Fota: Jacek Pawlicki, Newsweek Polska
Sioleta pieršy śnieh u Chielsinki vypaŭ u kancy listapada, tamu zvarotny adlik da Jola (śviata siaredziny zimy) i Kalad pačaŭsia raniej, čym zvyčajna. Z-za rasijskaha ŭvarvańnia va Ukrainu elektryčnaść u Finlandyi ŭ niekalki razoŭ padaražeła, ale centr stalicy zichacić ad hirland. U handlovym centry stajać šerahi kaladnych jełak vyšynioj niekalki mietraŭ, achutanych śviatłodyjodnymi hirlandami. Pobač toŭpiacca dzieci.
Pra vajnu va Ukrainie nahadvaje tolki vialiki ŭkrainski ściah na kupale Centralnaha vakzała. Składvajecca ŭražańnie, što Finlandyja pierajechała kudyści ŭ kazačnuju Narniju i ludzi žyvuć svaim śviatočnym žyćciom, byccam zabyŭšysia, što ŭkraincy ciapier vajujuć z rasijanami hetak ža, jak finy padčas saviecka-finskaj vajny. I ŭsio ž taki žychary Chielsinki vydatna viedajuć pra pahrozu z boku Rasii, a spakoj jany zachoŭvajuć tamu, što ŭžo bolš za 70 hadoŭ ich radzima rychtujecca da taho, što zdaryłasia z Ukrainaj u lutym.
Za kaladnaj maskaj Finlandyi chavajecca kraina, jakaja lepš za ŭsich padrychtavanaja da vajny ŭ Jeŭropie, — piša Newsweek Polska. Finy spaviadajuć stratehiju tatalnaj abarony, jakaja praduhledžvaje, što ŭ vypadku napadu ŭ abaronie suvierenitetu ŭdzielničaje ŭsio nasielnictva.
Baranić Finlandyju — zadača nie ź lohkich, bo heta kraina z terytoryjaj bolšaj, čym Italija, i pry hetym jaje nasielnictva składaje ŭsiaho 5,5 młn čałaviek. Uzbrojenyja siły — heta tolki adna častka pazła. Druhaja častka — hramadzianskaja abarona. Kožny fin, ad piekara da dyrektara kampanii i pastara, vydatna viedaje, što rabić u vypadku vajny.
Adnak heta jašče nie ŭsio. U centry stalicy, mienš čym za 100 mietraŭ ad kaladnaj vystavy, znachodzicca ofis Huoltovarmuuskeskus (HVK), uradavaha ahienctva, jakoje adkazvaje za zabieśpiačeńnie i biaśpieku klučavych pastavak dla pramysłovaści i hramadzianskaha nasielnictva. Aksiel Chahielstan, adzin z kiraŭnikoŭ HVK, kaža, što ŭrad, biznes i hramadstva ciesna supracoŭničajuć adno z adnym, kab u vypadku napadu kraina pratrymałasia jak maha daŭžej bieź jakoj-niebudź źniešniaj dapamohi.
HVK było stvorana ŭ pačatku 1990-ch hadoŭ. Jano kłapocicca ab tym, kab i finskaje hramadstva, i ekanomika vystajali navat, kali zdarycca poŭnamaštabnaja vajna. Zapasaŭ zbožža, naprykład, chopić finam na paŭhoda, kormu dla žyvioł — na niekalki tydniaŭ, a vuhalu i paliva — nie mienš čym na 5 miesiacaŭ.
Stratehičnym zapasam ničoha nie pahražaje, jany zachoŭvajucca ŭ padziemnych, vysiečanych u skałach składach, raskidanych pa ŭsioj krainie. Najbolš važnyja leki i kampanienty, jakich pavinna chapić na 3—6 miesiacaŭ, sistematyčna papaŭniajucca i abmieńvajucca farmaceŭtyčnymi kampanijami, za što im płacić heta arhanizacyja.
Praca ahienctva kantralujecca Ministerstvam ekanomiki. Usio finansujecca za košt nievialikich dadatkovych zboraŭ za spažyvańnie elektraenierhii i paliva. Hety svajeasablivy «padatak na hatoŭnaść» prynosić 40—45 miljonaŭ jeŭra ŭ hod (108—122 młn bieł. rub.). U supracoŭnictvie ź biznesam i miascovymi ŭładami ahienctva arhanizuje rehularnyja vučeńni, kab vyśvietlić, ci zdolnyja bujnyja pramysłovyja pradpryjemstvy spravicca, naprykład, z adklučeńniem elektraenierhii.
Armija Finlandyi rehularna pravodzić vučeńni. Sałdatam daručajuć, naprykład, abšukać spalny rajon, znajści ŭmoŭnaha voraha, a zatym zachapić jaho abo źniščyć, kali spatrebicca. U treniroŭkach udzielničaje ahułam 1600 sałdat i heta, čaściej za ŭsio, pryzyŭniki.
Zachop budynka zajmaje kala hadziny. Rolu vorahaŭ vykonvajuć dobra navučanyja reziervisty, tamu samim pryzyŭnikam nialohka spravicca z zadačaj. U vučeńniach taksama ŭdzielničaje vajskovy kapiełan, luteranski pastar. Śviatar u finskich kazarmach pravodzić nabaženstvy, čytaje propaviedzi, ale, pierš za ŭsio, razmaŭlaje z sałdatami.
«Jany takija ž ludzi, jak i ŭsie astatnija. Jany pieražyvajuć depresiju, adčuvajuć tryvohu. Ja taksama vuču vajskovaj etycy, heta značyć tamu, jak pavodzić siabie z pałonnymi i vorahami, zabitymi ŭ bai. Vorah — taksama čałaviek, tamu jaho cieła treba prybrać z pola boju i pachavać, — raspaviadaje adzin sa śviataroŭ i dadaje: — Kab vyžyć na vajnie, my pavinny zabivać, ale my robim heta tolki tady, kali heta dakładna nieabchodna. Heta zaŭsiody vielmi indyvidualnaje pytańnie».
Vajskovaja słužba ŭ Finlandyi abaviazkovaja, tamu kožny hod armiejskaj słužbie navučajecca kala 20 tysiač pryzyŭnikoŭ.
«Mnie zaŭsiody chaciełasia adsłužyć, a padziei va Ukrainie jašče bolš pierakanali mianie, što heta važna. Kali naš vialiki susied napadzie na Finlandyju, ja chaču być hatovym da boju», — kaža 18-hadovy Ota Valkama, jaki pajšoŭ u vojska ŭ lipieni hetaha hoda, adrazu paśla škoły.
21-hadovy syn emihrantaŭ Kormanc Šyku (na fota ŭ pačatku tekstu jon źleva) chvalić žyćcio ŭ kazarmie i, hareźliva ŭśmichajučysia, dadaje: «Vajna va Ukrainie nie robić maju słužbu bolš ciažkaj abo napružanaj. Kali niešta drennaje zdarycca z majoj radzimaj, ja zrablu toje, što pavinien zrabić kožny fin — abaraniać jaje da samaj śmierci».
«My, finy, pavinny być hatovyja da abarony, prosta pahladzicie na mapu, kab zrazumieć čamu. U nas jość niaščaście: naš susied — Rasija. Susiedziaŭ nie vybirajuć, ale da ich prychodu možna padrychtavacca. Matyvacyi nam chapaje. Mužnaści taksama», — kaža jašče adzin sałdat.
Za 105 hadoŭ aficyjnaha isnavańnia krainy finy zrazumieli, što ich historyja zaležyć ad vyniku vojnaŭ z Rasijaj.
Padčas Druhoj suśvietnaj vajny Finlandyja była na miažy straty dziaržaŭnaści. Estonija, Łatvija, Litva tady dziaržaŭnaść stracili — jak biełarusy i ŭkraincy raniej. A finy ŭ 1939—1940-m vystajali. Tamu finy pryjšli da vysnovy, što ŭmova vyžyvańnia — najaŭnaść maksimalna mocnaj abarony, jakuju tolki možna sabie dazvolić.
Mienavita tamu ŭ finaŭ jość dobra navučanaja i vydatna ŭzbrojenaja armija. U vypadku mabilizacyi armija moža naličvać 280 tysiač čałaviek plus jašče 900 tysiač navučanych vajavać reziervistaŭ. Tracina darosłych finaŭ u krainie ŭmieje trymać zbroju. Ahułam dola ludziej, hatovych abaraniać svaju Radzimu, tut pieravyšaje 80 adsotkaŭ, i heta adzin z samych vysokich pakazčykaŭ u Jeŭropie. Finy ŭpeŭnienyja, što najvialikšaja siła Finlandyi — heta imknieńnie abaraniać krainu. Tam, dzie niama imknieńnia da abarony, niama i abarony.
Były kamandujučy vajskovaj vyviedkaj Finlandyi hienierał Pieka Toviery pierakanany, što Pucin panios zanadta vialikija straty va Ukrainie, kab u najbližejšyja 5—10 hadoŭ nanieści ŭdar pa jašče kim-niebudź. Adnak, kali adbudziecca ataka, Finlandyja spravicca, tamu što ŭ jaje jość toje, što Toviery nazyvaje «finskim rašeńniem» — šmatlikaja armija, jadro jakoj składajuć navučanyja reziervisty i efiektyŭnyja, technałahična prasunutyja ŭdarnyja siły.
Finlandyja vyrablaje šmatlikija vidy zbroi sama abo ŭ kaapieracyi sa Šviecyjaj i Brytanijaj, u adroźnieńnie ad Biełarusi, armija jakoj pieravažna karystajecca rasijskim uzbrajeńniem.
Niekalki dziasiatkaŭ bajavych samalotaŭ F/A-18 Hornet da 2030 hoda budzie zamieniena supiersučasnymi amierykanskimi F-35. Finskija rakietnyja vojski zabiaśpiečany sistemami RSZA, jakija ŭzbrojenyja novymi rakietami dalokaściu 160 km. Suchaputnyja vojski ŭzbrojeny amal 200 tankami «Leapard», čyja ahniavaja moc — najlepšaja ŭ Jeŭropie. U vypadku masiravanaha vajennaha ŭvarvańnia buduć zaminiravanyja asnoŭnyja darohi, buduć uzarvanyja klučavyja masty, puciepravody i tuneli kala hranicy z Rasijaj.
Samaloty pieralaciać na palavyja aeradromy, a armija prystupić da masiravanaj abarony.
«Vajna va Ukrainie pakazała, što rasijanie imknucca vajavać dystancyjnymi ŭdarami. U vypadku ŭvarvańnia my pavinny jak maha chutčej pryvieści da niepasrednaha sutyknieńnia sił, kab jany nie mahli vykarystoŭvać rakiety i ciažkuju artyleryju, — pierakonvaje Toviery.
— Zbroi, bojeprypasaŭ i bajavoha duchu nam chopić. Ja chvalujusia, što budzie, kali ŭ sałdat skončycca kava, — žartuje hienierał. — Finy spažyvajuć kavy bolš za ŭsich u śviecie — u siarednim 12 kh na hod na adnaho žychara, a heta značyć, kala čatyroch kubkaŭ na dzień».
«Nielha vyklučać taho, što rasijanie vykarystajuć suprać ukraincaŭ taktyčnuju jadziernuju zbroju i adbudziecca eskałacyja kanfliktu, ale i na hety vypadak u Finlandyi jość vydatnaja hramadzianskaja abarona i dastatkovaja kolkaść bambaschoviščaŭ», — padkreślivaje Toviery. U Finlandyi budujecca kala 800 novych schoviščaŭ u hod.
Dla hetaha sistematyčna ramantujucca staryja, datavanyja 1960-mi hadami. Usiudy, dzie vy bačycie ŭ Chielsinki budaŭničyja krany, źjaŭlajucca novyja schoviščy. Košt schovišča, raźmieščanaha ŭ padziemnaj častcy žyłoha doma, składaje prykładna 3—4 pracenty ad koštu ŭsich inviestycyj. Zhodna ź finskim zakanadaŭstvam, luby budynak z žyłoj płoščaj bolš za 1200 kvadratnych mietraŭ pavinien mieć ułasnaje bambaschovišča.
Finaŭ ź dziacinstva vučać, što pieršyja 72 hadziny paśla pačatku vajny ci inšaj katastrofy jany pavinny sami šukać vyjście i prymać rašeńni.
Ludzi mohuć schavacca ŭ adnym z amal 50 tysiač schoviščaŭ, bolšaść ź jakich abaronić nie tolki ad rasijskich rakietnych atak, ale i ad chimičnaj, bijałahičnaj i jadziernaj zbroi. Tam moža źmiaścicca kala 4 młn žycharoŭ.
U Chielsinki naličvajecca 400 roznych typaŭ padziemnych zbudavańniaŭ-parkovak, tunelaŭ, stancyj mietro i pramysłovych abjektaŭ, samyja bujnyja ź jakich mohuć źmiaścić u vypadku vajny ci jakoj-niebudź inšaj katastrofy da 11 tysiač čałaviek adrazu.
U adpaviednaści ź dziejnym zakanadaŭstvam luboje bujnoje pramysłovaje pradpryjemstva abo handlovy centr pavinien mieć svajo schovišča. Za heta dziaržava dapłačvaje hrošy takim pradpryjemstvam.
«Bambaschoviščy majuć padvojnyja varoty: pieršyja abaraniajuć ad udaraŭ i ŭdarnych chval ad vybuchaŭ bombaŭ abo rakiet, a druhija — ad taksičnych rečyvaŭ, hazu, pyłu i radyjeaktyŭnaha vypramieńvańnia.
Jany vyrablajucca ź finskaj stali tak, kab ich byŭ zdolny adčynić albo začynić usiaho adzin čałaviek. Takim čynam, nam nie treba turbavacca ab tym, što adbudziecca, kali budzie adklučana elektryčnaść», — kaža Jucha Simoła, dyrektar kampanii Temet, jakaja ŭžo 70 hadoŭ buduje i abstaloŭvaje bambaschoviščy.
«Śviežaje pavietra i enierhija zabiaśpiečvajucca kiłamietrami kabielaŭ i vientylacyjnych trub.
Bujnyja schoviščy dzielać na niekalki roŭnych častak, jakija adharodžanyja adna ad druhoj padvojnymi varotami. Usio heta robicca dla padzialeńnia natoŭpu na mienšyja hrupy i dla bolš kamfortnaha pražyvańnia ludziej. U adpaviednaści z zakonam ab hramadzianskaj abaronie, schoviščam kiruje śpiecyjalna navučany čałaviek. Mienavita jon dzielić ludziej na roŭnyja hrupy i raźmiarkoŭvaje abaviazki. Zhodna z praviłami, na kožnaha čałavieka prypadaje paŭmietra kvadratnaha płoščy», — padahulniaje Simoła.
U Finlandyi budaŭnictva bambaschovišča na 100 čałaviek kaštuje 80 tys. jeŭra (kala 230 tysiač bieł. rub.), heta značyć, u siarednim 800 jeŭra (amal 2200 bieł. rub.) na dušu nasielnictva. Heta nie vielmi vysokaja cana, navat z ulikam taho, što siaredniaja zarpłata ŭ Finlandyi prykładna ŭ 6 razoŭ vyšejšaja, čym u Biełarusi (na 2022 hod siaredniaja zarpłata ŭ Finlandyi składaje 3540 jeŭra, abo pryblizna 9600 bieł. rub.; siaredniaja zarpłata ŭ Biełarusi pa danych Biełstata na listapad 2022 składaje 1648 bieł. rub., abo pryblizna 610 jeŭra).
