«Maci nasiła pieradačy synu dva hady paśla rasstrełu» 37

Dakładniej, heta była noč. U noč z 29 na 30 kastryčnika 1937 hoda ŭ sutareńniach minskaj unutranaj turmy NKVD — «amierykanki» — byli rasstralanyja bolš za 100 dziejačoŭ kultury, mastactva, navuki, bujnych kiraŭnikoŭ, techničnaj intelihiencyi tahačasnaj BSSR. Ich nievinavataść była paźniej pryznanaja navat savieckimi sudami.

Jak praz małuju «amierykanku» mahła prajści ciaham niekalkich hadzin takaja kolkaść ludziej?

«Chiba heta rekord? Byvała ŭvosień 1937-ha, i 200, i 250 čałaviek za noč zabivali, — kaža daśledčyk stalinskich represij Leanid Marakoŭ. — Nie zabyvajciesia, što ŭ budynku NKVD BSSR byli (i zastajucca) sutareńni na niekalki padziemnych pavierchaŭ. Achviary byli zmučanyja katavańniami, mnohija nie mahli iści. Ich vałakli na rasstreł. Cieły paśla vyvozili hruzavikami. Nie tak, jak Bykaŭ pisaŭ u «Žoŭtym piasočku» — piać čałaviek jeduć u mašynie. Hruzavik dla Minska 1930-ch byŭ jak kaśmičny karabiel. Trambavali pa 50 ciełaŭ u kuzaŭ i vieźli».

Dzie mohuć lažać achviary vosieni 1937-ha? «Mnie intuicyja padkazvaje: jany ŭ Łošycy, — kaža Marakoŭ. —

U Parku Čaluskincaŭ u 1937-m chavać užo nie mahli chavać. Tam ad pačatku 1930-ch budavali park, a paśla tam było papularnaje miesca viačerniaha adpačynku moładzi. Zastajucca Kurapaty ci Łošyca. Kala Łošycy žyli našy svajaki, jany raskazvali, što mienavita ŭ tyja hady tudy vazili rasstralanych, zakopvali».

«Uzakonienyja» masavyja rasstreły jakraz pačalisia ŭ 1937-m, kaža Marakoŭ. U hramadzianskuju vajnu, u 1920-ja taksama rasstrelvali, ale bieź lišnich «farmalnaściaŭ».

Što było paśla z katami? «Niekatoryja varjacieli, — raskazvaje daśledčyk. — Ździajśniali samahubstvy. Asabliva mnoha pastralałasia paśla śmierci Stalina.

Byli vypadki ŭ „NKVDysckim domie“ na rahu pr. Niezaležnaści i Kisialova…»

Dziadźka daśledčyka, paet Valeryj Marakoŭ, taksama byŭ rasstralany miž 28 i 30 kastryčnika. Ale rodnym pra heta nie paviedamili.

«Usio było zasakrečana — 20 hadoŭ nichto ničoha nie viedaŭ. Babula (maci Valeryja Marakova — NN) jašče ŭ 1938-m, 1939-m nasiła pieradačy ŭ turmu. Śpiače blinčyki, kupić masła da ich, i niasie. A tam pieradaču prymajuć…»

Siadzieŭ u turmie i baćka paeta — Dźmitryj Zacharavič. «Dzieda ŭziali ŭ 1935-m, dali piać hadoŭ. A adsiadzieŭ dvanaccać. Tolki toje vyratavała ŭ łahiery ŭ Šachtach, što vučyŭ načalnickich dziaciej u šaški hulać — byŭ mocny šašyst.

Piensiju jamu, byłomu viaźniu, nie płacili da śmierci. Zatoje ŭ 1960-ja pačali płacić babuli za śmierć jaje syna — 30 rubloŭ u miesiac…

Pra hibiel Valeryja Marakova stała viadoma tolki paśla śmierci Stalina.

Navat dziŭna, jak da taho miljony rasstralanych udavałasia zachoŭvać u tajamnicy

. Mnie hadoŭ piać było,

ja pomniu, była daviedka pra reabilitacyju — pamieram u pałovu lista A4. Na joj biez usiakich prabačeńniaŭ napisana — «reabilitavany». Reabilitavany — i što? Dzie čałaviek?»

Marakoŭ peŭny, što

rana ci pozna ŭ Kurapatach, Łošycy, u inšych miescach zabojstva biaźvinnych ludziej, abaviazkova buduć miemaryjały.

* * *

Śpis rasstralanych (pavodle Vikipiedyi)

1. Abuchoŭ Barys Alaksandravič

2. * Arabiej Mikałaj, zahadčyk adździeła škoł CK KP(b)B

3. Aronaŭ Navum Miejeravič

4. * Aŭhuścinovič Anatol, načalnik upraŭleńnia budaŭničych rabot pry SNK BSSR

5. Afanaśjeŭ Ihnat Iljič, vykładčyk Mienskaha Biełpedtechnikuma

6. Babkoŭ Siamion Dźmitryjevič

7. Barzunoŭ Hieorhij Fiodaravič, dyrektar tresta «Hałoŭchleb» BSSR

8. * Baškievič Vadzim, načalnik Upraŭleńnia vyšejšaj škoły Narkamata aśviety BSSR

9. Biejlin Sałamon Chaimavič

10. Biełacarkoŭski Abram Davydavič

11. * Branštejn Jakaŭ, litaraturny krytyk

12. Burdyka Ivan Siamionavič, adkazny sakratar SNK BSSR

13. * Vajnoŭ Viktar, žurnalist

14. * Varončanka Alaksandar, narkam aśviety

15. Varšaŭski Stanisłaŭ Juljanavič

16. Vasiljeŭ-Vaščylin Ryhor Mikitavič

17. Volny Anatol, zasłužany dziajač mastactvaŭ Biełarusi

18. Habajeŭ Moŭša-Nochim Izrailevič

19. Habrusioŭ Apanas Ściapanavič

20. * Hałavač Płaton, prazaik

21. Hiejštern Anton Michajłavič

22. * Hieršon Iosif, namieśnik narkama aśviety BSSR

23. Hinzburh Jakaŭ Jafimavič

24. Hosin Abram Miendzielevič

25. Hurski Kanstancin Iosifavič

26. Hurevič Nochman Hiršavič

27. * Dzieniskievič Mikałaj, druhi sakratar CK KP(b)B

28. Dźmitraŭ Mikałaj Andrejevič

29. Dziakaŭ Ananij Ivanavič, rektar BDU u 1934—1935 hh.

30. Drakachrust Abram Hienrychavič

31. Dudar Aleś, paet

32. * Duniec Chackiel, krytyk i publicyst

33. Jelanson Hirš Boruchavič

34. Jermakoŭ Mikałaj Paŭłavič

35. Žyvucki Ivan Ściapanavič, nastaŭnik

36. Zamalin Navum Michajłavič, dacent Viciebskaha vieterynarnaha instytuta

37. Zarecki Michaś, prazaik

38. Ziankovič Alaksandr Sazonavič

39. Ivanoŭ Alaksandr Vasiljevič

40. Ispraŭnikaŭ Prochar Ivanavič, nam. zahadčyka sielskahaspadarčaha adździeła haz. «Viciebski praletaryj»

41. * Kavaloŭ Zachar, sakratar Varašyłaŭskaha RK KP(b)B

42. Kaval Vasil, prazaik

43. * Kavalčuk Zachar, staršynia CK prafsajuzaŭ BSSR

44. * Kandrašuk Mikałaj, načalnik upraŭleńnia šklanoj pramysłovaści Narkamata lohkaj pramysłovaści BSSR

45. Kantar Sałamon Miendzielevič, dyrektar Biełpramtorha

46. Kapitanaki Michaił Vasilevič

47. * Karanieŭski Jazep Piatrovič, dziaržaŭny dziajač, piedahoh, publicyst

48. Karpienka Ivan Ivanavič, zahadčyk łabaratoryi Viciebskaj vieterynarnaj stancyi

49. Kačanaŭ Hierasim Antonavič

50. Klanicki Viktar Siamionavič

51. Klaštorny Todar Todaravič, paet

52. Kudzielka Iosif Fadziejevič, načalnik upraŭleńnia pa achovie aŭtarskich pravoŭ pry SP BSSR

53. * Kulbak Majsiej, prazaik

54. Kučynski Alaksiej Ściapanavič, dziaržaŭny i hramadski dziejač, piedahoh, redaktar

55. * Łabadajeŭ Michaił, zahadčyk asobaha siektara (adździeła) CK KP(b)B

56. * Łaškievič Leanard, namieśnik narkama Narkamata saŭhasaŭ BSSR

57. Levin Alaksandar Samojłavič, litaraturny krytyk

58. Levin Sałamon Vulfavič, litaraturny krytyk

59. Lejbin Pinia Majsiejevič

60. Lichtenštejn Siamion Davydavič

61. Łukašonak Mikita Siarhiejevič

62. Lavonny Jurka, paet

63. Lajbovič Chaim Elasavič

64. Lampiert Sałamon Ryhoravič, student 5 kursu BDU

65. * Laŭkoŭ Maksim, narkam justycyi BSSR

66. Maziel Elizar Jakaŭlevič, nam. dyrektara pa navukovaj rabocie Viciebskaj navukova-daśledčaj vieterynarnaj stancyi

67. * Majsiejeŭ Leŭ, sakratar Barysaŭskaha RK KP(b)B

68. Małaŭ Barys Michajłavič, zahadčyk adździeła chlebnaj hrupy narkamata ŭnutranaha handlu

69. Marakoŭ Valeryj Dźmitryjevič, paet

70. Marhiełaŭ Ściapan Procharavič, zahadčyk siekcyi hieahrafii Instytuta ekanomiki AN BSSR

71. Marholin Michaił Sałamonavič

72. * Marjanaŭ Barys, sakratar Dziaržynskaha RK KP(b)B, čalec CK KP(b)B (z 1937 h.)

73. Maślenikaŭ Pavał Alaksandravič

74. Mielik-Šachnazaraŭ Andrej Paŭłavič

75. Mirlin Abram Navumavič

76. Miśnikoŭ Mikałaj Daniłavič

77. * Michajłaŭ Dziamjan, kansultant Upraŭleńnia spravami SNK BSSR

78. Michiejeŭ Mikałaj Ivanavič

79. * Mićkoŭ Siarhiej, dyrektar Hidroliznaha doślednaha zavoda Narkamata miascovaj pramysłovaści BSSR

80. Murzo Siarhiej Mikitavič, paet

81. Muchin Pavał Maksimavič, zahadčyk łabaratoryi Viciebskaj navukova-daśledčaj vieterynarnaj stancyi

82. Navachrest Jakaŭ Piatrovič

83. Niomanski Janka, prazaik, hramadski dziajač

84. Nieściarovič Ivan Ivanavič

85. Padsiavałaŭ Ivan Ivanavič

86. Papłyka Ivan Majsiejevič

87. Pasmarnik Ivan Majsiejevič

88. * Pietrušenia Vasil, kansultant SNK BSSR pa kamunalnych i transpartnych spravach

89. Pivavaraŭ Ziama, paet

90. Pitomcaŭ Michaił Mikitavič

91. Pratapopaŭ Apałon Uładzimiravič

92. * Pratasienia Ryhor, vučony-ahrachimik

93. Purys Izrail Lejzieravič

94. Puciłoŭski Alaksandar Andrejevič

95. Pucincaŭ Ivan Andrejevič

96. Piatrašyn Kuźma Ryhoravič

97. Razumoŭski Aron-Lejb Simanavič

98. Rydzieŭski Michaił Antonavič, zahadčyk vučebnaj častki Mienskaha piedahahičnaha instytuta

99. Samachvałaŭ Alaksandr Ryhoravič

100. Sandamirski Jakaŭ Ryhoravič, zahadčyk kafiedry Viciebskaha vieterynarnaha instytuta

101. Saprycki Oskar Abramavič, namieśnik narkama ziemlarobstva BSSR

102. Sarokaš Ivan Uścinavič

103. Śpiektar Jakaŭ Miejeravič, zahadčyk sakrataryjata SNK BSSR

104. Starynski Vasil Siamionavič

105. Stašeŭski Vasil Piatrovič, prazaik

106. Strele Hieorhij Uładzimiravič, dyrektar koniesaŭhasa № 120

107. Suroŭcaŭ Hieorhij Uładzimiravič

108. Siałoŭ Dźmitry Paŭłavič, načalnik płanava-finansavaha ŭpraŭleńnia narkama aśviety BSSR

109. Siardziuk Pancialej Ivanavič, zahadčyk łabaratoryi bijafabryki № 5 u Viciebsku

110. Tanienbaŭm Miron Barysavič

111. Taŭbin Judal Abramavič, paet

112. Trocki Ivan Vasilevič

113. Trumpacki Ela Chackielevič

114. * Turłaj Andrej, narkam saŭhasaŭ BSSR

115. Uśpienski Jaŭhien Kanstancinavič, fizik

116. Fałkin Ryhor Jakaŭlevič

117. Finkielštajn Aba Ałteravič

118. Fłombaŭm Jaŭsiej Jeŭnavič

119. * Frydman Isak, načalnik adździeła ziemleŭparadkavańnia Narkamata ziemlarobstva BSSR

120. Charłac Dźmitry Siamionavič

121. * Charyk Izi, paet

122. Chatuloŭ Piotr Fiodaravič, litaraturny krytyk

123. Čarnuševič Alaksandr Anikiejevič, narkam aśviety

124. Čarniak Mikałaj Płatonavič

125. Čarot Michaś, paet

126. Čačura Kanstancin Hieorhievič

127. Šałaj Makar Ksienafontavič, litaraturny krytyk

128. Šapira Judal Isakavič

129. Šastakoŭ Pavał Piatrovič, žurnalist

130. * Judelson Aron, paet

131. Julkin Jakaŭ Vieńjaminavič

132. * Jarkin Viktar, načalnik słužby Dniepra-Dźvinskaha parachodstva ŭ Homieli

SM

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH