Novaje z dopisaŭ Andreja Skurko: chto budzie pieražyvać piekła, što cikavaha ŭ «BHČ» i los Marcina Kuchty
Viasiołyja i fiłasofskija ŭryŭki ź listoŭ našaniŭca da rodnych.
Na hetym tydni ŭ nas niejki čas byŭ televizar — daŭno zabytyja ŭražańni… Ja byŭ vielmi rady, kali znoŭ zabrali.
Uraziła, što za tyja niekalki miesiacaŭ, jakija televizara nie było, nie źmianiŭsia (i nie abnaviŭsia) navat płej-list u ranišnich šou.
Choć ahułam, zdajecca, niervoznaści pamienieła ŭ paraŭnańni ź letam-pačatkam vosieni.
* * *
Raptam zrazumieŭ, što nie trymaju zła ni na kaho z tych, kamu treba «dziakavać» za siońniašniaje. Pavier, jany i ciapier pieražyvajuć piekła, i paśla ź im zastanucca, kali dla nas užo ŭsio skončycca.
* * *
Pytańnie pryščepak padzialiła hramadstva vyjaŭna, ja heta i tut naziraju.
Napeŭna, u budučyni, padčas pryjomu na pracu, možna budzie zadavać pytańnie: «Ci rabili vy pryščepku? Kali nie, to čamu?» Kab pravieryć stupień adekvatnaści.
Pryčym časta heta prajaŭlajecca ŭ, zdavałasia b, ludziej z sučasnym myśleńniem i vyšejšaj adukacyjaj. Ale časta za hetym staić nie stolki ciemnata, kolki niedavier da sistemy. «Chto ich viedaje, što jany tudy mahli padsypać», — jak kazaŭ prafiesar Praabraženski pra savieckuju kiłbasu.
* * *
Viedaju, što mnohija dobryja ludzi ciapier vymušany šukać novuju pracu. Mnie zdajecca, adna z kaštoŭnaściej, jakuju možna vynieści z hetaj situacyi — miortvaje admiraje, a žyvoje transfarmujecca i praciahvaje žyć.
Choć u karotkaterminovaj pierśpiektyvie heta, kaniečnie, vyklikaje niazručnaści i časam pakuty. Ich historyja nahadała vypadak ź Michasiom Michajłavičam Čarniaŭskim [vydatny biełaruski historyk, jakoha ŭ 1970-ja na niekalki hadoŭ pa palityčnych matyvach zvolnili], jakoha niekali taksama zvolnili z Akademii navuk, a praź niekalki hod usio stała na miescy.
* * *
Nie toje što traŭmy — strašna skazać, ale ŭ mianie, zdajecca, navat stresu niama. Ja ćviorda viedaju, što ni ŭ čym nie vinavaty, a znachodžusia tut — jak i mnohija inšyja — prosta tamu, što čas taki.
* * *
U vypadku Napaleona — pieramoha nad im była b niemahčymaj biez samaachviarnaj baraćby. U Ispanii litaralna ŭvieś narod padniaŭsia suprać francuzskich zachopnikaŭ, što zmusiła Napaleona trymać tam vialikaje vojska, raściarušvajučy siły. (I heta prytym, što karol Ispanii kapitulavaŭ adrazu.) «Ruski pachod», jak i ŭvarvańnie ŭ Ispaniju, Napaleon paśla nazyvaŭ svajoj najbolšaj pamyłkaj.
* * *
Hetaja situacyja dobra vyśvietliła, chto jość chto, i chto čaho varty.
* * *
Tut praściej tym, chto maje čym siabie zaniać.
* * *
Dobra, što ŭsie hetyja padziei prypali na taki rańni viek Tamaša. Mo jon heta i nie zapomnić. I ja niejmavierna ščaślivy, što vy ŭ mianie jość, što ŭ mianie takaja siamja.
* * *
Sieryjały novyja, kaniečnie, niaprostyja. My, dumaju, ź jakich-niebudź mienš składanych pačniom. Zrešty, moža, toj «Poklič piekła» i nie taki zahruzny, kali jaho hladzieć… Hledača ŭsio ciažej niečym urazić. Hadoŭ 150 tamu chapała prybyćcia pojezda na stancyju.
* * *
Pisaŭ tabie ŭžo, što novy numar «Inostrannoj litieratury» davoli ŭdały (u ramanie Ściapana Tvardacha «Morfij» pra Varšavu 1939-ha zhadvajecca navat voziera Miadzieł u Pastaŭskim paviecie i jak pany tam adpačyvali).
Siońnia chaču pachvalić «Biełaruski histaryčny časopis». Trus napisaŭ źmiastoŭny materyjał pra Marcina Kuchtu i jaho siamju.
U jaho byŭ unuk, jakoha jon vielmi lubiŭ. Kali ŭ Kuchty była sustreča z akcyjanierami i prychodziła niańka z małym, jon kazaŭ: «Razmova zakončana, usie svabodnyja, da mianie pryjšoŭ unuk!» Jašče zapomniłasia, što jon paśla śmierci pieršaj žonki ažaniŭsia sa słužankaj, jakaja doŭhija hady ŭ ich pracavała. Jana była ruskaja i pryvučyła ŭsich pić čaj z vareńniem:) Choć u cełym siamja jaje nie pryniała. Kuchta pražyŭ za 80 hod i pachavany ŭ Koŭnie. Balšaviki jaho nie čapali, bo napiaredadni ich prychodu jon zbankrutavaŭ.
Taksama ŭ «BHČ» ź cikavaha — artykuł Kalečyc pra hrafici ŭ Spasa-Praabraženskaj carkvie, Monič pra vystavu ekspanataŭ z muzieja Łuckieviča (škada, fotki čorna-biełyja, ale možna ŭjavić maštab. A kalarovyja ty mnie prysyłała. A jašče artykuł Dźmitryja Skvarčeŭskaha pra zvyčaj źbirać kaladu i vałačobnaje ŭ VKŁ.
Akazvajecca, da 18 stahodździa prychadžanie (sialanie) u abaviazkovym paradku zdavali hrošy i pradukty na kaścioł i carkvu na Kalady («kminu funt, razyniek funt, šafranu łot, cukru roblenaha dla dziaciej funt, abarankaŭ asm» i h.d.) Taksama i hrošy zdavali. U časy Rasijskaj impieryi heta admianili, ale zastaŭsia zvyčaj addavać častku nakaladavanych praduktaŭ śviataru.
Cikava taksama, što słova «vałačobnik», piša aŭtar, utvaryłasia ad volok (achviara, pavodle Siarhieja Sańko), słova nibyta źviazanaje etymałahična z alkes («śviaty les» pa-litoŭsku). Nakont etymałohij nie viedaju, ale toje, što płacili, paćviardžajecca šmatlikimi dakumientami. Heta prymušaje pa-novamu zirnuć na niekatoryja «staražytnyja pahanskija zvyčai». Mahčyma, kaladavańnie zahłochła b i nie dajšło b da našaha času, kab nie padtrymlivałasia takim čynam. Chalera, u nas ža taksama kažuć «pop jeździć na kaladzie» — kali baciuška chodzić śviacić chaty paśla Vadochryšča!.. Słovam, cikava. Pry vypadku pieradavaj redakcyi pryvitańnie i padziaku.
* * *
Sumnuju knihu Chioha («Umoŭna prydatnyja») ja i nie čytaŭ da kanca. Addaŭ susiedu. A potym vypisaŭ jamu Šviejka ŭ jakaści kampiensacyi. Čytaje, śmiajecca. Pieračytvaju i ja. «Šviejku očień viezło. On očutiłsia sriedi priedstavitielej raźličnych vostočnych narodov. V ešiełonie jechali kałmyki, hruziny, armianie…» Heta pra toje, jak Šviejk vyrašyŭ pamierać pakinutuju ruskuju formu i trapiŭ u pałon da svaich.
* * *
Padtrymajcie palitźniavolenych našaniŭcaŭ listom, paštoŭkaj, hrašovym pieravodam ci pasyłkaj. Heta možna zrabić pa adrasie:
SIZA-1, Minsk, vuł. Vaładarskaha 2, 220030.
Skurko Andrej Hienadzievič
Marcinovič Jahor Alaksandravič
