Fota: bellitmuseum / Facebook
Ja viedaŭ — naturalna zavočna — (pra) dvuch roznych Alaksiejaŭ Dudaravych.
Čuŭ pra pieršaha — maładoha talenta, ledź nie žyvoha kłasika, što jarka, licha ŭvarvaŭsia ŭ prastoru biełaruskaha teatra i kino. Scenaryjem dla «Biełych Rosaŭ», što stali sapraŭdy narodnym kino. Pjesami «Radavyja» i «Viečar», što prahrymieli pa ŭsim Savieckim Sajuzie.
Druhuju z hetych pjes ja hladzieŭ u pastanoŭcy Valeryja Rajeŭskaha ŭ kancy nulavych — i ŭžo tady ździŭlała, jak małady Dudaraŭ — padčas napisańnia jamu było 30+ — zdoleŭ vychapić, zrazumieć i pa-mastacku pieraasensavać śviadomaść i ŭnutrany śviet stałych ludziej, pradstaŭnikoŭ zusim inšaha dla jaho pakaleńnia. U savieckija časy, kali isnavała dakładnaja ijerarchija, jon byŭ «dramaturham № 1» u Biełarusi 1980-ch, pieraniaŭšy estafietu ŭ Kandrata Krapivy i Andreja Makajonka.
U dziacinstvie ja hledzieŭ śpiektakli pa jaho aśvietnickich pjesach «Čornaja panna Niaśviža» i «Vitaŭt» — apošni staŭ dla mianie pieršym uśviadomlenym pachodam u Kupałaŭski. Daŭniaja historyja ažyvała na scenie, ja ŭsim sercam supieražyvaŭ Vitaŭtu, kab potym zrazumieć, što Jahajła atrymaŭsia kudy bolš składanym i cikavym. Apošniaha ihraŭ lehiendarny Mikałaj Kiryčenka, pieršaha — usim ciapier viadomy Hienadź Davydźka.
Užo paźniej daviedaŭsia pra jaho pjesu «Prync Mamabuk» ź vidavočnymi aluzijami na ŭsim viadomuju ŭ Biełarusi piersonu — tady pastanoŭka pa joj stała nahodaj dla zvalnieńnia režysiora Valeryja Mazynskaha i zakryćcia «Volnaj sceny», a stvorany na jaje miescy RTBD daviałosia budavać ledź nie nanoŭ.
Mahčyma, heta historyja z zabaronaj i zvalnieńniami stała vyrašalnaj, bo ŭ nulavyja i dziasiatyja ja viedaŭ užo druhoha, inšaha Dudarava — bieź blasku ŭ vačach. Kudy źnikaje hety blask, kudy chavajucca z uzrostam (patencyjnyja) maładyja hienii — voś, badaj, adna z hałoŭnych tajamnic tvorčaści dy i, skažu hłabalniej, žyćcia. U Dudarava hetaje ŭnutranaje pieraŭtvareńnie adčuvałasia asabliva vidavočna.
Kali jon vychodziŭ na scenu padčas aficyjnych imprez (kštałtu Nacyjanalnaj teatralnaj premii), to ŭsprymaŭsia jak simvał teatralnaha aficyjozu. Čynoŭnikam, roskvit tvorčaści jakoha zastaŭsia ŭ minułym.
I ŭ hetym miełasia vialikaja dola praŭdy — niezdarma krytyk Pavieł Rudnieŭ nazyvaŭ jaho ŭ adnym z tekstaŭ «dramaturham vaśmidziasiatych».
U adroźnieńnie ad svaich kaleh, jon staŭ načalnikam — i istotna paŭpłyvaŭ na teatralny praces.
Mienavita Dudaraŭ, jaki z 1992 hoda ŭznačalvaŭ Sajuz teatralnych dziejačaŭ, spryčyniŭsia da jaho razvału. U hetaj arhanizacyi mieŭsia Dom akciora, vielizarnaja biblijateka, svaja majomaść, štat supracoŭnikaŭ — usio heta źnikła, rastvaryłasia ŭ pavietry, niby nikoli nie isnavała. Užo ŭ nulavyja aktyŭnaść STD była kala nula — sajuz nahadvaŭ pra siabie chiba štohadovymi ŭručeńniami «Kryštalovych Paŭlinak».
Tady jak u susiedniaj Rasii anałahičny sajuz kruciŭsia na poŭnuju moc i pravodziŭ vielizarnuju kolkaść imprez. Dy što ŭ Rasii — niešta (z bolšym abo mienšym pośpiecham) imknulisia rabić ci nie ŭsie biełaruskija tvorčyja sajuzy. STD źjaŭlaŭsia poŭnym vyklučeńniem.
Ale ad sprobaŭ zabrać u jaho virtualnuju ŭładu nad biełaruskim teatralnym śvietam Dudaraŭ adbivaŭsia z usioj rašučaściu.
Pamiataju apošniuju pa časie, što mieła miesca na miažy nulavych i dziasiatych. «Palčatku» kinuła krytyk Taćciana Komanava — jaje prychod abiacaŭ choć jakija źmieny.
Ale Dudaraŭ dziejničaŭ jak kłasičny aparatčyk. Pravioŭ rašeńnie, kab źjezd prachodziŭ u Astrašyckim Haradku. Pryvioz tudy na aŭtobusie svaich prychilnikaŭ — dabracca ź Minska mahli nie ŭsie. I pieramoh. Bolš vyklik jamu nichto nie kidaŭ — usie nastupnyja vybary prachodzili na biezalternatyŭnaj asnovie. Čamu dramaturh tak nie chacieŭ sychodzić? Bajaŭsia, što chtości budzie pravodzić finansavuju reviziju jaho spadčyny? Pra toje možna tolki zdahadvacca.
Ale finansavaje pytańnie ŭsio ž chvalavała jaho — i vyklikała ironiju razam z abureńniem siarod teatralnaha Minska. Viadomaj stała historyja, kali Dudaraŭ byŭ paznačany jak aŭtar insceniroŭki pjesy Łope de Vieha — kamientavać tut niama čaho. Navat dziŭna, što nichto nie dadumaŭsia paznačać siabie jak aŭtara inscenirovak Šekśpira.
Niadaŭna Andrej Kurejčyk zhadaŭ, jak Dudaraŭ pierakłaŭ na biełaruskuju movu jaho pjesu, ale skłaŭ damovu tak, što staŭ atrymlivać bolš, čym aŭtar.
Adnak natchnieńnie — vielmi krochkaja kanstrukcyja. Kali bałans pamiž luboŭju da tvorčaści i naturalnym žadańniem zarabić parušajecca, jano źnikaje.
A jašče mianie vielmi začapiła historyja, raskazanaja Uładzimiram Niaklajevym. Z Dudaravym jany siabravali, ale kančatkova razyšlisia ŭ 2010-m: apošni skazaŭ, što jaho były siabra «zajmajecca nie Božaj spravaj». Ujaŭlaju, jak tady raniła hetaja fraza. Ale zaraz, z vyšyni hadoŭ jana ŭsprymajecca absalutna zakanamiernaj u evalucyi hetych tvorcaŭ.
U bijahrafii Niaklajeva byli vystupleńni na źjeździe kamsamoła ŭ Maskvie, pacałunki z Brežnievym — možna ŭjavić, jak hetyja ŭspaminy mulali paetu, kali jon zhadvaŭ ich u svaim apošnim ramanie. Było i bolš poźniaje siabroŭstva z Łukašenkam u sprobie abaranić biełaruskuju kulturu. A paśla emihracyja i prychod u palityku, źbićcio ŭ 2010-m i vykradańnie sa špitala. U knizie Siarhieja Šaprana, pryśviečanaj Niaklajevu, cudoŭna pakazana, jak stavilisia da jaho ŭ tyja časy inšyja tvorcy (časam zusim nieadnaznačna). Ale ciapier lepšyja tvory Niaklajeva — kłasika (a paema «Turma» dyk uvohule źjaŭlajecca praročaj).
U 1980-ja Dudaraŭ mieŭ kudy lepšyja startavyja ŭmovy i — vykažu tut svaju hipotezu — bolš jarkuju reputacyju. Ale zaraz jon zastajecca ŭ historyi vybitnym dramaturham svajho času (ci buduć stavić jaho pjesy — pakaža čas, choć «Viečar», biezumoŭna, taho varty). Heta šmat dla inšych, ale, badaj, mała dla jaho samoha.
A ŭ maim asabistym usprymańni panuje žal ad jaho sychodu. Bo Dudaraŭ usprymajecca čałaviekam, jaki šmat moh, ale daloka nie ŭsio zrabiŭ.
