Віктар Ляхар
«Наша Ніва»: Вашу кнігу «Ваенная гісторыя Беларусі. Героі. Сімвалы. Колеры» прызналі экстрэмісцкай. Як так адбылося? Чаму?
Віктар Ляхар: За дваццаць гадоў я столькі стварыў, намаляваў для розных ведамстваў — і ніколі з боку маіх заказчыкаў не было прэтэнзій. Яны прыкладна ведалі мой светапогляд, мае працы, у тым ліку па няпростай беларускай гісторыі, некаторыя аспекты якой раздражняюць кіраўніцтва. Але кіраўніцтва з гэтым мірылася: працаваў я прафесійна, сваю працу выконваў добра, намагаўся прасоўваць беларускасць, дзе мог. Тут усё было добра.
А вось на побытавым узроўні, на ўзроўні маленькіх неабыякавых людзей, у тым ліку маіх саслужыўцаў, невялікіх вайсковых начальнічкаў, усё было інакш.
Тыя ж начальнічкі, якія сюды прыехалі з іншай краіны, культывавалі тут тэзіс, што Беларусь — гэта часовае непаразуменне, што тут Расія. Маўляў, Ляхар, ты са сваімі нацыяналістычнымі, фашысцкімі, экстрэмісцкімі і іншымі там Пагонямі, арнаментамі — заткніся!
І гэтыя людзі ў Беларусі маглі весці такую псеўданавуковую псеўдадаследчыцкую дзейнасць, асуджаць мае працы, крытыкаваць іх. І рабіць гэта завочна, не ў фармаце дыскусіі, канферэнцыі.
Проста людзі з наратывам «СССР і Расія — наперад!» казалі пра ўсё бел-чырвона-белае, вершніка, шасціканцовы крыж: «Божачкі, гэта што? А дзе балалайка, лапці, дзе нашае? Навошта ты прыдумваеш гэтую «пальшчызну?»
І такія невялікія людзі вялі сваю дробную працу, пісалі свае скаргі — і дасягнулі поспеху. Вы самі разумееце, што ў аўтарытарным грамадстве ёсць паперка — значыць на яе трэба рэагаваць. І многія мае высокапастаўленыя заказчыкі, у тым ліку з вялікімі пагонамі, проста паціскалі плячыма і казалі: нічога асабістага.
Так мяне выперлі з Геральдычнай рады пры прэзідэнце з фармулёўкай «нягледзячы на яго прафесіяналізм»! Я ж стаяў ля вытокаў прафесійнай дзейнасці гэтай Рады, стварыў большасць афіцыйнай беларускай сімволікі. І тым не менш: цыдулка нейкая падзейнічала, і ў 2018 годзе з Геральдычнай рады мяне акуратна прыбралі.
Сказалі: «Віктар, побач з прэзідэнтам не павінна быць людзей з такімі не вычышчанымі момантамі ў рэпутацыі! Твае кнігі — сам разумееш».
Разварот кнігі Ляхара «Ваенная гісторыя Беларусі. Героі. Сімвалы. Колеры»
А ў сённяшніх умовах татальнага страху гэтыя звароты «неабыякавых грамадзян»…
Вольга Бондарава, ёсць такая кабета з Гродна, з адміністратыўкай за кантрабанду, змагарка са змагарамі. Яна вельмі заклапацілася маёй дзейнасцю.
Вольга Бондарава
Яна пачала пісаць у розныя месцы — і там вымушаныя былі рэагаваць, бо не адрэагуеш, то заўтра да цябе прыйдуць.
Адзначу, што гродзенскі заходнерусізм увогуле нечаканы, ніколі б не падумаў, а адтуль шмат чаго цікавага прылятае. Найпрыгажэйшы горад з такой шыкоўнай старабеларускай і еўрапейскай культурай, а там хапае змагароў з усім беларускім і еўрапейскім.
Дык вось, тая Бондарава напісала, і далі ход. Крок за крокам, у 2021 годзе мае кнігі выкінулі з бібліятэк. [кнігі Ляхара «Ваенныя героі Беларусі. Гісторыя. Сімвалы. Колеры» і «Ваенная сімволіка Беларусі. Штандары і мундзіры» загадалі прыбраць, бо ў іх утрымліваецца «антыдзяржаўная прапаганда» — НН].
І чамусьці ўчапіліся вось у гэту кнігу — «Ваенная гісторыя Беларусі. Героі. Сімвалы. Колеры».
Капалі, капалі, але нічога не накапалі. Чакалі, напэўна, што буду ўхваляць вермахт і паліцаяў, але я чамусьці гэтага не рабіў (вось дык сюрпрыз, хто б мог падумаць!). У выніку зачапіліся за словы «герой і легенда» ў дачыненні да Арміі Краёвай — гэта і палічылі экстрэмізмам.
Сёння я ў Польшчы — тут Армія Краёва, як і ва ўсім свеце, лічыцца падпольнай арганізацыяй і партызанскім фарміраваннем, часткай супраціву. Але для нашых АК — фашысты і экстрэмісты, адпаведна Ляхар выпускае таксама экстрэмісцкія кнігі, дзе дазваляе сабе станоўчыя характарыстыкі. У Беларусі ж разглядаюць у тым ліку тое, што АК фарміравала антысавецкае падполле.
«НН»: А ўсё антысавецкае ў сённяшняй Беларусі лічыцца і антыбеларускім…
ВЛ: Канечне. Усё белае і пушыстае прыдумаў Ленін, усё астатняе ад Сатаны.
Шчыра скажу: каб у Беларусі сёння была нармальная дыскусія на гэтую тэму, хай бы і з эмоцыямі, то можна было б гаварыць, спрачацца, я не супраць. А тут
нехта проста піша, што 2+2=16. Як на такое рэагаваць, што тут сказаць?
«НН»: Чаму вы сёння ў Польшчы?
ВЛ: Бо пачаліся пагрозы. Ужо я бачыў публікацыі «А чаму Ляхар на волі?», «Куды глядзяць праваахоўныя органы?». Я разумеў, што ў нашай краіне, асабліва пасля 2020 года, гэта ўсё можа кепска скончыцца, але трываў да апошняга.
Але калі ў перадачы «Галоўны эфір» прысвяцілі мне сюжэт, пра мяне выказаўся Мукавозчык, то я зразумеў, што проста чакаю штодня, калі пагрукаюцца ў дзверы. А выдаткоўваць мой час на тое, каб працаваць на зоне ці «хіміі», я не хацеў — не збіраюся рабіць ім такія падарункі, у мяне хапае і сваіх планаў.
«НН»: У нейкім інтэрв’ю вы казалі: «Сітуацыя з кнігамі доўжыцца не першы год. Я ведаю, што за людзі стаяць за гэтым. Часткова гэта вайсковыя ідэолагі і прапагандысты, якім такія кнігі, як мае, не па сэрцы, часткова — асабісты канфлікт з адным чалавекам». Што за канфлікт? Што за чалавек — тая Бондарава?
ВЛ: Не, гэта не пра яе.
Я служыў у вайсковых ідэалагічных структурах. І там кіравалі прыезджыя таварышы, якія вось так нас, беларусаў, і ідэнтыфікавалі — як часовае непаразуменне. І ў мяне з імі былі канфлікты.
Мяне ж і звальнялі з войска за мае погляды. Бо як гэта так: чалавек любіць Мінск, а не Маскву?
«НН»: Прозвішча назавяце?
ВЛ: Мне б не хацелася. Страху ў мяне няма, але не хачу гэтага чалавека рэкламаваць. Ды яго і так усе ведаюць, калі размова ідзе пра вайсковага палітработніка, які мае негатыўную славу ў Беларусі. Немалады чалавек, які шмат паскудстваў нарабіў беларускай гісторыі, беларускай сімволіцы…
«НН»: Ад гэтых слоў пачынае пахнуць спадаром Макаравым, былым прэс-сакратаром Мінабароны.
ВЛ: Гэта вы сказалі, а не я.
Уладзімір Макараў
«НН»: Вы кажаце, вас звальнялі з войска — як гэта было?
ВЛ: Перыядычна праходзяць атэстацыі, ці адпавядаеш ты «высокаму званню афіцэра ідэалогіі», хаця я працаваў не ў ідэалогіі, а займаўся ілюстрацыямі ў агенцтве «Ваяр».
Ну і я напісаў артыкул пра сваю родную вёску Данілееўку. Пасля Чарнобыля яе проста закапалі, знішчылі трактарамі. Яна трапіла ў спіс вёсак, якія вырашылі не пакідаць, і на яе месцы зрабілі сметнік, звозілі туды радыеактыўны бруд закопваць.
Я напісаў пра гісторыю гэтай вёскі — і гэта, само сабою, не спадабалася нашаму ідэолагу. Ён выклікаў мяне і сказаў: чалавеку з вашымі поглядамі не месца ў нашых Узброеных сілах!
У той час якраз былі сумесныя вучэнні з Расіяй, наша Мінабароны мусіла расказваць пра наша братэрства і сяброўства. А тут я напісаў, як сялян на калені ставілі, як расстрэльвалі, пра ГУЛАГ, пра вайну, і пра партызанаў, і пра бандытаў, а не партызанаў…
Карацей, было 11 чалавек афіцэраў, з якімі я быў у выдатных адносінах. І пасля выступу нашага ідэолага за непрацягненне кантракта са мною прагаласавалі ўсе, акрамя аднаго.
Калі пра гэта даведаўся мой начальнік, ён прыбег, растлумачыў: на Ляхару цэлы сегмент працы, яго звальненне зараз — як удар пад дых!
І што вы думаеце? Праз два дні тыя ж афіцэры прагаласавалі адзінагалосна за тое, каб мяне не звальняць. І я застаўся, даслужыў да канца кантракта, пасля прынцыпова сышоў сам. Заставацца не хацеў, бо гэта была ўжо не столькі праца на карысць войска, колькі змаганне з гэтым Малохам антыбеларушчыны, якога песцілі нашыя палітработнікі.
Таму калі мне кажуць пра афіцэрскі гонар, «сталёвы стрыжань» — я не ведаю, пра якое войска гэта кажуць. У войску, дзе служыў я, былі адзінкавыя асобы, пра якіх можна было сказаць такія словы.
Можа, я неяк не так глядзеў? Бо бачыў наша гэтае прыцісканне да сцяны, афіцэрскае паценне, калі з кабінета міністра выляталі наперадзе ўласнага віскату, інфарктны тэлефон… Вось гэтыя ўсе брыдкія фармулёвачкі — яны адтуль, з нашага войска.
«НН»: Інфарктны тэлефон?
ВЛ: Гэта калі ты дзяжурыш па Генштабе, так называюць тэлефон, на які тэлефануе наўпрост начальнік ГШ. Бо такі званок можа прывесці да інфаркту, як мінімум.
«НН»: Пасля сыходу з войска чым вы займаліся?
ВЛ: У 2010 годзе я не працягнуў кантракт. Пасля займаўся геральдыкай далей, нічога ў маім жыцці не змянілася. Працаваў як фрылансер-геральдыст, па-ранейшаму супрацоўнічаў з Геральдычнай радай, прэзідэнт па-ранейшаму зацвярджаў мае працы.
І па сёння я працягваю працаваць, займацца геральдыкай, пісаць кнігі. Скажу так: гэтыя людзі мяне заўсёды матывавалі.
Я не напісаў бы ніводнай кнігі, калі б не Уладзімір Макараў і яго пасылы. Макараў жа ўсё лічыў, што я варожы да яго «сэнсаў» — ён вельмі любіць гэтае слоўца, у яго паўсюль «вайна сэнсаў» і ўсякае такое.
Я б ніколі не наважыўся пісаць, калі б не ён. Бо я зразумеў, што мой досвед, мае веды трэба пераўтвараць у кнігі, каб людзі гэта бачылі, каб гэта захавалася.
Мяне прыбралі з Геральдычнай рады за кнігу «Бітва з зоркай» — і я за паўгода напісаў новую, «Сімвалы пекла», дзе падрабязна пішу пра савецкую і фашысцкую сімволіку.
«НН»: Можа, тады варта падзякаваць Макараву? Ён фактычна ваша муза, атрымліваецца.
ВЛ: Я на яго і іншых такіх людзей не трымаю злосці: усе маюць права на сваё меркаванне. Але такія, як ён, нанеслі надта шмат шкоды і скалечылі нямала лёсаў, каб ім дзякаваць.
«НН»: Вы столькі гадоў правялі ў войску. Адкуль такі парадак дня ў войску: мы рускія, мы нашчадкі СССР? Гэта спускаецца зверху ці прарастае само сабой?
ВЛ: Гэта ідзе з розных кірункаў. Чалавек — сацыяльная істота, якая хоча належаць да нейкай групы. І да якой групы будзе належаць той, хто не чытаў беларускіх кніг, хто не ведае беларускай гісторыі? Да групы «нашага мінулага»: Расійскай Імперыі і савецкай імперыі. І тут ужо, калі яму кажуць пра беларускую мову, ён адказвае: не хачу, мне не падабаецца. Кажуць пра беларускую сімволіку, а ён адказвае тое ж самае: не хачу, ёсць жа вось расійскае, ёсць савецкае!
І вельмі ўплывае гэтая настальгія па СССР.
Колькі я чуў, як саслужыўцы расчаравана кажуць пра Беларусь: «Маленькая краіна, маленькі народ… а вось там, ад Масквы да Уладзівастока! Вось гэта моц!» І гэтая прага велічы абавязкова праяўляецца.
Многія заказчыкі з вялікімі пагонамі казалі мне: «Ты нам сімволіку малюй такую, як у Расіі! Зрабі як там, толькі іх герб змяні на наш! Больш нічога не мяняй!»
Яны не хочуць нічога нашага — ім гэта проста не трэба.
Помнік Пушкіну стаіць у самым цэнтры Мінска, пра што яшчэ казаць.
Заляцанні да Расіі як да спонсара, якія ідуць «наверсе», таксама ўплываюць. «Мы рускія са знакам якасці», вось гэта вось усё. І калі ты за сваё, за беларускае, на цябе адразу паглядаюць крыва: ты нейкі не такі.
Моладзь бывае больш арыентаваная на беларускае, але калі ты выхоўваешся ў сям’і, дзе рыдаюць па Савецкім Саюзе, то гэта таксама пакідае адбітак. «Выберуць іншага кандыдата — і нас адразу будзе НАТА бамбіць!» Я чуў такое ад зусім маладых хлопцаў, вайсковых студэнтаў. На гэта кладзецца яшчэ
вядомы тэзіс пра «распад СССР як катастрофу». Як гэта ўвогуле? Якая нацыя, якая атрымала незалежнасць, будзе ўспрымаць гэта як катастрофу і плакаць? Як можна праклінаць лёс і енчыць: чаму нас пазбавілі ашыйніка, як яго вярнуць?
І такіх сем’яў хапае.
«НН»: Калі Ігар Шуневіч з’явіўся на публіцы ў касцюме афіцэра НКВД, якая рэакцыя была ў іншых сілавікоў, вайскоўцаў?
ВЛ: Па-першае, гэта была форма рабоча-сялянскай міліцыі, якая ўваходзіла ў склад НКВД.
І рэакцыі асаблівай не было, бо сярод вайскоўцаў жа спакойна жыве ідэя гістарычнай рэканструкцыі, ёсць музеі і адзець форму на нейкае свята — тое ж самае, як для пажарных адзець гістарычны мундзір нейкі. Весела, цікава, патрыятычна.
І другое — а няма ў нас сярод афіцэраў адмоўнага стаўлення да НКВД. Ну няма яго.
Бо не прагаворваюцца ані сталінскія рэпрэсіі, ані чысткі афіцэрскага корпуса, ніхто не кажа пра тое, што частка НКУС была катамі, якія пасля імгненна загінулі і ляглі ў тыя ж ямы. Пра гэта асабліва ніхто не кажа і не задумваецца. Няма негатыўнага стаўлення да таго часу, да тых сімвалаў, наадварот, усё больш савецкае ўспрымаецца з пазітывам.
Курапаты і стаўленне да іх — выдатны маркер. Мярзотная пляма на чыстай беларускай гісторыі, якую проста не заўважаюць — бо не хацелася б, каб яна муляла вочы, у нас жа ўсё было добра. Помнікі мусяць жа быць залатыя, з вянкамі — і пажадана, каб іх санкцыянавала ўлада, а не нейкі там народ рабіў свае народныя мемарыялы.
«НН»: Пасля 2020—2021 гадоў ваша стаўленне да беларускіх сілавікоў змянілася?
ВЛ: Скажу шчыра, такога ўзроўню гвалту я не чакаў.
Кажуць, у кожным ёсць гены катаў, і пачвара можа прарасці ўнутры кожнага пры пэўных умовах. На вайне такое бывае, у турме.
Так і тут: здавалася б, звычайныя, нармальныя людзі. Я шмат з кім знаёмы, ціснуў руку неаднаразова людзям з самымі адыёзнымі прозвішчамі. Ніхто з іх не рабіў уражанне ката. Гэта ўсё добрыя сямейныя людзі, любяць пагаварыць пра дзяцей, па-сяброўску паляпаюць па плячы.
І што ўсё можа выліцца ў дзікае супрацьстаянне з людзьмі, у катаванні… Ніколі б не падумаў.
І калі я гэта ўбачыў, то зразумеў, што далейшае супрацоўніцтва немагчымае.
Спробы былі, я атрымліваў прапановы ад тых жа самых таварышаў: званілі, казалі, што трэба распрацаваць чарговы медаль. Але я ўжо адмаўляўся. Казаў: такое бачыў і такое адчуў, што ніколі не забудуся.
Мне ў адказ ніхто не пагражаў, некаторыя нават ставіліся да гэтага з разуменнем. Бо ў нас жа як: частка ходзіць на працу, бо не мае выбару, не мае іншай працы, не можа з’ехаць. Але частка — нават маіх знаёмых — спакойна працягвае супрацоўнічаць. Спакойна робяць атрыбутыку, сімволіку, узнагароды для сілавікоў. Частка такіх людзей, упэўнены, не падтрымлівае ўладу, але «жыць жа неяк трэба».
«НН»: Пра геральдыку — як прыйшлі да гэтай тэмы?
ВЛ: Мяне ў дзяцінстве ўразіла кніжка «Урфін Джус і яго драўляныя салдаты». Я быў уражаны, што можна было іх размаляваць адпаведна з вайсковымі званнямі, кожнаму намаляваць адпаведны мундзір. І пачаў цікавіцца, зацікавіўся вайсковай формай, дзе ўсё адпавядае строгім правілам, дзе на парадзе прыгажосць, а ў баі — веліч… Скончыў мастацкую школу, паступіў у Львоўскую вайскова-палітычную вучэльню, дзе вывучаў культурна-асветніцкую працу, наглядную агітацыю, музейную справу.
І паціху перайшоў да геральдычнага забеспячэння вайсковых структур. Адслужыў дзесяць гадоў у Расіі, пасля вярнуўся ў Беларусь і займаўся гэтым тут.
«НН»: Чаму вярнуліся?
ВЛ: Бо лічу сябе беларусам і вельмі хацеў працаваць на карысць Беларусі. Калі разваліўся СССР, я быў упэўнены: беларусы пабудуюць еўрапейскую краіну кшталту Чэхіі. Я служыў у Падмаскоўі, было няблага, але мне чужая была іх рэчаіснасць. У Беларусі лепш і беларусы мне бліжэйшыя, таму я прыехаў у 1997 годзе сюды. І як жа я здзівіўся, калі зразумеў, што ніхто тут не будзе нічога еўрапейскага будаваць, што тут стаіць плач і стогн па СССР!
Як трапна нехта сказаў: незалежнасць звалілася на беларуса, як мех бульбы на спіну ў склепе.
Я вырашыў: ну, хаця б буду рабіць тое, што ад мяне залежыць.
«НН»: Як вы ўспрынялі замену дзяржаўнай беларускай сімволікі ў 1995 годзе, калі прыбралі Пагоню і бел-чырвона-белы сцяг?
ВЛ: Я тады быў яшчэ ў Расіі, але засумаваў. Бо
сімволіка не бывае добрая ці кепская, яе функцыя —адлюстроўваць менталітэт. І калі я ўбачыў вяртанне да гэтай сімволікі, гэта было як вялікі надпіс: «Назад у СССР!»
«НН»: Цікава, а вы ж адвучыліся на паліткіраўніка ў канцы 1980-х. Самі верылі ў СССР?
ВЛ: Я ўсё ж быў не паліткіраўнік, а культасветработнік. Але, канечне, мая праца была прасоўваць савецкае ўсімі метадамі, дый сам я быў інфікаваны савецкай бацылай. І тады я шчыра верыў у тое, што казаў.
Але толькі фанатыкі не мяняюць сваіх меркаванняў. І калі пайшлі перамены і з’явілася інфармацыя, калі стала вядома, што рабілася ў нашым выдатна залакіраваным мінулым… Многія здрыгануліся.
Для мяне найбольшым шокам былі рэпрэсіі, калі я зразумеў, якая колькасць людзей была знішчаная, колькі бязвінна… Гэта вельмі ўзрушыла мяне.
У маёй сям’і таксама абодва дзяды не вярнуліся з лагераў. І я думаў: ну так, бывае, але калі даведаўся, якая колькасць людзей пацярпела… Было складана зразумець: нам немцы нанеслі больш шкоды ці мы самі сабе?
Я пытаўся ў бабулі: «Ты немцаў бачыла? За што яны нас так білі?» А бабуля адказвала: «Ведаеш, так як мы самі сябе пабілі, дык немец нас так не біў!»
«НН»: Як і дзе вы сустрэлі вайну Расіі з Украінай?
ВЛ: Перад вайной я якраз жыў у Ірпені. І там усе жылі звычайным жыццём, але часам праскоквала: няўжо вайна будзе?
Я добра запомніў, адзін сказаў: мы тут ва Украіне і сварымся, і шмат чым незадаволеныя, але гэта ўсё — наша. Не лезьце сюды да нас, не чапайце нас — «бо буде погано».
У лютым я зрабіў візу, прыехаў у Варшаву — і праз два дні пачалася вайна.
Ці быў для мяне гэта шок? Не. Чаканне вайны, пагроза вайны адчувалася, асабліва калі паглядзець на апошнія словы таварыша з бункера. Яны ж выхаваныя так: трэба не гаварыць, а біць. І калі было сказана амаль адкрыта, што будуць дзейнічаць, стала зразумела, чаго чакаць.
Ёсць такая габрэйская байка, калі ў габрэя пытаюцца: «А што галоўнае вы зразумелі пасля Другой сусветнай?» Ён адказвае: «Што калі гавораць пра расстрэлы — значыць, будуць расстрэльваць!»
Тады ж таксама ніхто не верыў, што нацыя Гётэ дойдзе да масавых забойстваў — немагчыма! Аказалася, усё магчыма. Так і тут.
«НН»: Нацыя Талстога і Пушкіна дайшла да Бучы?
ВЛ: Абсалютна, так.
«НН»: Як геральдыст, як ацэньваеце расійскую сімволіку? Гэтыя Z i V? Z — гэта новая свастыка?
ВЛ: Што яны значаць, я сказаць не магу. Але ментальнае ўспрыняцце іх зараз абсалютна такое, як у свастыкі. Сам сімвал не вінаваты, але яго бярэ ў рукі альбо герой, альбо мярзотнік. Адтуль і ўспрыняцце.
«НН»: Да вас звярталіся, можа, нейкія беларускія бізнэсмены ці вядомыя людзі з просьбай распрацаваць ім сямейныя гербы?
ВЛ: Бывала. Стварэнне прыватнаўласніцкіх гербаў — цікавы занятак. Гэта дапамагае чалавеку ідэнтыфікаваць сябе, сям’ю, іх месца. Нярэдка я прыгожа афармляў і радаводы заможным заказчыкам.
Гербы распрацоўваў: для гэтага кліенту спачатку трэба запоўніць анкету, пажадана ведаць, кім былі продкі, чым займаліся.
Бывалі сярод заказчыкаў і вельмі вядомыя людзі. Прозвішчы не скажу, але калі б назваў — вы б ахнулі. Вельмі б здзівіліся, што вось гэты чалавек заказваў сабе герб.
«НН»: Хтосьці з чыноўнікаў ці блізкі да ўрада?
ВЛ: Вельмі, вельмі блізкі.
«НН»: Бывала такое, што вы прапаноўвалі чалавеку герб з буслом і млыном, умоўна кажучы, а ён камандаваў: не, малюй мне меч, карону і арла!
ВЛ: Тут, я лічу, на мне ёсць адказнасць, таму калі б гэта была эмблема нейкай структуры, я б адмовіўся. Але ў працы з прыватным кліентам спрачацца не стану. Гэта як з татуіроўкай: захацеў маленькі слабенькі чалавек сабе злоснага мядзведзя на ўсю спіну — ну што ж, яго выбар. Калі ён ад гэтага стане трохі шчаслівейшы — калі ласка.
«НН»: Як аплачваюцца вашыя паслугі?
ВЛ: Няблага. Лічбу не скажу, але яна параўнальная з добра аплачванымі дызайнерамі.
«НН»: Якім з распрацаваных вамі сімвалаў ганарыцеся?
ВЛ: Вельмі ганаруся тэрытарыяльнай геральдыкай: я аўтар ізаграфіі Віцебскай вобласці, сцяга Рэчыцы, герба Гомельскай вобласці… Шмат гербаў, дзе Пагоня — гэта каштавала шмат высілкаў, але гэта ўдалося зрабіць.
Калі з ведамстваў… Ну, давайце возьмем сімвал МЗС.
Там выкарыстоўваецца крыж-васьмірог, гэта адна з культавых фігур беларускага народнага арнаменту. Абсалютна старажытная выява, якае сімвалізуе чалавека, жыццё, сонца. Семантыка знаку культавая, шмат іншых сімвалаў у нашых арнаментах маюць пад сабою асновай менавіты гэты крыж-васьмірог альбо яго варыяцыі.
Такім чынам мы закладаем у гэтую эмблему не постсавецкі сімвал, а частку графічнага кода беларусаў. Перадаём такім чынам пасыл: хто мы ў гэтым свеце і куды ідзём, пазітыўны сігнал.
Крыж чырвоны, а тут ён з зялёным акцэнтам праз колеры дзяржаўнага сцяга, ад гэтага нікуды не падзецца. Нярэдка васьмірог афармляецца дадатковымі элементамі, тут мы іх таксама бачым: гэта чырвоныя квадраты паміж прамянямі і срэбная падкладка.
Фон — насычаны сіні, традыцыйны колер МЗС.
Тут няма, а на нагрудных знаках МЗС ёсць яшчэ і папараць — гэта ўсё народная сімволіка з выдатнай старажытнай семантыкай. Гэта проста выдатна, я лічу.
«НН»: Вы займаліся яшчэ распрацоўкай беларускай формы для сілавікоў. Пытанне: чаму беларуская форма выглядае так кепска? Асабліва ў міліцыянтаў.
ВЛ: Пытанне філасофскае. Ёсць культурна-графічны код, які праходзіць праз душу і жыццё чалавека. І ў палякаў няма ментальнага непрымання крылатых гусараў, Арміі Краёвай і гэтак далей. У іх гэта закладзена: гэта польскае, гэта маё!
А ў нас такія рэчы, як форма, афармляюцца зусім не па культурна-графічным кодзе беларусаў.
Канцэпт параднай формы, які распрацаваў Ляхар
А людзі, якія гэта праектуюць, настойваюць: давайце так, як у Расіі, толькі трошкі недзе памяняем. Альбо «кожны генерал з дзяцінства мастак» — прыходзіць новы міністр і пачынае мяняць форму проста пад свой густ. І таму ніякая камісія, ніякія спецыялісты часам не могуць паўплываць на распрацоўку формы альбо сімволікі. Бо ў ідэале гэтым мусяць займацца разам і гісторык, і швачка, і камандзір, і баец. Тады будзе кансэнсус, які пасля павінен дапрацоўвацца яшчэ паўгода, сыходзячы з таго, як форма носіцца. Толькі тады і будзе выдатны вынік.
А так у нас мяняецца ў асноўным форма баявая, і тое праз капіяванне стандартаў НАТА. Паўсядзённай формай жа ніхто асабліва не займаецца: падабаецца міністру пышная кукарда з лістамі — і ўсё. Будуць усе насіць такія кукарды, нікуды не падзенуцца.
«НН»: Беларускія фуражкі сапраўды часам выглядаюць камічна, як трампліны.
ВЛ: Бо ў некаторых вышыня фуражкі ледзь не большая за чалавечы твар. У той час, як у Еўропе фуражкі, наадварот, маленькія. Але даказаць нешта камусьці немагчыма.
Міністр абароны Віктар Хрэнін
У свабоднай краіне ўсё вырашаецца калегіяльна, улічваючы ўсе інтарэсы.
А ў нас беларускасць не разглядаецца зусім: на першым этапе яшчэ нешта там паглядзелі, а пасля плюнулі, зрабілі расійска-савецкую кальку, і ім нармальна.
Таму і форма, і беларускія дзяржаўныя ўзнагароды пазбаўленыя таго ж беларускага культурна-графічнага кода. Гэта ўзровень усёй астатняй нашай сітуацыі: мы проста ўсе ішлі назад у СССР.
