Sioleta premiju pa chimii, hetak ža, jak i pa fizicy, atrymali adrazu troje navukoŭcaŭ. Jak adznačana ŭ pres-relizie Nobieleŭskaha kamiteta, amierykaniec Bary Šarples i datčanin Morten Miełdał uhanaravanyja za toje, što «zakłali asnovu dla funkcyjanalnaj formy chimii — klik-chimii — u jakoj malekularnyja budaŭničyja błoki chutka i efiektyŭna złučajucca». A amierykanka Keralin Biertocy «vyvieła klik-chimiju na novy ŭzrovień i pačała vykarystoŭvać jaje ŭ žyvych arhanizmach».
Klik-chimijaj nazyvajuć raździeł navuki, u jakim vyvučajucca sposaby złučeńnia razroźnienych malekuł u adno cełaje. Hetuju nazvu doktar Šarples prydumaŭ u 2000 hodzie.
«Heta pra toje, kab złučać malekuły razam, — kaža staršynia Nobieleŭskaha kamiteta pa chimii. — Ujavicie, što vy možacie prymacavać nievialikija chimičnyja zašpilki da roznych typaŭ budaŭničych błokaŭ. Tady vy mahli b złučyć hetyja zašpilki razam i vyrablać malekuły bolšaj składanaści i raznastajnaści».
Nieŭzabavie paśla taho, jak doktar Šarples vysunuŭ hetuju kancepcyju, jon i doktar Miełdał niezaležna adzin ad adnaho adkryli chimičnuju reakcyju, nazvanuju azid-ałkinavym cykładałučeńniem z vykarystańniem miednaha katalizatara. Siońnia heta ličycca žamčužynaj klik-chimii.
«Kali hetaja reakcyja była vyjaŭlenaja, heta było padobna na adkryćcio šluza, — kaža adzin ź siabroŭ Nobieleŭskaha kamiteta. — My vykarystoŭvali jaje ŭsiudy, kab budavać usio».
Doktar Biertocy, chimik i prafiesar Stenfardskaha univiersiteta, zmahła dastasavać hetuju reakcyju da bijamalekuł, jakija časta sustrakajucca na kletkavych pavierchniach i ŭ žyvych arhanizmach, nie zakranajučy chimičny skład kletak, za jakimi jana nazirała.
Pa słovach siabra kamiteta, jaje praca zrabiła revalucyju ŭ tym, jak my možam analizavać i bačyć malekuły ŭ žyvym ciele. Vyniki jaje daśledvańniaŭ siońnia šyroka prymianiajucca ŭ farmaceŭtyčnych raspracoŭkach u halinie raku, dla pracy z DNK i ŭ materyjałaznaŭstvie.
«Śfiera klik-chimii ŭsio jašče znachodzicca na rańnich stadyjach», — kaža doktar Biertocy ŭ telefonnaj razmovie z NYT, i dadaje, što jašče «treba adkryć i vynajści šmat novych reakcyj», dla ŭžyvańnia ŭ takich halinach, jak bijatechnałohija, lačeńnie i dyjahnostyka chvarob.
Ale ŭžo siońnia klik-chimiju možna vykarystoŭvać dla stvareńnia lekaŭ, palimieraŭ, novych materyjałaŭ i mnohich inšych rečaŭ.
Asabliva doktar Biertocy padkreślivaje važnaść klik-terapii dla miedycyny i «dastaŭki lekaŭ» u arhaniźmie, to bok «praviadzieńnia chimii ŭnutry žyvych pacyjentaŭ, kab pierakanacca, što leki traplajuć u patrebnaje miesca».
Asobna kamitet adznačaje, što doktar Biertocy — vośmaja žančyna, jakaja atrymała premiju, a doktar Šarples — piaty navukoviec, jaki atrymaŭ dźvie Nobieleŭskija premii.
Čytajcie taksama:
«Kvantavaja zabłytanaść»: za što trojcy navukoŭcaŭ dali Nobieleŭskuju premiju pa fizicy
