Biełaruskaja mova: spadziavacca tolki na baćkoŭ 148

Niemahčyma biez dušeŭnaha nadryvu čytać materyjał i hladzieć videa pra Jalinku Sałaŭjovu — adzinuju dziaŭčynku ŭ Mahilovie, jakaja vučycca ŭ biełaruskamoŭnaj klasie.

Čamu takoje adbyvajecca ŭ horadzie, u jakim žyvie bolš za 360 tysiač čałaviek? Pavodle pierapisu 2009 hodu, 87% ź ich — biełarusy. I ŭsiaho tolki adna siamja choča adukavać svajo dzicia ŭ nacyjanalnaj movie?

Možna było b niejak zrazumieć, kali b takoje adbyvałasia, prykładam, u Biełastoku.

U Biełastoku — kala 290 tysiač žycharoŭ. Pavodle pierapisu 2002 hodu, u horadzie žyvie ŭsiaho 7,5 tysiačy biełarusaŭ (0,14% ad ahulnaj kolkaści žycharoŭ). Ale, pavodle dadzienych miascovaha adździełu aśviety, u Biełastoku ŭ školnym hodzie 2011/2012 biełaruskaj movie vučyli 249 dziaciej (99 u sadku; 116 u pačatkovaj škole; 21 u himnazii; 13 u licei). U čym tut fiška?

Biezumoŭna, paraŭnańnie hetych dźviuch sytuacyj nia całkam adekvatnaje ŭ farmalnym sensie, bo ŭ vypadku Mahilova my havorym pra biełaruskamoŭnuju adukacyju, a ŭ vypadku Biełastoku — pra vyvučeńnie biełaruskaj movy jak pradmietu. Ale hetaja nieadekvatnaść ścirajecca faktam, što Mahiloŭ znachodzicca ŭ krainie z nazvaj Respublika Biełaruś, a Biełastok — u Respublicy Polšča. Z psychalahičnaha hledzišča zapisać dzicia ŭ biełaruskamoŭnuju klasu ŭ Mahilovie i ŭ biełaruskamoŭny adździeł u sadku ŭ Biełastoku ci na ŭroki biełaruskaj movy ŭ polskaj škole — adnolkavyja akty hramadzianskaj śmiełaści, u jakich baćki ryzykujuć traŭmavać svajo dzicia reakcyjaj asiarodździa na jaho biełaruskaść, to bok, «biełavaronaść»…

Ja dobra pomniu toj čas, kali dziejačy biełaruskaha ruchu, jakim chaciełasia adkryć navučańnie biełaruskaj movy ŭ Biełastoku, dumali i dziejničali bolš-mienš tak, jak baćki Jalinki Sałaŭjovaj u Mahilovie i tamtejšyja aktyvisty Tavarystva biełaruskaj movy — pisali zakliki, vystupali na radyjo, chadzili pa dapamohu da čynoŭnikaŭ, pravodzili hutarki z dyrektarami škołaŭ. I ŭsio marna, tamu što, jak akazałasia, pačynać treba było nie z taho kanca.

Treba było pačynać ad samych siabie, heta značyć, ad svaich dziaciej.

Kali b Biełaruskaje hramadzka-kulturnaje tavarystva ŭ Biełastoku siarod svaich dziejačoŭ naźbirała ŭsiaho dziasiatak dziaciej-adnahodkaŭ, baćki jakich pahadzilisia b zapisać ich na biełaruskuju movu, dyk navučańnie biełaruskaj movy možna było b adkryć u Biełastoku i ŭ kamunistyčnuju epochu.

Adno što nichto ź biełaruskich aktyvistaŭ tady nia dumaŭ, što biełaruskaść — heta sprava, jakaja datyčyć nia tolki «narodu», ale i jaho «elity».

Nu, razumiejecie, pra što ja… Biełaruskija piśmieńniki ŭ Miensku pisali knižki pa-biełarusku, kab padtrymać movu, a navučyć havaryć pa-biełarusku svaich dziaciej nie parupilisia… Heta ja tak naohuł, bo byli ž, zrazumieła, i vyniatki.

Biełaruskaść jak svaju asabistuju spravu — siamiejnuju i pryvatnuju, a nie «ŭsienarodnuju» i «trybunnuju» — adčuła nasamreč tolki pakaleńnie biełaruskich studentaŭ u Polščy 1980-ch hadoŭ, jakoje pačało naradžać dziaciej u 1990-ch.

I voś dla dasłoŭna svaich dziaciej hetyja «veterany» Biełaruskaha abjadnańnia studentaŭ u Polščy i

adkryli ŭ druhoj pałovie 1990-ch biełaruskamoŭny adździeł u sadku ŭ Biełastoku, potym biełaruskamoŭnuju klasu ŭ pačatkovaj škole, a potym, jak dzieci padrastali, biełaruskamoŭnuju klasu ŭ himnazii i, urešcie, u licei.

Usio heta kaštavała i kaštuje vialikich vysiłkaŭ biełastockim baćkam.

Tamu što, kab štohod nabirać dziaciej u hetyja klasy, treba dakazvać na spravie, što biełaruskaja adukacyja nia tolki nie sastupaje polskaj, ale nasamreč jaje ŭ niečym pieravyšaje.

Kali kamu cikava, kolki vysiłku treba ŭkłaści ŭ arhanizacyju navučańnia biełaruskaj movy ŭ Polščy, možna zahlanuć na sajt Abjadnańnia AB-BA — arhanizacyi baćkoŭ-biełarusaŭ, jakija zasnoŭvali navučańnie biełaruskaj movy ŭ Biełastoku, a ciapier jaho padtrymlivajuć i pašyrajuć. Na hetym sajcie padadzieny davoli pakazalnyja prykłady kulturnych i arhanizacyjnych zachadaŭ, jakija robiacca baćkami-biełarusami, kab ichnyja dzieci adčuvali siabie na ŭroku biełaruskaj movy ŭ polskaj škole nia tolki biaz kompleksu niepaŭnavartaści, ale nasamreč u niečym byli lepšymi i duchoŭna bahaciejšymi za svaich polskich adnahodkaŭ. Inačaj kažučy, kab polskija kalehi ź biełaruskich adnahodkaŭ nie naśmichalisia, a chutčej im zajzdrościli…

Kali niama achvoty i pierakanańnia z boku baćkoŭ, kab vysłać svajo dzicia ŭ biełaruskamoŭnuju klasu, dyk nijakaja źmiena ŭłady hetamu radykalna nie dapamoža.

U mianie takoje ŭražańnie, što ŭłada ŭ Biełarusi ŭ 1994 hodzie jakraz tamu i źmianiłasia, kab baćki-biełarusy mahli nie pasyłać dziaciej u biełaruskamoŭnyja klasy.

Tym nia mienš, jakaja b ni była ciapierašniaja ŭłada, zabaranić biełaruskamoŭnyja klasy ŭ Biełarusi jana jašče nie dadumałasia. U kožnym biełaruskim horadzie i ŭ kožnym pasiołku hramadzianie majuć prava stvaryć takuju klasu. Była b tam tolki achvota i svaja AB-BA, heta značyć,

niejkaja tałkovaja supołka TBM, jakaja pierastała b pisać zakliki da ŭłady i imitavać movavyratavalnuju dziejnaść, a znajšła b i pierakanała choć by try siamji, kab jany zapisali svaich dziaciej u takuju biełaruskamoŭnuju klasu. Kab Jalincy Sałaŭjovaj nie było tak sumna i samotna…

Heta možna rabić i treba rabić. Bo heta i jość adzina mahčymaja biełarusizacyja ŭ Biełarusi. Nia źvierchu, a źnizu. Raz užo pakaštavali biełarusizacyi źvierchu. Paśla sałodkaha hałavakružeńnia ad pośpiechaŭ, pryjšło horkaje pachmielle — nivodnaj sapraŭdnaj biełaruskamoŭnaj klasy ŭ Mahilovie, u Viciebsku, u Harodni, i dalej pa indeksie ŭsich haradoŭ i pryharadaŭ siniavokaj…

Nijakaha tołku ź biełaruskich apazycyjaneraŭ u spravie biełarusizacyi škoły jak nie było, tak i nia budzie. A tamu niachaj jany ŭžo jeździać na svaje forumy ŭ prahach i varšavach, kali nie navučylisia jeździć u Mahiloŭ.

Ale spadaru Alehu Trusavu i jahonym kaleham z TBM ja zusim surjozna raju źjeździć u Biełastok i pahavaryć ź ludźmi z Abjadnańnia AB-BA, kab daznacca, jak sabrać choć traich dziaciej u adnu biełaruskamoŭnuju klasu…

Jan Maksimiuk, Radyjo Svaboda

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH