Varta ci nie varta pierakonvać nasielnictva, kab nazvali biełaruskuju movu rodnaj i chatniaj? Ci važna, kab «biełaruskamoŭny» pracent na pierapisie akazaŭsia vialiki? Ci paspryjaje heta umacavańniu nacyjanalnaj tojesnaści? Dźvie roznyja pazicyi vykazvajuć historyk Alaksandr Paškievič i kiraŭnica Zhurtavańnia biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna» Alena Makoŭskaja:
— Ci varta pierad pierapisam i padčas jaho pierakonvać nasielnictva, kab nazvali biełaruskuju movu rodnaj i chatniaj?
Alaksandr Paškievič: Nakolki mnie viadoma, padobnyja
zakliki da nasielnictva z boku arhanizacyj i asobnych dziejačoŭ, asnoŭnym kłopatam jakich źjaŭlajecca źbieražeńnie i raźvićcio zaniapałaj rodnaj movy, praktykujucca pierad pierapisami nasielnictva ŭ luboj krainie, dzie jość padobnyja prablemy.
Tamu ŭ samim fakcie, što padobnuju ahitacyju sprabujuć siońnia vieści i ŭ nas, nie baču ničoha zahannaha. Inšaja reč, što asabista mnie zakliki padobnaha źmiestu padajucca chutčej rytualnymi, i ich realny ŭpłyŭ na situacyju ja b nie staŭ pieraaceńvać. Hramadzianie, dla jakich źjaŭlajucca niejkimi aŭtarytetami tyja dziejačy, što pastavili svaje podpisy pad adpaviednym zvarotam da hramadskaści, i biez taho adznačali b u jakaści rodnaj i chatniaj movy biełaruskuju, nie zvažajučy na realnuju situacyju ŭ svaich siemjach. A voś
mahčymaści dla ŭpłyvu na bolš šyrokuju hramadskuju dumku ŭ nacyjanalnych arhanizacyj i dziejačoŭ na siońnia vyhladajuć abmiežavanymi.Tamu źviartacca i ahitavać, mabyć, treba (choć by dziela taho, što nie vypadaje nijak nie reahavać na takuju značnuju padzieju, jak pierapis nasielnictva), ale ŭ nadta ŭžo vialikaj efiektyŭnaści hetych krokaŭ ja ŭsio ž taki sumniajusia. Dumaju, u vyniku bolšaść hramadzian Biełarusi buduć prymać rašeńnie, što im kazać pierapisčykam adnosna svajoj rodnaj movy, samastojna. Hetak sama, jak prymali jaho i minuły raz.
Dumaju, darečy, što
vyniki pierapisu nie buduć nadta ŭžo katastrafičnymi, choć ahulnaha papiarovaha źmianšeńnia kolkaści biełaruskamoŭnaha nasielnictva čakać, vidać, usio ž varta.
Adnak ža adbudziecca heta nie tolki praź śviadomuju palityku ŭładaŭ, skiravanuju na vyciaśnieńnie biełaruskaj movy. Prosta za apošnija 10 hadoŭ ad nas z naturalnych pryčynaŭ nazaŭsiody adyšli šmat ludziej starejšaha pakaleńnia, jakija žyli ŭ sielskaj miascovaści i razmaŭlali pa-biełarusku tamu, što inšymi movami elemientarna nie vałodali. A na ichnaje miesca nichto, na žal, nie pryjšoŭ.
Alena Makoŭskaja: Što značyć pierakonvać? Kožny čałaviek maje svajo mierkavańnie i maje prava jaho svabodna vykazvać. Inšaja prablema, što
vielmi časta ludzi adkazvajuć, nie zadumvajučysia nad sutnaściu pytańnia, nad nastupstvami svajho adkazu.
Pry praviadzieńni fokus-hrupaŭ napiaredadni sacyjałahičnaha apytańnia adnosna nacyjanalnaj samaidentyfikacyi biełarusaŭ našy ekśpierty sutyknulisia z prablemaj, što bolšaść udzielnikaŭ adkazvała na pytańni stereatypami, i tolki paśla peŭnaha pracesu dyskusii čałaviek pačynaŭ asensoŭvać sutnaść pastaŭlenaha pytańnia i adychodzić ad stereatypaŭ. Ale heta byŭ praces. Pierapis nasielnictva takoj mahčymaści nie daje. Tamu i
zvarot dziejačaŭ biełaruskaj kultury, inicyjavany «Baćkaŭščynaj» napiaredadni pierapisu nasielnictva, byŭ chutčej zaprašeńniem zadumacca, adčuć svaju piersanalnuju adkaznaść za budučyniu movy, kultury, Biełarusi,
čym pierakanać.
— Ci jość karyść ad vialikich «biełaruskamoŭnych» pracentaŭ na pierapisie? Ci paspryjaje heta biełaruščynie?
Alaksandr Paškievič: Da mierkavańnia, što kolkaść ludziej, jakija nazavuć na ciapierašnim pierapisie biełaruskuju movu rodnaj i chatniaj, moža niejak praktyčna paŭpłyvać na palapšeńnie jaje siońniašniaha stanovišča, ja staŭlusia skieptyčna. Tym bolš što i prykład adpaviedny majecca — vyniki minułaha pierapisu. Kala traciny nasielnictva Biełarusi (u našych umovach heta zusim nie mała) tady nazvali movaj štodzionnaha karystańnia biełaruskuju — i što z taho? Chiba adznačalisia na hetaj padstavie niejkija źmieny ŭ dziaržaŭnaj palitycy? Ci, moža, šmat chto pad upłyvam aptymistyčnych vynikaŭ pierapisu staŭ biełaruskamoŭnym? Ja asabista hetaha nie zaŭvažyŭ i nie adčuŭ. Nie dumaju, što inakš budzie i ciapier. Heta nie aznačaje, što ja zusim nie dapuskaju mahčymaści peŭnaha skarektavańnia dziaržaŭnaj palityki ŭ moŭnaj śfiery, ale dumaju, što heta ni ŭ jakim vypadku nie adbudziecca dziela adnych tolki vynikaŭ pierapisu. Bo ŭsie ž vydatna razumiejuć, što vyniki pierapisaŭ adnosna movy i abjektyŭnaja moŭnaja realnaść u Biełarusi — zusim roznyja rečy.
Realna paŭpłyvać źnizu na źmienu staŭleńnia našaj dziaržavy da biełaruskaj movy mahło b tolki sapraŭdnaje, a nie papiarovaje pavieličeńnie ŭ krainie kolkaści biełaruskamoŭnych, što adčuvałasia b prosta pa ahulnaj atmaśfiery, bieź nijakich pierapisaŭ.
Pakul ža nie zaŭvažna, što biełaruskaja mova dla značnaj kolkaści biełarusaŭ źjaŭlajecca realnaj, a nie tolki dekłaratyŭnaj žyćciovaj patrebaj, i nie padobna na toje, što ŭ ahladnaj pierśpiektyvie možna čakać niečaha inšaha.
Alena Makoŭskaja: Pierapis nasielnictva, napeŭna, prademanstruje źmianšeńnie kolkaści «biełaruskamoŭnych». Tamu jość abjektyŭnyja pryčyny — heta palityka rusifikacyi, adsutnaści adpaviednaha rynku pracy, vyšejšaj adukacyi na biełaruskaj movie. U hetym vypadku
ŭłady pavinny rabić vysnovy, da čaho pryviała moŭnaja palityka ŭ krainie ciaham apošnich 15 hod i da čaho moža pryvieści praciah takoj palityki.
Tak, jość prykłady krainaŭ, dzie etnasy zhubili svaju movu i karystajucca movaj inšych narodaŭ, ale ŭ dadzienym vypadku nichto z hetych nacyj nie maje takoha mocnaha hieapalityčnaha susieda i hulca, jak Rasija. Pakul va ŭsich śfierach hramadskaha žyćcia Biełarusi budzie daminavać rasiejskaja mova my tak i zastaniemsia infarmacyjnaj i kulturnaj pravincyjaj Rasii, što budzie zaŭždy ŭjaŭlać pahrozu niezaležnaści. Asensavańnie, što biełaruskaja mova — rodnaja, źjaŭlajecca pieršym krokam da asensavańnia siabie biełarusam, a značyć i da macavańnia niezaležnaści i dziaržaŭnaści.
Lubaja kolkaść «biełaruskamoŭnych» pracentaŭ paspryjaje biełaruščynie.Vialikija ž pracenty daduć padstavu patrabavać ad biełaruskich dziaržaŭnych orhanaŭ adpaviednaha pašyreńnia śfiery ŭžytku biełaruskaj movy.
