidać rasijskuju vajskovuju prysutnaść i vykarystoŭvać krainu jak vajskovy instrumient, za vyklučeńniem dźviuch atrymanych u spadčynu ad Savieckaha Sajuza bazaŭ. Paśla kožnych manieŭraŭ rasijanie adpraŭlalisia dadomu.
U hetym taksama pryčyna taho, što ŭsie ŭkrainskija ŭrady paśladoŭna imknulisia kultyvavać razumnyja dobryja adnosiny z Łukašenkam. Vidavočna, jany razumieli, što ŭzrovień niezaležnaści Łukašenki i biełaruska-ŭkrainskija adnosiny ŭ niekatoraj stupieni źjaŭlajucca harantyjaj ad vykarystańnia Biełarusi suprać Ukrainy Kramlom.
Ciapier u Łukašenki takoj mahčymaści niama. U žniŭni 2020-ha jon straciŭ reštki niezaležnaści, da śniežnia stabilizavaŭ svajo kiravańnie, a Biełaruś stała prosta rasijskim farpostam, jaki Kreml vykarystoŭvaje jak choča.
Dumaju, Kreml prosta ŭbačyŭ hetuju mahčymaść i vyrašyŭ: kali ŭžo Biełaruś naša, to nam treba vykarystoŭvać hetuju terytoryju, kab akazać na Ukrainu bolš mocny cisk.
Dumaju, tamu jany i pačali płanavać uvarvańnie va Ukrainu z poŭnačy ŭ hety pieryjad. Inšaje pytańnie, ci płanavali jany raniej napadać, ale što tyčycca napadu z terytoryi Biełarusi, to ja dumaju, što ŭ śniežni 2020-ha jany prosta ŭbačyli hetuju mahčymaść i vyrašyli jaje vykarystać.
— Ci mohuć biełaruskaja apazicyja i Śviatłana Cichanoŭskaja ŭ hetaj situacyi rabić niešta bolšaje, čym jany robiać?
— Pierš za ŭsio ja b chacieŭ skazać, što Śviatłana Cichanoŭskaja — samy talenavity palityk, jakoha Biełaruś chavała 30 hadoŭ. Nievierahodna bačyć, jak jana vyrasła ŭ hetaj roli, uśviadomiła jaje i stała hołasam niezaležnaj Biełarusi. My bačyli kandydataŭ u prezidenty i inšych apazicyjanieraŭ, jakija šmat rabili i sprabavali stać hołasam demakratyčnaj Biełarusi. Ni ŭ kaho da hetaha času heta nie atrymałasia, a ŭ jaje atrymałasia.
Viadoma, jaje vynieśli na hetuju rolu padziei 2020 hoda navat nasupierak jaje voli, jana abapirajecca na padtrymku ludziej u Biełarusi, padtrymku dyjaspary, mnohich talenavitych i prafiesijnych ludziej i kamandaŭ. Ale toje, jak jana skarystałasia ŭ hetaj situacyi, z hetaj padtrymkaj i jak jana hraje hetuju rolu i raźvivajecca ŭ joj, heta zusim dziŭna.
Ja šmatkroć sutykaŭsia ź joj, i heta nievierahodna, kolki ŭ joj palityčnaha talentu i zdolnaści dziejničać jak palityčny lidar, pra jakija jana i sama nie tak daŭno nie padazravała.
Instynktyŭnyja dziejańni, sposab kamunikacyi, uzajemadziejańnie z palityčnymi lidarami byli prykmietnyja, kali jana jašče była pačatkoŭcam u svajoj roli. Ciapier jana jašče bolš vyrasła i całkam zdolnaja ŭzajemadziejničać na roŭnych z palityčnymi lidarami. Heta pierš za ŭsio vydatnaja historyja jaje asabistaha rostu, jak i samaachviarnaści. Bo va ŭsiaho jość svaja cana.
Bolšaść palitykaŭ, jakich ja viedaju, prosta rassypalisia b ad takoha tempu pracy. Dastatkova prosta pahladzieć na raskład jaje pajezdak i sustreč, kab zrazumieć, što jana litaralna addaje hetamu kožnuju chvilinu, u jaje niama mahčymaści pravodzić čas sa svaimi dziećmi, ja ŭžo nie kažu pra nieabchodnaść «zaradžać batarejki». Heta vielmi ciažka, ale, dumaju, ź joj Biełaruś vyciahnuła ščaślivaje žerabia.
Taki tvar biełaruskaha hramadstva ŭ spałučeńni z historyjaj 2020 hoda — najlepšaje, što mahło zdarycca z krainaj u hety pieryjad historyi.
— Niahledziačy na vyklučnyja ŭmovy, u Biełarusi najbolš žorstkija sankcyi byli nakładzienyja na režym Łukašenki nie za represii suprać biełarusaŭ, a za prajavu zamiežnaj ahresii: pasadka Ryanair, mihranckija hibrydnyja ataki, ahresija suprać Ukrainy… da taho času byli tolki vykazvańni zakłapočanaści i piersanalnyja sankcyi. Ci nie značyć heta, što ES i Zachad u cełym źmirylisia z tym, što biełarusy — unutranaja sprava Łukašenki?
— Nie, ja nie dumaju, što Zachad źmiryŭsia. I ja liču, što ŭ cełym adkaz Zachadu na represii paśla 2020 hoda byŭ mocnym. Tak, kali hladzieć pa kolkasnych pakazčykach, jon nie byŭ takim mocnym, jak paśla chvali represij 2010 hoda. Tut vy majecie racyju. Sapraŭdy, kolkaść pradstaŭnikoŭ režymu, jakija trapili pad sankcyi, była mienšaj. Tym nie mienš u cełym adkaz byŭ dastatkova mocnym i dastatkova ŭzhodnienym, što vielmi važna.
Źjaviłasia zhoda, što Łukašenka nie budzie pryznany abranym prezidentam i pradstaŭnikom krainy. Heta było ŭpieršyniu. I heta nie było prostym rašeńniem.
Da taho ž była dastatkova mocnaja padtrymka i salidarnaść z tymi, chto paciarpieŭ ad represij. Susiednija ź Biełaruśsiu Polšča i Litva, a taksama zachodnija krainy adčynili svaje miežy dla biełarusaŭ. Taksama nielha zabyvacca pra Ukrainu, jakaja stała domam dla dziasiatkaŭ tysiač biełaruskich uciekačoŭ. Nie mienš važnym byŭ sihnał, što Zachad padzialaje režym Łukašenki i biełarusaŭ.
Tak, vy majecie racyju, adkaz staŭ macniejšym, kali Łukašenka pieratvaryŭsia ŭ mižnarodnuju pahrozu paśla zachopu borta Ryanair, vykarystaŭ mihrantaŭ dla napadu na miežy ES i daŭ terytoryju krainy dla vajennaj ahresii suprać Ukrainy. Ale heta zaŭsiody adbyvajecca, kali pahroza z unutranaj pieratvarajecca ŭ źniešniuju.
I tut znoŭ idzie havorka pra dylemu: pryjarytet demakratyi i pravoŭ čałavieka abo biaśpieki. Vopyt pakazvaje, što kali havorka idzie pra pytańni biaśpieki, rašeńni prymajucca našmat chutčej, čym kali havorka idzie pra pravy čałavieka.
— Łukašenka zaŭsiody byŭ vielmi mocny ŭ manietyzacyi ryzyk, kali jon stvaraje ci ŭdzielničaje ŭ stvareńni prablem, a zatym udzielničaje ŭ ich vyrašeńni, adnačasova atrymlivajučy vyhady. Ci ŭdasca jamu hetym razam viarnucca za stoł pieramovaŭ, vykarystoŭvajučy temu z tranzitam zbožža z Ukrainy?
— Pa-pieršaje, treba skazać, što my ŭsie razumiejem, chto vinavaty ŭ charčovaj prablemie i pahrozie hoładu. I heta Rasija.
Viadoma, śviet budzie šukać vychad i šlachi vyvazu ŭkrainskaha zbožža, kab paźbiehnuć destabilizacyi cełych rehijonaŭ pa ŭsim śviecie.
Kali heta budzie ŭklučać pieramovy z Łukašenkam ci Pucinym — tak heta i budzie. Bo heta tolki prablema Uschodniaj Jeŭropy. Kali pačniecca masavy hoład, to heta budzie aznačać nie prosta miljony biežancaŭ. Heta budzie hłabalnaja prablema z pahrozaj miljonaŭ śmierciaŭ i palityčnaj destabilizacyjaj i chaosam na Blizkim Uschodzie i ŭ Afrycy.
Kali, pahavaryŭšy ź imi, hetaha možna budzie paźbiehnuć — my pahavorym ź imi, kali heta nieabchodna. Usio adno, jak nam heta budzie niepryjemna. Ale heta nie pryviadzie da adnaŭleńnia palityčnaha pryznańnia.
— Zachad moža nie mieć hetaha na ŭvazie, ale Łukašenka adnaznačna vykarystoŭvaje takija pieramovy dla stabilizacyi svajho stanovišča.
— Dumaju, što my nie pavinny zališnie fakusavacca na tym, što sabie dumaje i płanuje Łukašenka. Tamu što ŭ rešcie rešt dla taho, kab vyrašyłasia hetaje pytańnie, niešta pavinna adbycca ŭ Maskvie.
Kali Kreml vyrašyć prapuścić hetaje zbožža, to jano pojdzie tudy, kudy pavinna pajści. Kali nie, to pojdzie niejkimi inšymi šlachami. Łukašenka nie maje takoha ŭpłyvu, kab vyrašyć pytańnie z ekspartam ukrainskaha zbožža.
Tak, ja viedaju, što iduć razmovy pra propusk uhnajeńniaŭ jak častku ździełki, ale, jak pa mnie, heta niesurjozna. U jaho prosta niama ŭpłyvu. Kali b jon paspryjaŭ šlacham nadańnia, naprykład, infrastruktury dla ekspartu ŭkrainskaha zbožža — vydatna. Na hetym jon moh by navat zarabić hrošaj. Ale heta nie značyć, što jon budzie pryznany lehitymnym kiraŭnikom Biełarusi.
Na samaj spravie, usio vielmi prosta. Navat kali b my raptam zachacieli ź im pahavaryć — kraina dahetul akupavanaja rasijskimi vojskami. Nakolki jon samastojny? Ni nakolki.
Jon moža stroić ź siabie što choča. Ale, pa-pieršaje, jon nie abrany, pa-druhoje, u jaho navat svajoj krainy niama. Jana akupavanaja.
— Faktyčnaja akupacyja Biełarusi i jaje nastupny ŭdzieł u ahresii suprać Ukrainy mocna pachisnuli reputacyju Biełarusi i pryhniatalna padziejničali navat na samych adčajnych aptymistaŭ. Vy bačycie choć niejkija stanoŭčyja scenaryi dla Biełarusi?
— Na samaj spravie, tak. I ŭbačyć ich nie tak ciažka. Akramia taho, ja nie dumaju, što jany nierealistyčnyja.
Ja ŭpeŭnieny, što Rasija nie zmoža vyjhrać hetuju vajnu. Heta Afhanistan dla Pucina. Ja dumaju, hetaja vajna pakładzie kaniec pucinskamu režymu, mahčyma, užo ŭ karotkaterminovaj pierśpiektyvie. Ja nastrojeny dosyć aptymistyčna.
— Taki padbadziorlivy prahnoz, što chočacca ŭdakładnić. Vy majecie na ŭvazie haryzont 10 hadoŭ?
— Nie, našmat mienš. Ja dumaju, heta pytańnie ad dvuch da piaci hadoŭ. Ja ŭpeŭnieny, što jaho režym nie pieražyvie vajnu, jakuju jon raźviazaŭ suprać Ukrainy.
Ukraina vielmi rašuča nastrojenaja i nie zadavolicca nievyraznym vynikam vajny. Vielmi mnohija i va Ukrainie, i ŭ Jeŭropie razumiejuć, što adzinym zdavalniajučym vynikam moža być tolki pieramoha Ukrainy.
Kali Ukraina nie pieramoža ŭ hetaj vajnie, to prablema budzie tolki adkładzienaja i pahoršanaja, i praź niejki čas Rasija znoŭ vierniecca za revanšam z ahresijaj nie tolki suprać Ukrainy, ale i ŭ dačynieńni da inšych krain rehijona. I ja ŭpeŭnieny, što Rasija prajhraje.
Pad parazaj Rasii ja maju na ŭvazie nie toje, što jana pacierpić vajskovuju parazu na svajoj terytoryi, a toje, što jany nie buduć u stanie ŭtrymać toje, što jany raniej akupavali va Ukrainie. Nas nie pavinny ŭvodzić u zman tyja pośpiechi, jakich Rasija damahłasia dahetul. U cełym jaje čakaje paražeńnie. U vyniku jakoha pucinski režym navat kali vystaić, to budzie nastolki asłableny, što nie zmoža raspaŭsiudžvać svoj upłyŭ na susiednija krainy.
Asłablenaja Rasija budzie aznačać padzieńnie Łukašenki i adkryćcio Biełarusi da alternatyŭnaha, spadziajusia, demakratyčnaha raźvićcia. Heta taksama pryviadzie da adkryćcia akna mahčymaściaŭ dla ŭsioj Uschodniaj Jeŭropy.
Heta daść Ukrainie mahčymaść ruchacca tudy, kudy jana i tak ruchajecca ŭžo šmat hadoŭ. Źjaviacca pierśpiektyvy raźvićcia i dla takich krain, jak Małdova i Hruzija. A heta ŭsio tak ci inakš budzie aznačać pieramieny ŭ Rasii. Tak, składanyja, tak, chaatyčnyja. Dumaju, my možam nazirać druhi raŭnd dezyntehracyi, jakuju my nazirali pry razvale Savieckaha Sajuza. Mnohija pytańni, aktualnyja tady, taksama viernucca.
U cełym, bienieficyjaram toj nievierahodnaj advahi, jakuju demanstruje Ukraina siońnia, budzie ŭvieś rehijon.
