List palitviaźnia Mikałaja Aŭtuchoviča, što dasłany na radyjo «Svaboda». Pryvodzim jaho całkam.
Zaŭsiody, znachodziačysia ŭ miescach pazbaŭleńnia voli, źbiraŭ i źbiraju fakty svavoli, ździekaŭ, katavańniaŭ z boku tych, chto maje ŭładu, a tamu mahu raskazać pra šmat jakija epizody, jakija tyčacca źniavahi čałavieka i ŭcisku jahonaj hodnaści. Chaču źviarnuć uvahu na toje, što padobnyja rečy ŭžyvajucca da tych ludziej, jakich chočuć nieabhruntavana asudzić, atrymać ad ich nieabchodnyja pakazańni i harantyi taho, što jany nikudy skardzicca nia buduć.
U SIZA nia hrebujuć ni fizyčnym, ni maralnym ciskam na čałavieka.
Pakolki ja admoviŭsia davać pakazańni, to jany mianie nie vyklikali na dopyty kala siami miesiacaŭ.Uvieś hety čas mianie pastajanna imknulisia złamać, a tamu repetavali sa mnoj samyja roznyja sceny z zapałochvańniem. Za 18 miesiacaŭ ja zaznaŭ na sabie vyprabavańnie samych roznych sposabaŭ. U aperatyŭnikaŭ tut cełaja navuka.
Sieksoty sprabavali danieści da mianie «nadziejnuju infarmacyju» nakont taho, što niechta źbirajecca «mačyć» Aŭtuchoviča…
na 15 naraŭ było 24 čałavieki. Spać treba było pa čarzie.Kali turemniki zrazumieli, što ja zdatny pastajać za siabie i maju stałaje spalnaje miesca, to jany źviarnulisia pa dapamohu da tak zvanych «sieksotaŭ».
U kožnaj kamery SIZA jość ludzi, jakija pracujuć na aperatyŭnikaŭ. Ich, jak praviła, ad 2 da 5 čałaviek. Praz sukamernikaŭ seksoty sprabavali danieści da mianie «nadziejnuju infarmacyju» nakont taho, što niechta źbirajecca «mačyć» Aŭtuchoviča. Adnak mnie ŭdałosia raźviazać i hetuju prablemu.
Čas ad času kantynhient maich sukamernikaŭ mianiali na bolš dziorzki. Hetyja ludzi šukali padstavy dla kanfliktu sa mnoj. Karaciej, imknulisia cisnuć i spravakavać na kožnym kroku.
U SIZA pra kamery kštałtu toj, dzie siadzieŭ ja, kažuć: «Jana nia hrejecca z voli». Heta značyć, što ŭ joj siadziać ludzi, jakim nichto nie prynosić pieradač.
Kali ž pieradačy prynosili mnie, to sukamerniki hladzieli na mianie jak na voraha i sprabavali raźmierkavać maje pradukty. Kali opery zrazumieli, što i tut mianie nie złamali, pačalisia metadyčnyja pieratrusy. Usiu kameru zahaniali ŭ sutareńnie, a ŭ samoj kamery pieravaročvali ŭsie našy rečy. Kletka ŭ sutareńni chałodnaja, i tam zaŭsiody byli skraźniaki. Trymajuć pa hadzinie, pa dźvie, časam pa try, navat mohuć i pałovu dnia. Viartajeśsia ŭ kameru — tam usio pieraviernuta. Z usich torbaŭ vyviernuli ŭsio, adnak nazad hetyja rečy daloka nie zaŭsiody kłali. Časam u majoj torbie znachodziłasia čužoje, i naadvarot. Ja ŭvieś čas svaryŭsia z administracyjaj nakont maich rečaŭ, i mnie ich viartali.
Pačynajučy z krasavika i da vieraśnia vada ŭ kranach była redkaściu. Nabirali ŭ što tolki možna. Kali vady nie było, to ŭ prybiralniu schadzić było nielha.
Usiu kameru vyvodzili ŭ kalidor i stavili na raściažki, pryčym nia ŭsich, a vybaračna.
Unačy nikoli nie vyklučali śviatła.
Byli vypadki, kali lekar prychodziŭ tolki ranicaj, choć u dźviery hrukali ź viečara. Na adnym takim vypadku spyniusia padrabiaźniej.
Niekatory čas ja byŭ na sančastcy, u kamery 26. A ŭ susiedniaj kamery 27 byli psychična nieŭraŭnavažanyja ludzi. Ich časta prychodzili supakojvać
Jany pryviazvali «psichaŭ» da naraŭ i bili, tak by mović, pravodzili vychavaŭčuju pracu. Praz ventylacyjnaje akno našaj kamery možna było bačyć, što robicca ŭ susiedziaŭ.Kali ŭsio ž pryjšoŭ lekar, to stała zrazumieła, što hety pryviazany da naraŭ čałaviek — miortvy…
Adnojčy ŭviečary supakojvali ci to «psicha», ci taho, chto «kasiŭ» pad psicha. Jany pryviazali čałavieka da łožka i bili. Dźviery ŭ kameru byli adčynienyja, a tamu aryštavanyja ŭsio bačyli. Śviedkami źbićcia byli Hančaroŭ Jaŭhien, Padvysocki Siarhiej, a taksama Jahor i Vova, proźviščy jakich taksama možna ŭdakładnić. Źbiŭšy hetaha čałavieka, kantralory syšli. Prajšło niekalki hadzin, prajšła viačerniaja pravierka, i sukamerniki pabitaha zaŭvažyli, što čałaviek nie varušycca. Jany pačali hrukać u dźviery i klikać lekara. I tak hrukali chvilin 40, choć post dziažurnaha lekara znachodzicca za piać metraŭ. Kali lekar usio ž pryjšoŭ, to stała zrazumieła, što hety pryviazany da naraŭ čałaviek — miortvy.
Proźvišča zabitaha było Siemianovič, proźvišča žorstkaha kantralora — Babko. Vyklikali chutkuju. Čałavieka «śpisali jak pamierłaha naturalnaj śmierciu».
Jašče adzin vypadak. U majoj kamery siadzieŭ čałaviek, jakomu ludzi ŭ maskach vybili zuby. Hetyja vybityja zuby jon prynios u kameru ŭ rukach. Jaho sprabavali prymusić nie pisać skarhaŭ. Čałaviek supraciŭlaŭsia, i jaho štučna «pryšyli» da hučnaj spravy homielskaha aŭtaryteta pa mianušcy «Sałdat». Karpusny, zabirajučy hetaha čałavieka z kamery, nadzieŭ jamu kajdanki, čaho zvyčajna nie praktykujuć.
Jaho zaviali ŭ sutareńnie, u tak zvanuju kameru dla bujanych, abo humovuju. Heta maleńkaje pamiaškańnie, ababitaje miakkim materyjałam, kab, źbivajučy, nie raźbić čałavieku hałavu.
U humovaj kamery majho susieda čakali dvoje ŭ maskach. Jany pačali jaho bić i pry hetym kazali: «Nu što, skardzicca nie pieradumaŭ?».
Susieda zaviali ŭ sutareńnie, u tak zvanuju kameru dla bujanych, abo humovuju. Heta maleńkaje pamiaškańnie, ababitaje miakkim materyjałam, kab, źbivajučy, nie raźbić čałavieku hałavy…
Jašče mnie daviałosia sustrakacca z čałaviekam, jakoha skalečyli padčas śledztva. Jon aficyjna atrymaŭ papiery ab invalidnaści. Kali ŭ mianie pačaŭsia sud, ja chacieŭ ahučyć hety fakt ź jahonaj zhody. Ale pra heta stała viadoma administracyi. Invalida zapałochali. Paabiacali «paviesić» na jaho jašče adno zabojstva. Jon mocna zabajaŭsia, a tamu ja nie ahučyŭ hety fakt. Siadzielcu dali 12 hadoŭ i paabiacali: kali jon budzie maŭčać, jamu dapamohuć najchutčej vyzvalicca.
Taksama ŭ našaj kamery byŭ čałaviek, jaki noč pralažaŭ u kabinecie milicyi ŭ pozie «łastaŭka».Ruki i nohi zašpilvajuć za śpinaj razam. Navat praź miesiac u jaho nastolki byli sinija ruki, što było zrazumieła, čamu heta. Proźviščy ŭsich udzielnikaŭ u mianie jość. I ja hatovy ich nazvać.
Toje, što siońnia adbyvajecca ŭ turmach i kalonijach, nielha nazvać papraŭčym pracesam. Metady zapałochvańnia časta spracoŭvajuć, i ź ludziej robiać zombi abo prosta padatlivych žyviolin. Z nas robiać krainu bajaźliŭcaŭ, seksotaŭ, niahodnikaŭ. Hetaja palityka našaj dziaržavy idzie, napeŭna, ad vialikaj lubovi da svajho narodu. A potym my dzivimsia, čamu tak sumna.
Sumna tamu, što šmat bajaźliŭcaŭ i mała mužčyn. U hetaj suviazi chaču raskazać jašče pra adnaho čałavieka, ź jakim mnie daviałosia siadzieć u SIZA na «Vaładarcy». Jość niamała ludziej, jakija nia chočuć pakidać śledčyja izalatary i jechać u kaloniju. Jak praviła, heta takaja katehoryja, jak byłyja opery, śledčyja. Jany litaralna prosiacca pakinuć ich u SIZA, i, jak ja viedaju, niekatoryja navat płacili, kab tam zastacca. Niahledziačy na taki plus kalonii, jak śviežaje pavietra, u SIZA hetyja ludzi adčuvajuć siabie našmat bolš kamfortna. Tut, naprykład, možna štomiesiac atrymlivać pasyłki, pieradačy. Ź nieabchodnymi dla čałavieka rečami taksama našmat mienš prablem. Adzin z čatyroch siadzielcaŭ u majoj kamery naležaŭ da takich byłych. Jon braŭ na siabie ŭsie «visiaki».
Kali kožny, chto zaznaŭ na sabie katavańni, raskaža pra heta, to im niadoŭha chadzić na svabodzie…
Jon užo atrymaŭ 3 hady za svaje 22 epizody kradziažoŭ. Adnak jon zachacieŭ uziać na siabie jašče 28 epizodaŭ. Niaredka jon tarhavaŭsia z aperatyŭnikami: vam płaciać za raskrytyja złačynstvy pa 330 tysiač rubloŭ premii, značyć, pałova ź ich — maja. Byŭ navat vypadak, kali pa dakumentach jon u adzin i toj ža dzień ździejśniŭ dva złačynstvy. Spačatku — u Miensku, a praz 45 chvilin — u Horadni, dzie byccam by abrabavaŭ kvateru. Heta zamaloŭka ab prafesijanaliźmie supracoŭnikaŭ našaj penitencyjarnaj systemy.
Słužboŭcy razumiejuć, što ŭłada, jakaja ŭsio heta pakryvaje, nia viečnaja. Kali kožny, chto zaznaŭ katavańni, raskaža pra heta, to niadoŭha takim čynoŭnikam chadzić na svabodzie.
Čas usio źmienić, i ja vykładu mnostva faktaŭ, kali jany, viadoma, mianie nie zabjuć.
