Javarynka prasiła nie nazyvać jaje sapraŭdnaha imia, bo niepakoicca, što publikacyja ŭ «ekstremisckim» ŚMI moža paškodzić jaje chłopcu, imia jakoha jana taksama paprasiła nie ahučvać. Redakcyi imiony viadomyja.
«Kolki možna čuć hetuju movu i nie viedać jaje?»
— Čamu vyrašyli vyvučyć biełaruskuju movu?
— Nie mahu skazać, čamu, jak i kali ja zacikaviłasia biełaruščynaju i pačała vučyć biełaruskuju movu. U mianie nie było cikavaści, asablivaj mety, patreby, natchnialnikaŭ ci jaskravaj padziei, jakaja paŭpłyvała b na mianie. Ja navat nie maju svajakoŭ u Biełarusi ci biełaruskich karanioŭ, tolki małdaŭskija. Tamu heta było bolš niesurjoznaje zacikaŭleńnie, čym śviadomaje rašeńnie.
Uvohule, ja sustrakałasia ź biełaruskaj movaj niekalki razoŭ u žyćci. Upieršyniu, kali mnie było hadoŭ 7-8, my z maci znajšli ŭ televizary biełaruski kanał (vidać «Biełsat», jaki tady tolki źjaviŭsia), i ja prosta hladzieła ŭsio zapar i śmiajałasia z movy. Potym u 14 hadoŭ treba było čytać Žula Vierna, ja znajšła knižku na biełaruskaj i pračytała jaje, zaŭvažyŭšy, što amal usio zrazumieła.
U 2019 hodzie natrapiła na dopis u Fejsbuku, dzie apaviadali ab pratestach suprać intehracyi z Rasijaj. Tady ja daviedałasia, što ŭ Biełarusi ŭsio nie tak dobra, jak zdavałasia. Na toj čas usie ŭkraincy kazali, što biełarusy žyvuć šykoŭna i lepš, čym my.
Za padziejami ŭ 2020 hodzie nazirali ŭsie ŭkraincy, i ja taksama. Chtości pieražyvaŭ za biełarusaŭ, chtości aburaŭsia, čaho im nie siadzicca na miescy. Ja ž była ź pieršych, chto namahaŭsia dapamahčy biełarusam. Urešcie ja vyrašyła, što tak dalej praciahvacca nie moža. Kolki možna čuć hetuju movu i nie viedać jaje?
Ja znajšła biełarusaŭ, jakija dali mnie spasyłki na biełaruskamoŭnyja resursy. U 2021 hodzie ŭ adnym z čataŭ ja zakachałasia ŭ biełaruskamoŭnaha biełarusa i, vyvučyŭšy movu, vyrašyła davieści jamu, što ja — najlepšaja. Ale ŭ vyniku, kali pačalisia stasunki, kali ja ź im razmaŭlała, nie mahła mocna kantralavać svajo maŭleńnie i razmaŭlała pa-ŭkrainsku. Tamu jon prosta vučyŭ mianie razmaŭlać na biełaruskaj. Ja zapisałasia na dystancyjnyja kursy, ciapier zabaronienyja ŭ Biełarusi. Namahałasia vučyć biełaruskuju movu z roznych krynic, kab tolki ŭrazić svajho biełarusa.
Što praŭda, urazić jaho nie ŭdałosia, bo jon viedaje biełaruskuju movu lepš za vykładčykaŭ na kursach. Zatoje ŭdałosia ŭrazić usich inšych i zahavaryć na biełaruskaj za dva miesiacy.
Ciapier my ŭ stasunkach bolš za paŭtara hoda, ale jon z krasavika 2022 hoda za kratami ŭ Biełarusi. Jon — palitviazień. A ja dalej pracuju dla biełaruščyny, bo viedaju, što dla jaho heta važna.
«Najciažej było pastavić sabie biełaruskaje vymaŭleńnie. Na heta pajšło bolš za piać miesiacaŭ»
— Nakolki prosta ci składana było vyvučyć biełaruskuju?
— Spačatku było vielmi prosta, bo ja razumieła 90% słovaŭ, tolki pra niekatoryja pytałasia ci hladzieła ŭ słoŭnikach. Taksama ja prosta kapijavała svajho chłopca, i atrymlivałasia, što styl našaj havorki byŭ całkam adnolkavy. Kali pierapisvalisia ŭ ahulnych čatach, zdavałasia, byccam adzin čałaviek piša z dvuch akaŭntaŭ. I heta było dziŭna.
Prablemy pačalisia, kali ja pajšła na kursy i daviedałasia pra narkamaŭku. Adbyłasia žudasnaja błytanina, a hetaha mnie zusim nie chaciełasia. Ja chadziła na kursy 5-6 razoŭ na tydzień, a narkamaŭka była amal paŭsiudna. Ja pačała vykarystoŭvać dva pravapisy adrazu, ale z časam mnie amal udałosia ich raźmiežavać. Taksama trochi ciažka było vučyć praviły, ale ja pastajanna pierapytvaju, kali niešta nie zrazumieła. Heta dapamahaje.
Najciažej było pastavić sabie biełaruskaje vymaŭleńnie. Na heta pajšło bolš za piać miesiacaŭ. Ja słuchała, jak razmaŭlajuć inšyja, trenavałasia z maim biełarusam, čytała ŭ padručnikach pra litaraturnaje vymaŭleńnie i ŭrešcie zmahła zrabić jaho całkam biełaruskim. Darečy, z taraškievicaj našmat lahčej navučycca pravilna vymaŭlać.
Časta ja nie viedaju peŭnych słovaŭ pa-biełarusku, tady adrazu pytajusia pra heta ci hladžu ŭ słoŭniki. Ciapier užo ja mahu volna razmaŭlać na biełaruskaj i momantami pieraklučacca miž movami. Časam, kali na kahości kryču, mahu pierajści na biełaruskuju.
Było niekalki cikavych situacyj z pryčyny vymaŭleńnia. Na kursach niejak była tema padarožžaŭ. Nas zapytvali, kudy my b chacieli pajechać. Ja adkazała, što ŭ Biełaruś, a vykładčyca vielmi spačuvalna pramoviła, što ja chutka zmahu viarnucca dadomu.
Časam, kali razmaŭlaju pa-biełarusku, mahu paralelna niešta adkazać siostram pa-ŭkrainsku. I zaŭždy ŭ mianie pytajucca, dzie ja tak dobra vyvučyła ŭkrainskuju. Kali pačałasia vajna, mianie pytali, jak mianie zaniesła va Ŭkrainu ci čamu ja źjechała ź Biełarusi. Davodzicca kožny raz tłumačyć, što ja ŭkrainka. Ale maja biełaruskaja ŭsio jašče niedaskanałaja, ja praciahvaju vučyć jaje i daviedvacca niešta novaje.
«Pastarajciesia zamianić bolšuju častku rasijskaha kantentu biełaruskim. Heta pašyraje słoŭnikavy zapas i natchniaje adnačasova»
— Jakija parady vy b dali biełarusam, jakija nie navažvajucca pierajści z ruskaj na biełaruskuju?
— Ja adna z tych, chto pierachodziŭ z ruskaj na ŭkrainskuju movu, tamu peŭnyja parady dać mahu.
- Važna vyznačyć dla siabie, navošta vam pierachodzić na biełaruskuju. Možna šmat kazać pra nacyjanalnuju śviadomaść, ale ŭ kožnaha svaja asabistaja pryčyna. Pakul vy nie vyrašycie, što vam heta sapraŭdy patrebna, ničoha nie atrymajecca.
- Kali strašna ci niazručna razmaŭlać, to nie varta kidać usio adrazu. Heta narmalnyja pačućci, kali robiš niešta niazvykłaje i novaje. Pieraklučycie svoj telefon na biełaruskuju, pačynajcie pa-biełarusku razmovu ź nieznajomcami ci tymi, kaho bačyli daŭno. Jany nie viedajuć vas jak ruskamoŭnaha, tamu pavinna być lahčej. Pačnicie pierapisvacca ŭ sacyjalnych sietkach, bo pisać zaŭsiody lahčej, čym razmaŭlać. Kali sustreniecie biełaruskamoŭnaha čałavieka ci taho, chto taksama pierachodzić, to padtrymajcie jaho razmovaj pa-biełarusku.
- Znajdzicie biełaruskamoŭny kantent: knihi, videa, ludziej, jakija viaduć staronki pa-biełarusku. Pastarajciesia zamianić bolšuju častku rasijskaha kantentu biełaruskim. Heta pašyraje słoŭnikavy zapas i natchniaje adnačasova.
- Pamyłki — heta narmalna, i saromiecca ich nie varta. Razmaŭlajcie ź ludźmi, pytajciesia, kali niešta niezrazumieła albo cikava, zahladajcie ŭ słoŭniki. Nichto i nikoli nie moža rabić niešta novaje biez pamyłak. Voś taksama i ź biełaruskaj movaj. Spačatku drennaja, potym lepš i lepš. Časam, kali pamylaješsia i chtości vypraŭlaje, uźnikaje soram i niepryjemnyja pačućci. Varta stavicca da hetaha spakojna, bo heta całkam narmalnaja reakcyja na zaŭvahi. Pry žadańni možna jaje prybrać, ale ŭ mianie i dahetul zastajecca strach i soram, kali niechta vypraŭlaje. Ja nie źviartaju na heta ŭvahi, bo vypraŭleńni i padkazki bolš daśviedčanych ludziej — adzin z najlepšych sposabaŭ niešta vyvučyć i zasvoić.
- Biełaruskamoŭnym varta miakka i spakojna vypraŭlać inšych. Nie abražać, nie kryčać, nie vystaŭlać vypraŭleńnie jak ahulnaviadomy fakt (navat kali heta tak). Kali vy niečym razdražnionyja ci adčuvajecie, što nie zmožacie spakojna patłumačyć, to lepš nie rabić hetaha, bo tak možna źbić usio žadańnie i natchnieńnie, asabliva ŭ dziaciej, padletkaŭ i stałych ludziej.
- Kali tyja, chto pierachodzić, sutyknulisia z abrazami, niekanstruktyŭnaj krytykaj ci krykam, to pamiatajcie: vy nie drennyja, nie varta spyniacca ci kidać spravu. Prosta, mahčyma, u kahości drenny nastroj ci asabistyja prablemy. Toje ž samaje i pra ludziej, jakija kažuć: «navošta tabie hetaja biełaruskaja?» ci «biełaruskaja nikomu nie patrebnaja». Vy nie pavinny spyniacca tolki tamu, što kamuści heta nie padabajecca, navat kali ich šmat ci kali heta vašy svajaki. Heta vaša žyćcio i tolki vam vyrašać, što rabić.
- Kali jość ludzi, ź jakimi vy razmaŭlajecie na ruskaj, heta narmalna. Kali vy pačynajecie razmaŭlać pa-biełarusku nie z usimi ludźmi adrazu, heta taksama narmalna. Mnie dla pierachodu na ŭkrainskuju spatrebiłasia bolš za dva hady. I heta pry tym, što ja vučyłasia ŭ całkam ukrainskaj škole biez vyvučeńnia ruskaj. Mahu tolki ŭjavić, jak ciažka biełarusam u Biełarusi.
- Prosta pamiatajcie, što maleńkija kroki nabližajuć nas da mety, i rabić niešta pastupova — heta narmalna.
- Pastarajciesia znajści biełaruskamoŭnaha siabra ci taho, chto budzie vas padtrymlivać. Padtrymka — mocnaja zbroja suprać niaŭpeŭnienaści i abrazaŭ.
Mahčyma, ja kažu vidavočnyja rečy, ale heta toje, što dapamahło asabista mnie i inšym maim znajomym, jakija pierachodziać na ŭkrainskuju ci biełaruskuju.
«Kali b rasiejcy pačali rabić toje, što i biełarusy, to ŭ nas prosta nie było b vajny»
— Jak vy staviciesia da taho, što Łukašenka zrabiŭ Biełaruś krainaj — saŭdzielnikam ahresii? Ci jość tut vina biełarusaŭ i jakaja?
— Heta było vielmi baluča i prosta žachliva. Ja nie čakała, što jon pojdzie na nas vajnoju. Ja nie mahu šmat pra heta razmaŭlać, bo staŭlusia da hetaha vielmi admoŭna. Bolš ničoha cenzurnaha skazać na hety kont nie mahu.
Što da viny biełarusaŭ. Ja liču, što Biełaruś — akupavanaja terytoryja, a narod u akupavanaj krainie mała što moža zrabić, kab abaranicca. Ja liču, što viny biełarusaŭ niama. Možna skazać, što jany sami zrabili svoj vybar u 1994 i ŭsio takoje, ale ž tady i ŭkraincy abrali sabie prarasiejskaha prezydenta, čamu byli vielmi radyja. Tamu vinavacić biełarusaŭ nia baču sensu.
Baču sens abjadnoŭvacca i dapamahać adzin adnamu, bo vorah u nas ahulny. Tym bolš biełarusy, adrozna ad realnych vorahaŭ, robiać usio mahčymaje, kab spynić hetuju vajnu, prosta pra heta čamuści nia pryniata havaryć. Biełarusy nie abaviazanyja spyniać rakiety hołymi rukami, jany nie abaviazanyja ryzykavać svaim žyćciom. Jany robiać usio, što ŭ ichnych siłach.
Kali b rasiejcy pačali rabić toje, što i biełarusy, to ŭ nas by prosta nie było vajny. Časam, kali na nas laciać rakiety, ja mahu pakryčać: «Biełarusy, heta vy vinavatyja, vy takija drennyja». Ale heta byvaje, kali ŭ mianie panika. A tak ja budu padtrymlivać biełarusaŭ i nadalej.
— Jak u vašym asiarodździ staviacca da biełarusaŭ u suviazi z vajnoju?
— Niekatoryja admoŭna, ale bolšaść razumiejuć, što i da čaho. Kali ja kažu, što moj chłopiec biełarus, niekatoryja kažuć, što varta inšaha šukać. Bolšaść bačyć adroźnieńni biełarusaŭ ad rasiejcaŭ, inšyja abvinavačvajuć biełarusaŭ uva ŭsich mahčymych prablemach. Chtości pierastaŭ sa mnoju razmaŭlać, kali zrazumieŭ, što ja budu padtrymlivać biełarusaŭ. Kali ščyra, navat nie zaŭvažaju ichnaj adsutnaści.
Ja b skazała, što ja razumieju ludziej, u ich traŭmy praz vajnu, ale nasamreč heta nie zusim tak. Prosta ludzi nia ŭmiejuć ci nia chočuć šukać infarmacyju, raźbiracca ŭ prablemach, nie žadajuć ujaŭlać siabie na miescy inšych. Heta datyčycca jak ukraincaŭ, jakija abražajuć, tak i biełarusaŭ, jakija abražajucca.
Prosta ja taksama z frantavoha horadu, ja taksama miesiacy siadzieła ŭ padvale, słuchała vybuchi, u maich svajakoŭ taksama vialikija prablemy praz vajnu. Tamu źviazać takoje staŭleńnie z traŭmaj ad vajny ja nie mahu. Kali što, ja nivodnaha razu nie źvinavaciła ŭkraincaŭ, prosta mnie vielmi sumna i prykra ad taho, što adbyvajecca pamiž nami.
«Chaču, kab u śviecie było mienš kryŭdy, kab ludzi ciahnulisia da svajoj movy i kab my chutčej pieramahli»
— Čym zajmajeciesia, jakaja vaša sfera zacikaŭleńniaŭ?
— Ja pracuju va ŭkrainskim abjadnańni, časam rablu ŭkrainska-biełaruskija pierakłady, redahuju ŭkrainskija knihi. Pracavała va «Ŭkrainskaj žanočaj varcie» (pierakład i raspaŭsiudžańnie navinaŭ). Taksama pačynaju nievialiki prajekt — telehram-kanał ź pierakładami tvoraŭ «Biełaruski kutočak».
Mnie padabajecca pracavać ź litaraturaj, zajmacca kvietkami (da vajny ŭ mianie ich było vielmi šmat, potym daviałosia ŭsio pakinuć), malavać i razmaŭlać ź ludźmi. Taksama da vajny ja lubiła vyšyvać i stvarać niešta rukami. Taksama musiła heta pakinuć. I navučańnie va ŭniversytecie daviałosia spynić na peŭny čas.
Spadziajusia na pieramohu, trymajusia i pacichu namahajusia žyć. Chaču, kab u śviecie było mienš kryŭdy, kab ludzi ciahnulisia da svajoj movy i kab my chutčej pieramahli.
