U Biełarusi adznačajecca 200-hodździe vajny 1812 hodu. Z hetaj nahody ŭ BDU adbyłasia navukovaja kanferencyja pad nazvaj «Vajna 1812 hodu i Biełaruś».
U joj prymajuć udzieł biełaruskija, polskija i rasiejskija navukoŭcy. Navukovyja dakłady da drabnic aśviatlajuć padziei toj vajny, ale
hałoŭnaj intryhaj zastajecca akademičnaja baraćba za toje, ci ličyć vajnu 1812 hodu ŭ Biełarusi ajčynnaj.
Andrej Łukaševič, arhanizatar kanferencyi, kandydat histaryčnych navuk i aŭtar samaj hruntoŭnaj manahrafii pra tyja padziei ŭ Biełarusi, upeŭnieny, što vajna 1812 hodu — źjava supiarečlivaja:
«Siońnia ŭžo nieadnarazova hučali pohlady roznych historykaŭ, pradstaŭnikoŭ roznych pakaleńniaŭ, na hetuju vajnu. Ale tut treba bolš razvažliva padychodzić i rasceńvać nie prostaliniejna — Ajčynnaja jana ci nie Ajčynnaja. Treba razhladać hetuju vajnu bolš składana: jak vajnu ŭ adnosinach da peŭnaj nacyjanalnaj, etnakanfesijnaj i majomasnaj hrupy. Pakolki ŭsim zrazumieła, što ŭ toj čas pradstaŭniki roznych kanfesij, roznych etničnych hrup pražyvali na terytoryi Biełarusi, to kožnaja z hetych hrup mieła svaje intaresy ŭ časie hetaj vajny.
Naprykład, mahnaty i šlachta maryli najpierš pra adnaŭleńnie dziaržaŭnaści. Išła čarhovaja razmova pra adnaŭleńnie Vialikaha Kniastva Litoŭskaha ci Rečy Paspalitaj.Sialanie maryli zusim pra inšaje. Dla ich na pieršym miescy było pytańnie voli, pazbaŭleńnie ad pryhonnaj zaležnaści. Adsiul, iznoŭ ža,
usie spadziavańni byli na baku Napaleona, bo ŭ susiednim kniastvie Varšaŭskim jon skasavaŭ hetaje pryhońnictva.Čutki pra heta taksama dachodzili da biełaruskich ziamiel.
Pradstaŭniki roznych kanfesijaŭ, duchavienstva… Zrazumieła, što pravasłaŭnyja aryjentavalisia na Rasieju. Jany razam adstupali, kali pačałasia vajna. U hetym sensie pravasłaŭnaja carkva paciarpieła. Ale ž bolšaja častka ŭnijackaha duchavienstva, katalickaha padtrymali Napaleona. I bolš za toje — jość ža prykłady, što mahiloŭski pravasłaŭny archijapiskap Varłaam Šyšacki taksama prynios prysiahu na viernaść Napaleonu. Faktyčna ŭsio duchavienstva na terytoryi Biełarusi padtrymała Napaleona, u tym liku i pravasłaŭnaje».
«Nam treba pazbavicca savieckich idealahičnych stereatypaŭ, — kaža Andrej Łukaševič.
Adnym z takich stereatypaŭ jość ujaŭleńnie, što padčas vajny 1812 hodu ŭ Biełarusi byŭ partyzanski ruch. Z žorstkaj krytykaj hetaha padychodu na kanferencyi vystupiŭ rasiejski historyk Andrej Papoŭ. Jon źviarnuŭ uvahu, što
pavodle tahačasnych ujaŭleńniaŭ partyzanskimi atradami nazyvalisia admysłovyja vajskovyja ŭtvareńni.
«Mnie stała zrazumieła, kali heta prydumali. Vydumali heta ŭ 50–60-ch hadach. Navat zrazumieŭ, čamu. Bo da Vialikaj Ajčynnaj vajny da hetaj vajny stavilisia pahardliva, navat nie nazyvali ŭ litaratury Ajčynnaj. A paśla Vialikaj Ajčynnaj, kali ŭ Biełarusi sapraŭdy byŭ partyzanski ruch (tut užo inšaja sprava, jaki jon byŭ, bo ŭsio heta rabiła NKVD), niekatorym „chvorym na hałavu“ ludziam pryjšła ŭ hałavu dumka znajści takija ž źjavy i ŭ vajnie 1812 hodu. I voś hety Byčkoŭ, a za im Karniejčyk, prydumali, što ŭ 1812 hodzie ŭ Biełarusi byŭ narodna-partyzanski ruch. Ja zaraz pakazaŭ, admysłova razabraŭšy pa punktach, što ŭsio, što jany napisali, heta chłuśnia i falsyfikacyja.
Nasamreč heta byli prosta prajavy sasłoŭnaj baraćby».
Choć u školnych padručnikach historyi vajna 1812 hodu ŭžo daŭno nie nazyvajecca Ajčynnaj, histaryčnyja batalii nie ścichajuć. Andrej Łukaševič padkreślivaje:
«Jość u Biełarusi siły, jakija planujuć dabicca viartańnia rasiejskich padychodaŭ, zasnavanych na savieckich stereatypach. Vystupleńnie ambasadara było niedvuchsensoŭna na heta nakiravanaje — vykarystoŭvać usie mahčymyja ŭpłyvy, kab viarnuć, naviazać Biełarusi mienavita pohlad, jaki pažadany susiedziam. Ale ž my pavinny mieć svoj pohlad».
Sapraŭdy, ambasadar Rasiei ŭ Biełarusi Alaksandar Surykaŭ vystupiŭ na kanferencyi ź vitalnym słovam.
Dumku Andreja Łukaševiča całkam padtrymlivaje polski prafesar Daryjuš Naŭrat:
«Heta histaryčnaja fikcyja.
Z punktu hledžańnia Biełarusi niemahčyma zrabić hetuju vajnu „ajčynnaj“.Kab atrymać dokazy, dastatkova źviarnucca da krynicy, tak skažam, niezaležnaj. Anhielski naziralnik pry vojsku Kutuzava hienerał Vilsan, jaki supravadžaje rasiejski štab praz usiu kampaniju, ujaždžaje na hetyja ziemli ŭ listapadzie 1812 hodu, pieraśledujučy napaleonaŭskija atrady, jakija prosta ŭciakajuć. Jon zapisvaje adnu tolki reč:
tut usio nasielnictva na baku francuskaha imperatara.Sami rasiejskija hienerały na ŭsim praciahu kampanii zafiksavali dziasiatki akcyjaŭ i manifestacyjaŭ na baku Napaleona — i nivodnaj u padtrymku cara Alaksandra. Tamu stvareńnie vobrazu narodnaj vajny dla biełarusaŭ u razumieńni rasiejskaj Ajčynnaj vajny — heta fikcyja».
Kali ž hetyja histaryčnyja dyskusii dojduć da biełaruskich padručnikaŭ?
«Nikoli, — adkazvaje Andrej Łukaševič. — Ja svaim studentam kažu tak: «Chočacie viedać historyju — nie čytajcie padručniki».
