Kopija z archiva deputata Viarchoŭnaha Savieta (1990—1996) Lavona Dziejki.
Takoje rašeńnie pryniaŭ paśla krachu SSSR Viarchoŭny Saviet Biełarusi
Nacyjanalnaja simvolika zastavałasia dziaržaŭnaj da Haniebnaha refierendumu 1995 hoda, kali zamiest jaje viarnuli kałanijalnyja simvały.
Nahadajem, što raniej
Supołka Biełaruskaja nacyjanalnaja pamiać zaklikała biełarusaŭ usiaho śvietu adznačyć Dzień Pahoni vyviešvańniem nacyjanalnaj simvoliki — jak u krainie, tak i ŭ asiarodkach emihracyi.
Bolš pra nacyjanalnuju simvoliku možna pračytać u našym artykule «Sapraŭdnyja nacyjanalnyja simvały».
Hierb «Pahonia» — vajar z uźniatym miačom na biełym kani ŭ čyrvonym poli — viadomy ŭ Biełarusi z hłybokaj staražytnaści.U jakaści dziaržaŭnaha hierba Kniastva Litoŭskaha, staražytnaj biełaruskaj dziaržavy, jaje pačaŭ vykarystoŭvać vialiki kniaź Vicień u kancy XIII stahoddzia.
«Vicień pačaŭ kniažyć nad Litvoju, ustanaviŭ sabie hierb i ŭsiamu kniastvu Litoŭskamu piačatku:rycar zbrojny na kani ź miačom, jaki ciapier nazyvajuć «Pahonia», — piša Hustynaŭski letapis.
Čamu «Pahonia»? Tak nazyvaŭsia vysakarodny zvyčaj, pašyrany ŭ našych ziemlach.U vypadku raptoŭnaha nalotu vorahaŭ — voś nalacieli čužyncy, schapili kaštoŭnyja rečy i dziaciej u pałon — usie mužčyny, jakija mahli trymać zbroju, siadali na koniej i pieraśledavali zachopnikaŭ, kab vyzvalić zabranych suajčyńnikaŭ.
U XIV st. na ščycie «Pahoni» źjaviŭsia šaścikancovy kryž.Znak toj nahadvaŭ zdaŭna viadomy našym prodkam Jaryłaŭ kryž — simvał boha sonca i ŭradlivaści.
Carkva nadała «Pahoni» inšaje značeńnie: śviatary byli schilny ličyć jaje vyjavaj śviatoha Jurja, niabiesnaha apiekuna Biełarusi.
Vyjavaj «Pahoni» ŭpryhožanyja ŭsie dziaržaŭnyja dakumienty tahačasnaj Biełarusi, staronki «Litoŭskaj Mietryki» i «Statutaŭ».«Pahonia» była na ściahach biełaruska-litoŭskaha vojska va ŭsich vyrašalnych bitvach tych časoŭ — ad Hrunvalda da Oršy.
Paśla Lublinskaj unii «Pahonia» naroŭni z polskim biełym arłom źmiaščałasia na hierbie Rečy Paspalitaj i na karaleŭskim ściahu.
Navat paśla padziełaŭ Rečy Paspalitaj u XVIII stahoddzi, kali Biełaruś trapiła pad uładu Rasii, «Pahonia» zastałasia hierbam biełaruskich hubierniaŭ.Jana trapiła na znački rasijskich vojskaŭ, raźmieščanych u Biełarusi (naprykład, Hrodzienskaha husarskaha), i navat na hierb Rasijskaj impieryi.
Piačatku z «Pahoniaj» mieŭ i Kastuś Kalinoŭski— kiraŭnik paŭstańnia 1863 hoda.
U pačatku XX stahoddzia Maksim Bahdanovič pryśviaciŭ staražytnamu biełaruskamu hierbu pranikniony patryjatyčny vierš:
Usio latuć i latuć tyja koni,
Srebnaj zbrujaj daloka hrymiać…
Staradaŭniaj Litoŭskaj Pahoni
Nie raźbić, nie spynić, nie strymać!
U 1918-m «Pahonia» stała dziaržaŭnym hierbam Biełaruskaj Narodnaj Respubliki — pieršaj niezaležnaj biełaruskaj dziaržavy.Kali ŭ kancy 1980-ch razharnułasia baraćba za niezaležnaść Biełarusi, «Pahonia» źjaviłasia kala łahatypaŭ padpolnych ulotak i pieršych niezaležnych haziet. Charuhvy ź joj nieśli na čale šeściaŭ. Źjavilisia novyja karciny pa jaje matyvach i pieśni pra jaje.
Nacyjanalnaj simvolikaj praciahvaje karystacca intelihiencyja, moładź.
Mnohija školniki nosiać znački z nacyjanalnym ściažkom abo «Pahoniaj».Adzin moj znajomy chłopiec, jakomu ŭ škole zabaraniali nasić taki značak, čaplaŭ jaho na advarocie łackana. Inšyja majuć «Pahoniu» na svaich avatarkach u sacyjalnych sietkach. Nalepki z «Pahoniaj» možna pabačyć na mašynach. U tysiačach kvater visiać bieł-čyrvona-biełyja ściahi.
«Pahonia» siahaje karaniami ŭ sivuju daŭninu, a voś nacyjanalny ściah byŭ kadyfikavany adnosna niadaŭna.Biełarusy zdaŭna šanavali spałučeńnie biełaha i čyrvonaha koleraŭ.
Na karcinie XVI st. «Bitva pad Oršaj» piki vajaroŭ VKŁ upryhožvajuć ściažki z vyjavaj čyrvonaha kryža na biełym poli — kryža śviatoha Jurja.Čarhavańnie biełych i čyrvonych pałosaŭ možna bačyć i na ściahach karaloŭ Rečy Paspalitaj. U chryścijanskaj simvolicy čyrvony pas (abo kryž) na biełym poli simvalizavaŭ kroŭ Chrysta.
Adnak
bieł-čyrvona-bieły ściah u siońniašnim vyhladzie, u adroźnieńnie ad «Pahoni», maje kankretnaha aŭtara.Ściah stvaryŭ u 1917 Kłaŭdzij Duž-Dušeŭski.
Da jaho, maładoha architektara, vypusknika Pieciarburskaha hornaha instytuta i najtalenaviciejšaha teatrała, z prośbaj zrabić eskiz nacyjanalnaha ściaha źviarnulisia biełaruskija arhanizacyi Pieciarburha.
«Biełarusy [daŭniej] ličyli svaim dziaržaŭnym ściaham biełuju Pahoniu na čyrvonym poli», — pisaŭ va ŭspaminach Duž-Dušeŭski. Ruch za niezaležnaść chacieŭ stvaryć sabie ściah bolš adrozny ad hierba, jak było ŭ inšych, dziaržaŭnych narodaŭ».
Stvorany Duž-Dušeŭskim ściah byŭ upieršyniu ŭźniaty ŭviesnu 1917 na budynku Biełaruskaha tavarystva dapamohi paciarpiełym ad vajny ŭ Pieciarburhu(Duž-Dušeŭski byŭ supracoŭnikam hetaha Tavarystva). A 12 sakavika ŭ Minsku ŭpieršyniu adbyłosia masavaje śviata — nacyjanalny Dzień biełaruskaha značka. Bieł-čyrvona-biełyja znački, kukardy i ściažki možna było pabačyć paŭsiul na vułicach.
Bieł-čyrvona-biełuju stužku ŭ 1917-m stali nasić i vajskoŭcy-biełarusy na frantach Pieršaj suśvietnaj vajny, kab paznavać svaich.
U śniežni 1917 u Minsku padčas Usiebiełaruskaha źjezda bieł-čyrvona-bieły ściah užo adzinadušna pryznavaŭsia nacyjanalnym simvałam Biełarusi. Jon usim adrazu pryjšoŭsia da dušy: śvietły, zyrki i niepaŭtorny.Jon staŭ dziaržaŭnym ściaham Biełaruskaj Narodnaj Respubliki.
Za savietami ž ściah byŭ zabaronieny.Za jaho malunak možna było stracić pracu, a to i žyćcio. Tady ž čyrvony pas na ściahu nabyŭ novaje tłumačeńnie — kroŭ, pralitaja za ajčynu.
Bieł-čyrvona-bieły ściah i «Pahonia» — simvały zmahańnia biełarusaŭ za svabodu. Z nacyjanalnym ściaham źviazanaja lehiendarnaja postać Mirona —nieviadomaha, jaki ŭzdymaje ściahi na samych vysokich i niebiaśpiečnych punktach. «Mironam» jon padpisvaŭsia ŭ cydułkach, prymacavanych da štandaraŭ. Vidać,
u realnaści takich Mironaŭ dziasiatki, kali nie sotni.Za vyviešvańnie nacyjanalnaha ściaha ŭ Viciebsku niadaŭna byŭ pasadžany ŭ turmu patryjot Siarhiej Kavalenka.
Paradaksalna, ale ŭłady taksama patrochu pačynajuć razumieć, što historyju nie satreš.«Pahonia» viarnułasia na hierb Viciebskaj vobłaści. Dla jaje znajšli i aficyjnaje vyznačeńnie — «histaryčny simvał Biełarusi».
A voś čyrvona-zialony ściah prydumali stalinisty.
U kancy 1940-ch Stalinu spatrebiłasia stvaryć ściahi sajuznych respublik SSSR, asabliva tych, jakija byli členami AAN. Jany byli vyrableny na asnovie ściaha savieckaj impieryi. Hety ściah i zacvierdzili ŭ 1951.
Hierb BSSR trochi daŭniejšy. Jon byŭ pryniaty ŭ 1927, taksama na asnovie hierba SSSR.
Nahadajem, ad ruk stalinistaŭ u Biełarusi zahinuła kala 200 tysiač čałaviek, a ŭsiaho praz represii prajšło 600 tysiač.
Takim čynam, hety hierb maładziejšy za «Pahoniu», prynamsi, na 7 stahoddziaŭ, a ściah — na 34 hady za bieł-čyrvona-bieły.
