Vakoł Bandery 10

Naŭrad ci jaki dakumient Jeŭrapiejskaha parłamienta kali-kolviek vyklikaŭ taki skandał va Ukrainie, jak rezalucyja ad 25 lutaha 2010 hoda ab situacyi ŭ krainie, asabliva jaje punkt 20, u jakim havorycca, što Jeŭraparłamient «hłyboka škaduje ab rašeńni byłoha prezidenta Ukrainy Viktara Juščanki paśmiarotna ŭznaharodzić Ściapana Banderu, lidera Arhanizacyi ŭkrainskich nacyjanalistaŭ (AUN), jakaja supracoŭničała z nacysckaj Hiermanijaj, zvańniem „Nacyjanalny Hieroj Ukrainy“, i spadziajecca, što novaje ŭkrainskaje kiraŭnictva pierahledzić takija rašeńni i zachavaje prychilnaść jeŭrapiejskim kaštoŭnaściam». [1]

Tysiačy ŭkraincaŭ adkazali pietycyjaj, u jakoj zajavili, što «rašeńnie Jeŭraparłamienta pazbaŭlenaje surjoznaj histaryčnaj padstavy i hruntujecca na paklopnickaj infarmacyi pra tak zvanaje „supracoŭnictva“ AUN i Rejcha, što ŭ svoj čas pačała śćviardžać savieckaja prapahanda», što «acenki, vykazanyja Jeŭraparłamientam u dačynieńni da fihury S. Bandery, abražajuć pačućci miljonaŭ ukraincaŭ, jakija za svajo imknieńnie da svabody i samastojnaści byli pakaranyja hańbaj i represijami», što «takija zajavy Jeŭraparłamienta źnižajuć papularnaść idei jeŭraintehracyi siarod jaje prychilnikaŭ va Ukrainie».

«Ściapan Bandera i jaho paplečniki, — havorycca ŭ pietycyi, — abviaścili ŭ Lvovie 30 červienia 1941 h. adnaŭleńnie dziaržaŭnaj niezaležnaści suprać voli hitleraŭskaj Hiermanii i za heta byli źniavolenyja ŭ niamieckich kancentracyjnych łahierach.

Sam S. Bandera staŭ viaźniem łahiera Zaksienchaŭzien. Jaho braty Alaksandr i Vasil adbyvali źniavoleńnie ŭ Aŭšvicy, a potym byli zakatavanyja. Nacyjanalna-vyzvolny ruch, jaki ačolvaŭ S. Bandera, zmahaŭsia za dziaržaŭnuju samastojnaść Ukrainy suprać balšavickaha i hitleraŭskaha akupacyjnych režymaŭ. Arhanizacyja ŭkrainskich nacyjanalistaŭ, jakoj kiravaŭ S. Bandera, i Ukrainskaja Paŭstanckaja Armija nie zhadvajucca ŭ rašeńniach Niurnbierhskaha trybunała jak złačynnyja abo kałabaracyjanisckija». [2]

Barys Tarasiuk, były ministr zamiežnych spravaŭ i ciapierašni staršynia ŭkrainskaj partyi «Narodny Ruch», vykazaŭ hłybokuju zaniepakojenaść u adkrytym liście da staršyni Jeŭraparłamienta Ježy Buzieka: «Jeŭrapiejski parłamient, na žal, kiravaŭsia nieabjektyŭnaj infarmacyjaj, što, zrešty, i paciahnuła za saboju hetaje nieparazumieńnie. Bolš za toje,

novaabrany prezident Ukrainy V. Janukovič, daloki ad ideałaŭ i pryncypaŭ jeŭrapiejskaj demakratyi, moža „prykrycca“ rašeńniem JEP,

kab apraŭdać svoj antyŭkrainski krok pa skasavańni Ukazu byłoha prezidenta Ukrainy adnosna S. Bandery». [3]

Prezident Juščanka taksama byŭ niepachisny. Jon abvinavaciŭ Jeŭŭraparłamient u «histaryčnaj pieraduziataści» i niazdolnaści pahladzieć na historyju «vačyma sučasnaści» zamiest sastarełych linzaŭ savieckaj prapahandy. Jon taksama adznačyŭ, što byŭ jašče «aktyŭny bok, jaki inicyjavaŭ spravu i padbuchtorvaŭ ich [deputataŭ JEP] usimi mahčymymi sposabami», adnak nie kankretyzavaŭ, chto heta. [4] Inšyja ahladalniki tym časam napisali całkam adkryta pra «polskuju zdradu». «Na praciahu apošnich hadoŭ, — zajaviŭ adzin ź ich, — palaki nie stamlalisia paŭtarać, što byli i zastajucca „ieŭrapiejskimi advakatami Ukrainy“. Ciapier my viedajem, što jany chitravali». [5] Niekatoryja pajšli jašče dalej, namiakajučy na svojeasablivuju zmovu — niejki barter pamiž palakami i rasijcami: sastupki ŭ spravie Katyni ŭ abmien na łabiravańnie antyŭkrainskaj rezalucyi ŭ Jeŭraparłamiencie.

Ukrainskija libierały apynulisia miž mołatam i kavadłam. Z adnaho boku, jany nie mahli adčuvać asablivaha zachapleńnia apartunistyčnym rašeńniem Juščanki, hetak ža, jak i kantraviersijnaj spadčynaj Bandery, AUN i UPA. Adnak ź inšaha boku, jany nie mahli taksama nie bačyć usich nastupstvaŭ prostaliniejnaha i biezadkaznaha ŭmiašańnia deputataŭ Jeŭraparłamienta ŭ składanyja pytańni, pra jakija bolšaść ź ich uvohule nie maje ŭjaŭleńnia. Viadomy ŭkrainski historyk Jarasłaŭ Hrycak vykazaŭ rasčaravańnie i razhublenaść u niekalkich słovach: «Heta horš, čym złačynstva, heta nieapraŭdanaje hłupstva». [6] Jon mieŭ na ŭvazie pierš za ŭsio polskich deputataŭ Jeŭraparłamienta, jakija padtrymali dakumient, choć lepš za inšych musili b viedać i pra składanaści samoj prablemy, i pra vielmi śpiecyfičny palityčny kantekst siońniašniaj Ukrainy. Ale heta nie zdymaje adkaznaści i ź inšych parłamientaryjaŭ za nierazumnaje padlivańnie smały ŭ ahoń unutryŭkrainskaha kanfliktu.

Viadučaja polskaja libieralnaja Gazeta Wyborcza, vykazaŭšy škadavańnie z nahody ŭkazu Juščanki, ahučyła zdahadku, što škoda, naniesienaja polska-ŭkrainskim dačynieńniam, była b našmat mienšaj, kali b usio i skončyłasia tym złaščasnym ukazam. Bo Juščanka ŭ toj čas užo prajhraŭ vybary, pakidaŭ post, i jaho ŭkaz byŭ chutčej brazhańniem dźviaryma na raźvitańnie, čym važnym faktaram budučaj ukrainskaj palityki. Zatoje polskija deputaty Jeŭraparłamienta mižvoli zrabili jaho takim faktaram, inicyjavaŭšy ŭ adkaz całkam niedarečnuju i niesvoječasovuju rezalucyju. «Našy deputaty ŭ Jeŭraparłamiencie, — piša Gazeta Wyborcza, — biezadkazna ŭciahnuli Jeŭrasajuz u polska-ŭkrainski dyjałoh pra minułaje, skarystalisia movaj ultymatumaŭ i tym samym adkinuli polska-ŭkrainskaje zamireńnie na ŭzrovień 1989 h. U vyniku jany zhulali na ruku Rasii i prarasijskim siłam va Ukrainie». [7]

Akreśleńnie kantekstu

Kab paźbiehnuć nastupstvaŭ, jakija vidavočna nie supadajuć ź pieršapačatkovymi namierami Jeŭraparłamienta, aŭtary dakumienta pavinnyja byli pryniać pad uvahu prynamsi try asablivaści palityčnaj situacyi va Ukrainie.

Pa-pieršaje, Ukraina nie tolki postkamunistyčnaja, ale i postkałanijalnaja kraina, padzielenaja prykładna paroŭnu na dźvie supolnaści — «abaryhienaŭ» i «kałanistaŭ» (i, adpaviedna, ich naščadkaŭ). Abiedźvie supolnaści majuć ułasnyja kultury, movy, simvały, mify, histaryčnyja naratyvy, ułasnych hierojaŭ i antyhierojaŭ.

Kolkasnaja pieravaha «abaryhienaŭ» kampiensujecca vyšejšym sacyjalna statusam «kałanistaŭ», abumoŭlenym histaryčna ich pieravažna haradskim pražyvańniem, lepšym dostupam da sučasnaj kultury i adukacyi, ekanamičnych resursaŭ, sacyjalnych sietak, a taksama adkrytaj i prychavanaj impierskaj palitykaj nadavańnia adnoj hrupie pieravahaŭ nad inšaj. Isnuje taksama vializnaja hrupa «abaryhienaŭ», što histaryčna adarvalisia ad svajoj supolnaści i asimilavalisia, u roznaj stupieni, u panoŭnuju kulturu kreolskaha typu. I značna mienšaja, adnak dosyć važnaja hrupa «kałanistaŭ», jakija vybrali identyčnaść abaryhienaŭ ci chacia b stali na ich bok — prykładna jak hałoŭny hieroj našumiełaha amierykanskaha filma «Tancy z vaŭkami». Najaŭnaść takich pramiežkavych, pierachodnych hrup, a taksama moŭna-kulturnaja i cyvilizacyjnyja blizkaść pamiž miascovym nasielnictvam i asadnikami istotna pasłablajuć napružańnie pamiž abiedźviuma supołkami, dziakujučy čamu Ukraina choć i padzielenaja, adnak nie raskołataja. Razam z tym, hety bałans davoli chistki, słaba instytucyjalizavany (bo dziaržava ad pačatku nie pravavaja) i tamu nadzvyčaj uraźlivy što da vonkavych i ŭnutranych bifurkacyj.

Pa-druhoje, varta pamiatać, što paklop na Banderu i AUN — važnaja častka tradycyjnaha «antynacyjanalistyčnaha» i, pa sutnaści, antyŭkrainskaha dyskursu jak u savieckaj impieryi, tak i ŭ siońniašniaj Rasii.

Daminantny impierski pohlad na ŭkraincaŭ zaŭsiody zvodzicca da taho, što jany — raznavidnaść rasijcaŭ, a ich asimilacyja ŭ rasijskuju movu i kulturu aficyjna razhladali jak «histaryčna prahresiŭnuju», stanoŭčuju i zakanamiernuju źjavu. Luby supraciŭ hetamu pracesu i navat vykazvańnie sumnievaŭ u jaho naturalnaści i prahresiŭnaści kvalifikavali jak «buržuazny nacyjanalizm». Za savieckim časam heta było kryminalnaje złačynstva. Ź jaho dapamohaj lohka hłušyć lubyja sproby marhinalizavanych hrupaŭ baranić svaje moŭnyja, kulturnyja i inšyja pravy. Baraćba z ukrainskim (i lubym inšym, akramia rasijskaha, zrazumieła) «buržuaznym nacyjanalizmam» była hałoŭnaj zadačaj śpiecsłužbaŭ i orhanaŭ prapahandy. Što aznačała, u pryvatnaści, dyskredytacyju ŭsiaho ŭkrainskaha, jakoje nie ŭkładałasia ŭ aficyjnuju kancepcyju spradviečnaha ŭkrainska-rasijskaha siabroŭstva i niastrymnaha imknieńnia ŭkraincaŭ «uźjadnacca» i kančatkova źlicca sa «starejšym bratam».

Usie histaryčnyja vypadki ŭzbrojenaha supracivu takomu «ŭźjadnańniu» asabliva staranna palivali brudam, tamu nie dziŭna, što Bandera i AUN stali najhoršym, demaničnym uvasableńniem ukrainskaha «buržuaznaha nacyjanalizmu» — źbiralnym vobrazam kryvažernych zabojcaŭ i nacysckich kałabaracyjanistaŭ. U daminantnym (u pryvatnaści, va Ukrainie) dyskursie ich usio jašče padajuć jak simvaličnuju patałohiju, ekstremalnaje adchileńnie ad aficyjna ŭchvalenaj normy. Pryčym «norma» tut — nie ŭpeŭnieny ŭ sabie jeŭrapiejski, libieralna-demakratyčny ŭkrainiec jak žyćciazdolnaja i pažadanaja alternatyva aŭtarytarnamu nacyjanalistu-banderaŭcu, a chutčej pasłuchmiany prychilnik jadnańnia z Rasijaj, jaki prahnie achviaravać ułasnaj identyčnaściu, hodnaściu i, vierahodna, niezaležnaściu dziela mifičnaha ŭschodniesłavianskaha braterstva na čale z Maskvoj. Luby niepakorlivy ŭkrainiec u ramkach hetaha dyskursu źjaŭlajecca «nacyjanalistam» i «banderaŭcam», jaho faktyčna vyšturchoŭvajuć z «narmalnaści» ŭ śfieru apantanaści i devijacyi. A z taje pryčyny, što hety kryptasaviecki dyskurs zastajecca daminantnym i ŭ siońniašniaj Rasii, i ŭ značnaj častcy Ukrainy, niaciažka zdahadacca, jak asudžeńnie Jeŭraparłamientam ukazu Juščanki ŭsprymuć miascovyja kreoły i abaryhieny.

Pieršyja, akrylenyja pieramohaj svajho kandydata na niadaŭnich prezidenckich vybarach, sprabujuć zamacavać palityčnaje, kulturnaje i ekanamičnaje daminavańnie ŭ krainie, manapalizujučy i centralnuju, i rehijanalnuju ŭładu ŭsimi mahčymymi srodkami. Heta, ułasna, treciaja asablivaść siońniašniaj Ukrainy, u dačynieńni da jakoj jeŭraparłamientaryi akazalisia, na žal, fatalna ślapymi i hłuchimi. Jany, jak i Juščanka, zdajecca, abrali niespryjalny momant dla nie nadta mudraha rašeńnia. Faktyčna jany padbadzioryli revanšysckija nastroi Partyi rehijonaŭ, što pieramahła i ciapier adnaŭlaje rusifikacyjnuju palityku savieckaha typu, zvodziačy na ništo ŭsie, nie nadta enierhičnyja i paśladoŭnyja, namahańni svaich papiarednikaŭ pa padtrymcy kalanijalna prynižanaj ukrainskaj movy, kultury i identyčnaści.

Tak, novy ŭrad atrymaŭ vydatny palityčny padarunak ad Jeŭrapiejskaha parłamienta. Ciapier jon moža vydavać złaščasnaje rašeńnie deputataŭ JEP za mižnarodnaje asudžeńnie nacyjanalistyčnaj palityki svaich papiarednikaŭ i, adpaviedna, za ŭchvału antynacyjanalistyčnych (faktyčna antyŭkrainskich) mierapryjemstvaŭ novaj ułady. Što jašče horš — pa nieščaślivym źbiehu akaličnaściaŭ rezalucyja Jeŭraparłamienta nibyta lehitymizuje samyja biessaromnyja, hrubyja parušeńni Kanstytucyi, jakija ažyćciaŭlajucca ŭ apošnija miesiacy «antynacyjanalistyčnym» i «antybanderaŭskim (ergo «jeŭrapiejskim») režymam. Varta ŭzhadać chacia b niezakonnaje rašeńnie adterminavać na niavyznačany čas miascovyja vybary, jakija pavodle Kanstytucyi musiać adbycca ŭ mai, albo parłamiencki pieravarot i stvareńnie ŭradu absalutna niezakonnym čynam. (Hetaja ŭzurpacyja ŭłady była nieŭzabavie ŭchvalenaja Kanstytucyjnym sudom, jaki zahadkava źmianiŭ svajo mierkavańnie paŭtarahadovaj daŭniny, bo ŭ kancy 2008 hoda pryniaŭ advarotnaje rašeńnie pa hetym ža pytańni).

U prapahandysckim dyskursie Janukoviča i jaho chieŭry «cyvilizavanaja Jeŭropa» nie prosta błasłaviła ich na raspravu z Banderam i naohuł z «ukrainskim nacyjanalizmam», ale i dała kart-błanš na demantaž usioj spadčyny Pamarančavaj revalucyi.

Choć hetaja spadčyna ŭklučaje ŭ siabie nie tolki aficyjnaje ŭsłaŭleńnie Bandery i AUN (jak heta ŭjaŭlajecca deputatam Jeŭraparłamienta) i nie tolki miakkija sproby adradžeńnia ŭkrainskaj movy i kultury, ale i palityčny pluralizm, svabodu słova, niezaležnaść mas-miedyja, prava na svabodnyja vybary, masavyja mierapryjemstvy i šmat inšych rečaŭ, jakija pastupova, dzień za dniom, źnikajuć u postpamarančavaj Ukrainie, pakul Partyja rehijonaŭ z kamunistami ratujuć «jeŭrapiejskija kaštoŭnaści» ad Juščanki i jaho «banderaŭcaŭ» ź dziŭnaha błasłavieńnia Kramla i Jeŭrasajuza.

Viadoma, Jeŭraparłamient nie chacieŭ hetaha dasiahnuć rezalucyjaj, ale mienavita tak novy ŭkrainski ŭrad interpretuje jaje, kab lehitymizavać svaju sumnieŭnuju palityku, i mienavita tak jaho pieramožanyja «pamarančavyja» apanienty ŭsprymajuć pazicyju Jeŭrasajuza: «Asudžeńnie Bandery ŭklučaje ŭ siabie šmat šakavalnaha. Dzień pryniaćcia rezalucyi, 25 lutaha, byŭ dniom inaŭhuracyi novaha prezidenta. Plus ašałamlalny kantrast ź niazdolnaściu JEP pryniać rezalucyju, jakaja asudziła b pieraśled palakaŭ u Biełarusi. Ašałamlalna i toje, što punkt pra Banderu ŭ rezalucyi pra Ukrainu napisali palaki. U dadzienym vypadku Polšča nahadvaje bolš prakurora Ukrainy, čym jaje advakata. Nichto nie zmoža pierakanać mianie ciapier, što jeŭrapiejskija lidery nie chacieli Janukoviča jak prezidenta. Jany napeŭna chacieli, kab jon staŭ prezidentam, kab ništo ŭžo nie pieraškadžała im lizać rasijskija hazapravody. Kali ja kažu „ništo“, ja maju na ŭvazie Ukrainu… Ja starajusia zastavacca aptymistam, ale adnačasova ŭśviedamlaju, što paśpiachovaja, efiektyŭnaja, sučasnaja ŭkrainskaja dziaržava — u intaresach tolki samoj Ukrainy. My možam raźličvać tolki na ŭłasnyja siły». [8]

Emocyi — nie najlepšy daradca ŭ palitycy, i bićcio ŭ nabat užo ŭ pieršyja tydni kiravańnia novaha ŭradu sapraŭdy moža mnohim padacca zaŭčasnym. Zrešty, aŭtarytaryzm u rasijskim styli vyhladaje siońnia va Ukrainie hetak ža realna, jak nacyzm u Hiermanii ŭ pieršyja miesiacy paśla pieramohi Hitlera, tamu Jeŭrasajuzu samy čas padumać pra abaronu słavutych «jeŭrapiejskich kaštoŭnaściaŭ» ad novaabranaha Janukoviča i jaho partnioraŭ, a nie ad usimi zakinutaha i zabytaha Juščanki i jaho biascennych, heta značyć ničoha nie vartych, ukazaŭ.

Polskija palityki, zdajecca, užo zrazumieli, što vyhnańnie biesaŭ ukrainskaha nacyjanalizmu naŭrad ci pavinna być pryjarytetam Jeŭrasajuza ŭ postpamarančavaj Ukrainie. Ambasadar Jacek Klučkoŭski u intervju 24 sakavika infarmacyjnamu ahienctvu UNIAN častkova adstupiŭ ad žorstkaj pazicyi svajho ŭradu i Jeŭrasajuza adnosna słavutaha ŭkazu Juščanki: «Heta, viadoma, niapraŭda, što Bandera byŭ niamieckim kałabaracyjanistam, i nie varta jaho vinavacić u kałabaracyjaniźmie. Ale ci mohuć łozunhi Bandery być adekvatnymi dla sučasnaj demakratyčnaj dziaržavy? Ci moža takaja sprečnaja postać być sučasnym uzoram dla naroda, jaki imkniecca ruchacca pa šlachu jeŭrapiejskaj intehracyi? Tamu my byli zaniepakojenyja hetaj uznaharodaj, ale rašeńnie ab nadańni abo nienadańni zvańniaŭ — heta sprava Ukrainy».[9]

Pavał Koval, polski deputat JEP, zrabiŭ inšy prymirenčy žest u intervju papularnamu ŭkrainskamu sajtu: «Na maju dumku, aceńvać histaryčnuju palityku ni krain-čalcoŭ, ni susiedziaŭ ES nie źjaŭlajecca zadačaj Jeŭrapiejskaha parłamienta… Heta ŭnutranaja sprava Ukrainy. Trecija dziaržavy nie pavinnyja cisnuć na Ukrainu. Ukraina maje prava prymać samastojnyja palityčnyja rašeńni… Ale my — palaki, ukraincy — pavinnyja adkryta havaryć pra našuju historyju… Dumaju, my zdolnyja na hutarku na hetuju temu, navat kali nie budziem zhadžacca adno z adnym, ale hety dyjałoh patrebny». I, imknučysia trochi padsaładzić ukraincam horkuju pihułku, Pavieł Koval prapanavaŭ nie pierabolšvać značeńnie punktu 20: «Ja nie liču hety punkt klučavym… Dakumient datyčyć jurydyčnych aśpiektaŭ mahčymaści ŭstupleńnia Ukrainy ŭ ES. Voś što važna. Jeŭraparłamient — adzinaja instytucyja, jakaja z času Pamarančavaj revalucyi vykazvajecca niedvuchsensoŭna: Ukraina musić być u Jeŭropie». [10]

Banderaŭskaja spadčyna

Dyskusija pra Banderu, viadoma, nie źniknie z ukrainskaha žyćcia, jakija b rašeńni ni prymaŭ Jeŭrapiejski parłamient i jakija b zachady ni rabiŭ režym Janukoviča. Bo datyčyć jana najpierš nie historyi, nie palityki abo ideałohii, a identyčnaści.

Bandera, jak i AUN/UPA, — heta mietanimija dźviuch roznych spadčyn, jakija byli histaryčna niepadzielnymi, adnak razyšlisia ciapier u dva całkam roznyja dyskursy i sfarmavali dźvie roznyja dyskusii, jakija časta, naŭmysna i nienaŭmysna, pieramiešvali, robiačy i biez taho składanuju prablemu jašče bolš zabłytanaj.

Adnoj ź ich źjaŭlajecca spadčyna palityčnaha hvałtu, teroru, aŭtarytaryzmu, intehralnaha nacyjanalizmu, ksienafobii i nietalerantnaści. Niekatoryja pałymianyja zmahary z banderaŭščynaj, jak, naprykład, viadomy kanadski historyk ukrainskaha pachodžańnia Džon-Poł Chimka i jaho mienš talenavity, ale aktyŭny kaleha Viktar Pališčuk, taksama abvinavačvajuć banderaŭcaŭ u kałabaracyjaniźmie i antysiemityźmie, choć abodva abvinavačańni davoli sprečnyja. Alaksandr Matyl śćviardžaje, što kałabaracyjanisty — heta «peŭnyja asoby abo hrupy, jakija admovilisia ad svaich suvierennych imknieńniaŭ i słužać metam inšaj ułady. A «peŭnyja asoby abo hrupy, jakija zastalisia viernymi svaim suvierennym imknieńniam i stali na bok peŭnaj ŭłady, pieraśledujučy svaje ŭłasnyja mety — navat niedemakratyčnyja — zvyčajna nazyvajucca sajuźnikami». [11] Pa hetaj łohicy, Stalin, supracoŭničajučy z Hitleram u 1939—1940 hh., byŭ jaho sajuźnikam, ale nie kałabaracyjanistam. I hetak ža brytancy i amierykancy, jakija supracoŭničali sa Stalinym, byli situacyjnymi sajuźnikami kamunistyčnaha tatalitarnaha režymu, ale nie stalinskimi kałabaracyjanistami.

Da lipienia 1941 h. Bandera i jaho AUN chacieli stać sajuźnikami niemcaŭ z nadziejaj atrymać nacyjanalnuju niezaležnaść, jakuju jany razhladali jak najvyšejšy pryjarytet. A nacysty chacieli, kab tyja byli tolki kałabaracyjanistami, a nie sajuźnikami. I kali ŭkraincy paśla napadu niemcaŭ na SSSR abviaścili niezaležnaść u Lvovie 30 červienia 1941 h., nacysty nie ŭspryniali heta jak fakt, jaki adbyŭsia. U peŭnym sensie, jak sardanična adznačaje Matyl, niemcy mižvoli vyratavali nacyjanalistaŭ ad losu kałabaracyjanistaŭ i, mahčyma, fašystaŭ.

Jany nanieśli ŭdary pa AUN u siaredzinie 1941 hoda, pasadzili Banderu ŭ Zaksienchaŭzien, a dvuch jaho bratoŭ — u Aŭšvic i daručyli hiestapa źniščyć usiu nacyjanalistyčnuju sietku. «Tady nacyjanalisty Bandery padalisia ŭ padpolle i narešcie pryjšli da kiravańnia masavym rucham supracivu, jaki vajavaŭ ź niemcami, a paśla z kamunistami. Niamieckija dakumienty dastatkova poŭna adlustroŭvajuć, jak nacysckaja ŭłada staviłasia da Banderabewegung — jak da surjoznaj antyniamieckaj siły». [12]

Prypisvany AUN antysiemityzm źjaŭlajecca jašče bolš składanaj i kontraviersijnaj spravaj, bo, z adnaho boku, niepryjaznaść ci navat varožaść da habrejaŭ była sapraŭdy raspaŭsiudžanaj źjavaj siarod mnohich ukrainskich nacyjanalistaŭ, ale ź inšaha — jany nie razhladali habrejaŭ jak hałoŭnych i spradviečnych vorahaŭ, chutčej bačyli ŭ ich (ci ŭ bolšaści ź ich) apartunistyčnych sajuźnikaŭ palakaŭ ci savietaŭ, jakich ličyli svaimi sapraŭdnymi vorahami. Hetaja antyhabrejskaja pieraduziataść, biezumoŭna, padšturchoŭvała asobnych nacyjanalistaŭ da antyhabrejskich ekscesaŭ, adnak jaho nieprahramny, nieideałahičny charaktar pakidaŭ značnuju prastoru dla supracoŭnictva z tymi habrejami, jakich jany ličyli «svaimi», h.zn. łajalnymi da ŭkrainskaj spravy. Tamu davoli značnaja kolkaść habrejaŭ była vyratavanaja nacyjanalistami, a niekatoryja navat dałučylisia da UPA, kab vajavać i z nacystami, i z savietami.

Z narmatyŭnaha punktu hledžańnia ni palityka, ni ideałohija Bandery i AUN nie vyhladajuć ciapier prymalnymi, a tym bolš praktyčna dastasoŭnymi. Heta taja častka ich spadčyny, jakuju varta kaniečnie adkinuć, bo jana «maje nievialiki etyčny sens siońnia» [13] ci, jak spraviadliva zaŭvažyŭ inšy historyk, «u XXI stahodździ [takija] pohlady zdajucca archaičnymi i niebiaśpiečnymi». [14]

Adnak jość jašče adna častka spadčyny UPA, jakaja zusim nie vyhladaje sastarełaj u siońniašniaj Ukrainie. «Heta spadčyna achviarnaści, jakuju šmat chto ŭ Zachodniaj Ukrainie źviazvaje z Banderam i nie žadaje zabyvać… Kožny, chto cikavicca historyjaj Savieckaj Ukrainy, viedaje, što partyzany, jakija zmahalisia pad łozunhami Bandery, supraciŭlalisia ŭstalavańniu stalinskaha kiravańnia ź vializnaj addanaściu. Tamu, dumajecca, u rašeńni Juščanki jość peŭnaja binarnaja palityčnaja łohika:

usłavić Banderu — heta adkinuć Stalina i adprečyć lubyja pretenzii Maskvy na ŭładu nad Ukrainaj. [15]

Alaksandr Matyl akreśliŭ prablemu jašče bolš vyrazna: «Sučasnyja ŭkraincy, jakija ličać Banderu hierojem, uźvialičvajuć jaho i niepachisny supraciŭ jaho ruchu Savieckamu Sajuzu ŭ 1939—1955 hh. Nichto nie ŭchvalaje hvałt nacyjanalistaŭ nad palakami i habrejami, ale mała chto ličyć jaho hałoŭnym u tym, što ŭjaŭlajuć saboju Bandera i nacyjanalisty: u admovie ad usiaho savieckaha, u admaŭleńni antyŭkrainskaha paklopu i ŭ biezumoŭnaj śviataści niezaležnaści Ukrainy. Banderu i nacyjanalistaŭ razhladajuć taksama jak supraćlehłaść karumpavanaj, karyślivaj ukrainskaj elicie, jakaja drenna kiravała Ukrainaj apošnija 20 hadoŭ. Viadoma, hetaja papularnaja traktoŭka ŭkrainskaj historyi adnabakovaja, i poŭnaja historyja ŭklučaje i dobraje, i kiepskaje, ździejśnienaje Banderam i nacyjanalistami, ale ŭ adnabakovym pračytańni historyi niama ničoha niezvyčajnaha, asabliva siarod nie da kanca sfarmavanych nacyj, jakija viaduć baraćbu za zachavańnie svajoj tolki što zdabytaj niezaležnaści». [16]

Apošni punkt asabliva važny. Jon śviedčyć, što Ukraina nie tolki nie źjaŭlajecca «narmalnaj» krainaj z mocnaj identyčnaściu i biaśpiečnaj dziaržaŭnaściu, što svabodna vybiraje pamiž aŭtarytaryzmam i demakratyjaj, to bok pamiž kryptafašysckaj spadčynaj, jakuju ŭvasablaje Bandera i AUN, i libieralna-demakratyčnymi kaštoŭnaściami, jakija prapahanduje ES. Rečaisnaść, na žal, inšaja. Ukrainskaja dziaržaŭnaść i suvierenitet nie abaronienyja ad ŭsio bolš nachrapistaj Rasii, a ŭkrainskaja identyčnaść abaryhienaŭ adčuvaje mahutny moŭna-kulturny cisk z boku palityčna i ekanamična daminantnych «kreołaŭ» i ich maskoŭskich sajuźnikaŭ.

Tamu realny vybar dla ŭkraincaŭ — nie pamiž nacyjanalistyčnaj dyktaturaj u styli AUN i libieralnaj demakratyjaj u styli Jeŭrasajuza. Bolšaść ź ich zrabiła hety vybar daŭno, i faktyčna ciapier nichto, akramia marhinałaŭ, nie adstojvaje pieršaj alternatyvy i nie admaŭlaje druhoj. Miž tym realny vybar dla ŭkraincaŭ zaklučajecca ŭ tym, baranić nacyjanalny suvierenitet, hodnaść i identyčnaść ci addać heta ŭsio na raspravu Rasii i miascovym kreołam-ukrainafobam. U hetych abstavinach, varta pryznać, druhaja častka spadčyny Bandery zastajecca aktualnaj: patryjatyzm, nacyjanalnaja salidarnaść, samaachviarnaść, idealistyčnaja addanaść ahulnym metam i kaštoŭnaściam.

Charakterna, što mienavita hetaja častka spadčyny Bandery i AUN/UPA była hałoŭnaj mišeńniu savietaŭ, pra što trapna nahadvaje nam Matyl: «Savieckaja prapahanda zaŭsiody demanizavała nacyjanalistaŭ nie tamu, što tyja parušali pravy čałavieka — urešcie, kim byli kamunisty, što prydumali HUŁAH, kab pierajmacca pravami čałavieka, — a za ich supraciŭ stalinskamu kiravańniu. Za pieryjad 1944—1955 hh. nacyjanalisty stracili bolš za 150 000 čałaviek, tady jak praź ich savieckija vojski i milicyja stracili 30 000; sotni tysiač ludziej, jakija simpatyzavali nacyjanalistam, byli departavanyja abo źniavolenyja ŭ HUŁAHu. Paślavajenny nacyjanalistyčny supraciŭ atrymaŭ vielizarnuju padtrymku ŭkrainskaha nasielnictva Zachodniaj Ukrainy mienavita tamu, što jon byŭ u apazicyi da stalinizmu ź jaho imknieńniem da hienacydu. Z hadami savieckaje kiravańnie ŭmacavałasia, aktyŭnaja masavaja padtrymka źmienšyłasia, ale nacyjanalisty Bandery i nadalej simvalizavali spravu nacyjanalnaha vyzvaleńnia». [17]

Heta, mahčyma, było b dobrym adkazam na pytańnie Džona-Poła Chimki: «Navošta kamuści chacieć pryniać spadčynu hetaj hrupy [AUN]? Ci nie pavinny my pakłaści kaniec ich spadčynie?» [18] Heta, mahčyma, było b taksama dobrym tłumačeńniem taho, jakuju častku spadčyny Bandery — i čamu — tak horača nienavidziać siońniašniaja Rasija i «Ukráina» Janukoviča: «Savieckaja demanizacyja nacyjanalistaŭ stvaryła i raspaŭsiudžvała ich hłyboka ŭkaraniony vobraz — vobraz dzikich hałavarezaŭ biez usialakaj palityčnaj abo ideałahičnaj mety, akramia śmierci i razbureńnia. Bolš za ŭsio hety vobraz ukaraniŭsia ŭ mocna savietyzavanaj uschodniaj i paŭdniovaj Ukrainie, jakaja była votčynaj kamunistyčnaj partyi. Rasijcy i rasijskamoŭnyja skarystalisia aficyjnymi padkazkami i časta abražali nacyjanalna śviadomych ukraincaŭ, što advažvalisia razmaŭlać na rodnaj movie, źviartajučysia da ich jak da „banderaŭcaŭ“.

Kali Saviecki Sajuz raspaŭsia i na jaho ruinach paŭstali novyja dziaržavy, ukraincy — jak usie inšyja nierasijcy — pačali stavić pad sumnieŭ savieckuju prapahandu i stvarać ułasnuju historyju.

Toje, što savieckija prapahandysty i historyki staranna ihnaravali abo skažali, stała abjektam daśledavańniaŭ, abmierkavańniaŭ i dyskusij. Toje, što rasijskija šavinisty vykarystoŭvali jak abrazu — „banderaviec“, — stała ŭchvalnym słovam, amal hetak ža, jak afraamierykancy prysvoili słova nigger…» [19]

Takim čynam, słovy «Bandera» i «banderaviec» u ideałahičnym ukrainafobskim dyskursie daminantnych savietafiłaŭ stali sinonimam praktyčna kožnaha śviadomaha, niezrusifikavanaha i niesavietyzavanaha ŭkrainca — niepasłuchmianaha Piatnicy, jaki admaŭlajecca pryznavać kulturna-palityčnuju pieravahu rasijskaha Rabinzona. Taki ŭkrainiec — i, adpaviedna, nacyjanalna-vyzvalenčaja (a nie aŭtarytarnaja) častka spadčyny AUN jak simvał niazłomnaści i niepaduładnaści — źjaŭlajecca hałoŭnym razdražnialnikam i dla impierskich šavinistaŭ u Rasii, i ich «kreolskich» partnioraŭ va Ukrainie. Adrynańnie hetaj spadčyny ŭ siońniašniaj Ukrainie raŭnaznačnaje zusim nie pryniaćciu libieralna-demakratyčnych «jeŭrapiejskich kaštoŭnaściaŭ», jak miarkujuć, mahčyma, deputaty JEP, a chutčej pryniaćciu pohladu «kałanizataraŭ» na ŭkrainskuju historyju i identyčnaść.

Praściej kažučy, «abaryhiennaja» častka ŭkrainskaha hramadstva nie maje i nie budzie mieć asablivaj matyvacyi admovicca ad svaich nacyjanalistyčnych simvałaŭ, pakul inšaja, kreolskaja, častka hetaha samaha hramadstva pieścić i pamnažaje simvały kałanijalnaj zavajovy i daminavańnia — usich svaich nieźličonych leninaŭ-stalinaŭ, dziaržynskich i kiravych, piatroŭ i kaciarynaŭ «vialikich» i h.d.

Jarasłaŭ Hrycak maje racyju: «My pavinny pryznać padzielenaść ukrainskaj histaryčnaj pamiaci jak fakt, ź jakim nam i našym naščadkam daviadziecca žyć jašče davoli doŭha. Idealnaj palityčnaj raźviazkaj dla Ukrainy byŭ by pakt pra amneziju — zabarona vykarystoŭvać historyju ŭ palityčnych metach — na pieryjad, pakul kraina staić na parozie radykalnaj transfarmacyi… Heta pieraduhledžvaje najaŭnaść palityčna adkaznaj elity i niejtralnaha arbitra, jakomu ŭsie daviarajuć i jaki kantraluje praviły hulni (u Ispanii takim arbitram byŭ karol). Ale navat kali b jany cudam źjavilisia, pra ŭłasnuju historyju ŭkraincam nie daduć zabyć ich najbližejšyja histaryčnyja susiedzi — habrei, palaki, rasijcy… Ukrainie treba vyprabavać inšuju, anhłasaksonskuju formułu, jakaja dapuskaje isnavańnie ŭ sabie roznych, časam uzajemavyklučalnych, elemientaŭ histaryčnaj pamiaci, dziela stvareńnia ahulnanacyjanalnaha kansensusu pa formule „e pluribus unum“- z mnohich adna». [20]

Pakul heta vyhladaje małaździajśnialnaj maraj, bo naŭrad ci ciapierašniaja Rasija pahodzicca ź lubym ukrainskim adroźnieńniem, jakoje nie ŭkładajecca ŭ impierskuju paradyhmu. Adnak Varšava, mahčyma, pačuje hetyja arhumienty, a mahčyma, pačuje i Brusel. Jany musiać pryznać prava małych nacyj, jakim pahražaje źniknieńnie, mieć svaju ŭłasnuju pamiać. Inakš, jak śćviardžaje Hrycak, ahulnaja jeŭrapiejskaja pamiać budzie tolki daminavańniem mocnych i bahatych nad słabymi i biednymi. «Małyja nacyi pavinnyja mieć prava šanavać niazručnych, nieartadaksalnych hierojaŭ — pakul jany šanujuć hetych hierojaŭ nie jak simvały hvałtu nad inšymi narodami, a jak simvały supracivu ŭ baraćbie za ŭłasnaje vyžyvańnie i ŭłasnuju hodnaść. U vypadku z Banderam sprava nie ŭ tym, byŭ ci nie byŭ jon fašystam — sprava ŭ tym, ci ŭšanoŭvaje jaho jak fašysta bolšaść ludziej, što jaho šanuje».

Nacyjanalnyja hieroi zvyčajna nie biezzahannyja. Indziejcy Łacinskaj Amieryki majuć surjoznyja ahavorki adnosna Kałumba, u afraamierykancaŭ dastatkova padstavaŭ ličyć Džordža Vašynhtana cyničnym rabaŭładalnikam, uvieś Treci śviet moža całkam abhruntavana nienavidzieć mnohich šanoŭnych jeŭrapiejskich dziaržaŭnych dziejačaŭ jak žorstkich rasistaŭ, čačencam ciažka zrazumieć vielikadušnaść Žaka Šyraka, jaki ŭznaharodziŭ Vialikim kryžom Hanarovaha lehijonu prezidenta Pucina, a palestyncy naŭrad ci ŭhledziać štości hieraičnaje ŭ zaklikach Bien Huryjona «vyhnać arabaŭ i zaniać ich miesca».[21]

I ŭsio ž naŭrad ci deputaty Jeŭrapiejskaha parłamienta kali-niebudź źviernucca da Izrailu z patrabavańniem pierajmienavać ich hałoŭny aeraport, abo paprosiać haradski saviet Barsiełony prybrać pomnik Kałumbu, abo zabaroniać prodaž i našeńnie futbołak z Če Hievaram pa ŭsim Jeŭrasajuzie na toj padstavie, što tatalitarnaja ideałohija i terarystyčnaja dziejnaść hetaha hieroja absalutna nie adpaviadajuć «jeŭrapiejskim kaštoŭnaściam». Miarkuju, što navat da italjancaŭ jany nie źviernucca z zaklikam prybrać suvieniry z partretami Musalini, jakija pradajuć za niekalki jeŭra ŭ mnohich turystyčnych miescach. Bo heta vam nie «lalka Hitlera», jakuju praniklivy žurnalist uhledzieŭ dzieści ŭ Kijevie i zrabiŭ z hetaha suśvietnuju siensacyju.

Histaryčnaja praŭda pieravažna nadzvyčaj składanaja i nieadnaznačnaja, i historyja z Banderam — nie vyklučeńnie. Jana maje i ciomnyja, i śvietłyja baki. I važnaść kožnaha ź ich nie varta źmianšać abo pierabolšvać. Jašče bolš važna nie razhladać ni adzin ź ich pa-za histaryčnym i siońniašnim kantekstam.

[1] European Parliament resolution of 25 February 2010 on the situation in Ukraine.

[2] Petition # 251148. Open Appeal from Ukrainians to the Members of European Parliament with regards to the defamation of Stepan Bandera in the text of the Resolution of the European Parliament on the Situation in Ukraine from February 25, 2010.

[3] Ukrajinśka pravda, 09.03.2010.

[4] «Yushchenko: European Parliament has 'historical complex' with respect to Bandera», Interfax, 10.03.2010.

[5] Bohdan Čiervak, «Ukrajinśkie pitańnia Jevroparłamientu», Ukrajinśka pravda, 3.03.2010.

[6] Jarosłav Hricak, «Kłopoti z pamjattiu», Zaxid.net, 08.03.2010.

[7] Andrzej Eliasz, «Polska — Ukraina: niewiadoma z Rosja w tle», Gazeta Wyborcza, 27–28.03.2010, s. 22.

[8] Iryna Magdysh, «Ukrainians have right to honor their own heroes», Kyiv Post, 4 March 2010.

[9] «Posoł Polŝi: Ukrajinśko-polśki vidnosini matimuť inšij vidtinok», UNIAN, 24.03.2010.

[10] Pavieł Koval, «Kriza primusiť Ukrajinu zrobiti čitkij vibir», Zaxid.net, 25.03.2010.

[11] Alexander Motyl, «Ukraine, Europe, and Bandera», Cicero Foundation Great Debate Paper, no. 10/05 (March 2010), p. 6, pieriekład.

[12] Ibid.

[13] Timothy Snyder, «A Fascist Hero in Democratic Kiev», New York Review of Books, 24.02.2010.

[14] David Marples, «Yushchenko erred in honouring Bandera», Edmonton Journal, 10.02.2010.

[15] Timothy Snyder, «A Fascist Hero in Democratic Kiev», New York Review of Books, 24.02.2010.

[16] Motyl, «Ukraine…», p. 9;

[17] Motyl, p. 8.

[18] John-Paul Himka, «Should Ukrainian Studies Defend the Heritage of OUN-UPA?», an open letter circulated on 10.02.2010.

[19] Motyl, p. 8.

[20] Hricak, «Kłopoti…»

[21] Michael Bar Zohar, Ben-Gurion: the Armed Prophet, Prentice-Hall, 1967, p. 157. See also Ben Gurion and the Palestine Arabs, Oxford University Press, 1985; and David Ben Gurion to the General Staff: Ben-Gurion, A Biography, by Michael Ben-Zohar, Delacorte, New York 1978.

Mikoła Rabčuk, zgroup.com.ua

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH