19 listapada nia stała Valeryja Rajeŭskaha — narodnaha artysta Biełarusi, laŭreata dziaržaŭnych premij SSSR i Respubliki Biełaruś, režysera-pastanoŭščyka Kupałaŭskaha teatru. Valeryj Rajeŭski pajšoŭ z žyćcia na 73-m hodzie žyćcia, pakinuŭšy hłyboki śled u teatralnym mastactvie i biełaruskaj kultury.
Valeryj Rajeŭski naradziŭsia 20 červienia 1939 hodu ŭ Miensku. Usia jaho tvorčaja bijahrafija źviazanaja ź biełaruskim teatram: u Nacyjanalnym akademičnym teatry imia Janki Kupały pačaŭ pracavać u 1967 hodzie, z 1973-ha — jahony hałoŭny režyser, a z 1991 da 2008 hodu — mastacki kiraŭnik. Nastupnikam Valeryja Rajeŭskaha staŭ Mikałaj Pinihin, jaki nazyvaje jaho svaim «teatralnym baćkam»:
«Valery Mikałajevič braŭ mianie ŭ teatar — heta adbyłosia ŭ 1985 hodzie, i da majho adjezdu ŭ Pieciarburh ja amal što 13 hadoŭ pracavaŭ u kupałaŭskim teatry. A pieršy spektakl my rabili razam u Viciebsku, kali mnie było 19 hod. I ŭ hetym sensie — jon moj teatralny „baćka“. Jon byŭ vielmi mocny režyser-pastanoŭščyk, vielmi dobry i sumlenny čałaviek. Heta vialikaja strata dla teatru i dla siamji, biezumoŭna».
Valery Rajeŭski taksama byŭ prafesaram Biełaruskaj akademii mastactvaŭ. Mnohija viadomyja aktory i režysery, jakija pracujuć siońnia ŭ roznych teatrach Biełarusi, raspačynali svoj zorny tvorčy šlach ź lohkaj ruki Valeryja Rajeŭskaha. Adzin ź ich — viadučy aktor kupałaŭskaha teatru Viktar Manajeŭ:
«U našym tvorčym žyćci było nia tak šmat pavodle kolkaści, jak chaciełasia b, ale byli dobryja sumiesnyja pracy. Možna ŭzhadać chacia b adnych „Radavych“, za jakich my ŭ 1985 hodzie atrymali Dziaržaŭnuju premiju SSSR. Jon tady davieryŭ mnie, jašče maładomu artystu, jaki pracavaŭ u teatry tolki čatyry hady, takuju vialikuju rolu, jak „Aduvančyk“. My ŭsie jamu ŭdziačnyja — vaładarstva jamu niabiesnaje».
Na scenie Kupałaŭskaha teatru Valery Rajeŭski pastaviŭ bolš za 35 spektaklaŭ pavodle dramatyčnych tvoraŭ biełaruskich i zamiežnych aŭtaraŭ. Kiraŭnik Biełaruskaha sajuzu teatralnych dziejačaŭ Alaksiej Dudaraŭ — adzin z hetych aŭtaraŭ. Jon miarkuje, što hałoŭnaje — nia kolkaść, a hłybinia tvorčaści Valeryja Rajeŭskaha:
«Samaje hałoŭnaje, što ŭsie znakavyja tvory biełaruskaj dramaturhii praź jaho ruku, praź jaho dušu i serca prachodzili. Pracavać ź im było nia tak prosta, čałaviek jon byŭ składany i adzinoki. Ale heta ŭžo los kožnaha hłybokaha tvorcy, jakim jon i byŭ. Skončyłasia epocha važnaja i talenavitaja, epocha akademičnaha i klasyčnaha teatru. I jon addaŭ hetamu teatru svajo žyćcio i svoj talent. Supakoj Hospadzi jaho dušu».
Spektakli Valeryja Rajeŭskaha byli ŭhanaravanyja na šmat jakich mižnarodnych teatralnych festyvalach, šerah spektaklaŭ pavodle tvoraŭ biełaruskaj dramaturhii jon pastaviŭ za miažoj. Z Valeryjem Rajeŭskim adyšła cełaja epocha ŭ historyi biełaruskaha teatru, kaža mastactvaznaŭca, teatralny krytyk Viačasłaŭ Rakicki:
«Bolš za try dziesiacihodździ ja byŭ pobač, a to i razam z Valeryjem Rajeŭskim. Praktyčna, jak krytyk, ja adbyŭsia na jahonych spektaklach. Ja bačyŭ usie jahonyja spektakli na scenie teatru imia Janki Kupały i z poŭnaj adkaznaściu mahu śćviardžać, što heta najbujniejšy režyser druhoj pałovy dvaccataha stahodździa ŭ Biełarusi. Navat kali b jon pastaviŭ tolki adzin spektakl „Trybunał“, jon naviečna zastaŭsia b u historyi biełaruskaha teatru. A jašče byli takija šedeŭry, jak „Što toj sałdat, što hety“ pavodle Brechta, „Paharelcy“ Makajonka, „Radavyja“ Dudarava. Uvohule ja chaču adznačyć, što nichto ŭ historyi biełaruskaha teatru tak šmat nia staviŭ biełaruskaj dramaturhii, jak Valery Rajeŭski. Heta i Dudaraŭ, i Matukoŭski, i Makajonak, i Vasil Bykaŭ. Adzin ź pieršych spektaklaŭ Valeryja Rajeŭskaha — „Apošni šans“ Vasila Bykava — taksama vialiki fakt historyi biełaruskaha teatru. Uvohule Rajeŭski moh pastavić našmat, našmat bolej unikalnaj dramaturhii, ale jamu nie davali. Valery Rajeŭski byŭ, tak by mović, miakkim dysydentam u teatralnym mastactvie. Jon zaŭsiody ličyŭ, što teatar i tvorca zaŭsiody pavinny być u apazycyi da ŭłady. I jon rabiŭ heta ŭ svaich spektaklach — kožny jahony spektakl nios u sabie krytyčnaje staŭleńnie da ŭłady. Tady heta nazyvali, tak by mović, „kukišam u kišeni“. Ale ŭva ŭsich spektaklach była krytyka ŭłady i kamunistyčnaj realnaści ŭ bolšaj ci mienšaj stupieni. I heta vielmi važna i istotna. Ja, da prykładu, uzhadvaju našyja ź im hutarki pra „Ryčarda III“ Šekśpira, što jon chacieŭ pastavić. Božuchna, jak ža siońnia, va ŭmovach łukašenkaŭskaj Biełarusi „Ryčard III“ prahučaŭ by! Bo ŭ im pakazanaja ŭnikalnaja preparacyja luboha tatalitaryzmu i aŭtarytarnaha kiraŭnika-dyktatara. Usio žyćcio jaho taptali za dysydenctva — jon byŭ miakkim dysydentam u mastactvie».
Raźvitańnie z Valeryjem Rajeŭskim adbudziecca ŭ aŭtorak, 22 listapada, z 11 da 13 hadziny ŭ budynku Doma litaratara. Pachavańnie — na Ŭschodnich mohiłkach Miensku.
