«Ja partyzaniŭ da leta 2022-ha, kali za mnoj pryjšli». Dyzajnier Artur Vakaraŭ — pra spadziavańni, radzimu i duchoŭnaje bambaschovišča
Artur Vakaraŭ — viadomy biełaruski dyzajnier. Suzasnavalnik studyi «Adliha», dyrektar mienskaj kramy vintažnaj mebli «B/Uržuaznyje ciennosti», aŭtar hrafiki šmatlikich nacyjanalnych prajektaŭ, knižnych vokładak, afiš, postaraŭ i h.d. U 2020 hodzie malavaŭ revalucyjnyja płakaty, afišy dla šmattysiačnych pratesnych maršaŭ. Artur zastavaŭsia ŭ Biełarusi da siaredziny 2022 hoda. Atrymaŭšy pozvu ŭ Śledčy kamitet, vyrašyŭ nie ryzykavać svabodaj i źjechaŭ z krainy. Ciapier žyvie ŭ Polščy. OWM raspytaŭ dyzajniera pra jaho žyćcio i staŭleńnie da taho, što adbyvajecca na radzimie.
© Arthur Vakarov
— Ci było ŭ ciabie da leta 2020 hoda niejkaje pradčuvańnie tych padziejaŭ, jakija adbylisia? Jak ty ŭvohule pačuvaŭsia napiaredadni leta 2020-ha — sacyjalna, emacyjna, fizična?
— Pamiataju «vybuch», što prynios Pavał Biełavus viasnoj 20-ha. Ja malavaŭ prajekt i šmatlikija padprajekty «Hodna», Paša zajšoŭ niešta abmierkavać.
Akurat paśla taho, jak Babaryka pryniaŭ samaje hałoŭnaje ŭ svaim žyćci rašeńnie — kinuŭ palčatku dyktataru.
Ja byŭ u adčai, dakładna razumiejučy, što dla Viktara heta kaniec, jak minimum karjery, a mahčyma, i žyćcia. A dla mianie — heta kaniec adnosna pryjemnaha isnavańnia ŭ svajoj maleńkaj i kamfortnaj Biełarusi-u-Biełoruśsii.
Maja kraina-u-krainie, nasielnictvam 100 000 pryjemnych adukavanych ludziej, z bahatym kulturnym žyćciom, aktyŭnaja, dynamičnaja, biełaruskamoŭnaja… Skončycca z-za hierojskaha, ale biessensoŭnaha kroku Viktara Babaryki. Nie budzie bolej vystaŭ, vulicy Kastryčnickaj i kulturnaj prastory OK16, teatra, kino, muzyki. Navošta jamu hetaja vialikaja i niepadjomnaja Biełoruśsija, dumaŭ ja. Bo Viktar byŭ de-fakta sapraŭdnym prezidentam majoj krainy-u-krainie: miecenatam, fundataram, krajevuholnym kamieniem. Tak ja Biełavusu i kazaŭ.
A jon u adkaz pačaŭ raspaviadać mnie pra fienomien Cichanoŭskaha, narodny ruch, mahutny štab Babaryki, padtrymku pieramienaŭ z boku biznesu. Ja, pryznacca, i nie ŭ kursie byŭ.
Niezaanhažavany ŭ kalapalityčny dyskurs, akramia jak u jakaści dyzajniera i tvorcy. Majo staŭleńnie da navinaŭ było hłyboka skieptyčnym, bo viedaŭ, što hałoŭnuju (i adzina istotnuju) navinu ja nie prapušču. A ŭsio astatniaje — drobnaja mituśnia i marnavańnie času.
I voś ja słuchaju Paŭła, i niešta nierealnaje i nieimaviernaje, zasochłaje i zamarožanaje pačynaje zapalvać ahaniok u vačach. Durackaja nadzieja iznoŭ zavarušyłasia ŭ śviadomaści biełarusa, jaki paśla šmatlikich sprobaŭ i parazaŭ znajšoŭ, kudy hetuju niespadziavanku zasunuć i žyć-nie tužyć u Biełaruskim hieta.
© Arthur Vakarov
— I ty pačaŭ spadziavacca na pieramohu?
— Z momantu taho adkryćcia, što prynios Biełavus, ja staŭ sačyć za padziejami. I pradbačyŭ, da čaho heta ŭsio pryviadzie. Bo, jak vieteran usich revalucyj, maju vialiki dośvied abrušeńnia nadziejaŭ i postrevalucyjnych depresij.
Bačyŭ, jak rychtujecca zło, točyć kłyki i nie źbirajecca zdavacca. Bačyŭ i vialikuju nadzieju, i šmat hierojaŭ, što raspraŭlajuć svaje biełyja kryły. Viedaŭ, što takaja situacyja skončycca žachlivaj i kryvavaj biadoj. Zahadzia škadavaŭ hierojaŭ.
Nie chacieŭ hetaha bačyć, bo nahladzieŭsia ŭ kancy 90-ch, u 2006-m i 2010-m. Na dzień vybaraŭ 9 žniŭnia źjechaŭ u svoj les z naiŭnym namieram zachavać śviadomaść ad bolu. Ale ž zrazumieła, ad frantavych navinaŭ nie schavaješsia.
I paśla žudaści pieršych dzion pačuŭ niečuvanaje — kraina padymajecca. Nie hieraičnaje hieta, ale ŭsia pamiarkoŭnaja masa.
Pamiataju, jak jechaŭ u Miensk praz svoj maleńki Miadzieł i bačyŭ ludziej ź bieł-čyrvona-biełymi ściahami. U Miadziele!
© Arthur Vakarov
Potym byli pieršyja niadzielnyja maršy, šmat malavańnia dla štaba revalucyi, biehatnia pa horadzie z padtrymki adnych da padtrymki druhich, abviaščeńni strajkaŭ, hrafici i biaskoncaść inšych revalucyjnych aktyŭnaściaŭ. Ale ŭžo praz, naturalna, paru tydniaŭ ja razumieŭ, što heta paraza. Bo pamiarkoŭnaja bijamasa napužałasia pieršaha ryku złodzieja i viarnułasia ŭ stojła. Zastalisia hieroi, jakich zło navučyłasia vielmi efiektyŭna vyniščać.
Ja partyzaniŭ roŭna da leta 2022-ha, kali za mnoj pryjšli. Partyzaniŭ biez nadziei i sensu, adzinaje, kab adčuvać sabie narmalnym, zdarovym čałaviekam.
— Jak ty žyŭ hetyja dva hady da adjezdu?
— Biełaruś paśla 20-ha vielmi chutka prajšła šlach ad kałhasa da kancłahiera. Zrešty, ničoha novaha, zvyčajny histaryčny šlach dyktatur: kamunistaŭ, fašystaŭ dy inšych chošyministaŭ. Prymityŭnaja kalka. Vidać, skončyłasia jaskravaje, madernovaje zło pieršaj pałovy XX stahodździa. Zastalisia kałhasnyja kancłahiery, što zabivajuć šeraściu i tupaściu.
Tamu ciapier u Biełarusi režym vyniščaje nie palityčnych supraciŭnikaŭ, a lubyja prajavy dumki, krytyčnaści, niezaležnaj tvorčaści. Bolšaść palitviaźniaŭ — heta nie palityčnyja aktyvisty, a prosta hodnyja ludzi.
© Arthur Vakarov
— Što ty pakinuŭ u Biełarusi?
— Ja tam pakinuŭ radzimu. Niama ŭ mianie asensavańnia radzimy ź vialikaj litary. U maim asensavańni radzima — heta nie patas pra ziamlu, nabryniałuju prodkami, naślednikami i ciarnovymi vietkami, pakručastymi ściažynkami i pachučymi viatrynkami. Radzima — heta toje, što ja pabudavaŭ. Ekzistencyjalnuju kaštoŭnaść ściažyncy nadaje moj dom, ź jakoha ja pa hetaj ściažyncy idu i ŭ jaki ja pa joj viartajusia. Radzima — heta maje prajekty: kulturnickija, biznesovyja, haspadarčyja. Heta maja rola, mova, vaha ŭ dadzienym hramadstvie. A prastora — heta reč u sabie. Pa zmoŭčani jana ničyja; svajoj, ciopłaj jaje robić aktyŭnaść haspadara.
Ja rabiŭ zachady źjechać i paśla Płoščy 2006-ha i paźniej. Bo dychać było atrutna i da 2020-ha. Ale voś hetaja — maja pryvatnaja — radzima nikoli nie adpuskała.
Ja pačuvaŭsia vielmi dobra ŭ svajoj indyvidualnaj Biełarusi, bo nabudavaŭ vakoł siabie pryhožych dekaracyj: B/Uržuaznyja, dyzajn dla kultury, chutar, mastactva, karahod pryjemnych ludziej. Zło ŭ mianie ŭsio heta zabrała. Treba budavać nanoŭ. Albo spadziavacca na viartańnie. Kłasičnaja biełaruskaja dylema ŭsich časoŭ.
© Arthur Vakarov
Całkam niezrazumieły stereatyp pra toje, što ŭ revalucyju iduć tyja, kamu niama čaho hublać. Mnie vidavočna supraćlehłaje: tym, kamu niama čaho hublać, nieabaviazkova ryzykavać. Chiba lepiej nalehcy emihravać i pačać budavać adrazu na nadziejnym humanistyčnym padmurku. A voś nam, stałym, jość za što zmahacca, bo budavać nanoŭ — sumnieŭnaja avantura.
— Ci zastalisia ŭ Biełarusi ludzi, za jakich ty pieražyvaješ, baišsia? Kali tak, to čamu jany zastajucca?
— Jak by ni było ćmiana ŭ emihracyi, niama anijakaha žadańnia viartacca za kalučy drot. Mnie ščyra škada tych narmalnych, što tam zastalisia. Zrazumieła, što heta ich rašeńnie — zastacca, a ŭsio adno ŭ kamunikacyjnym asadku zaŭsiody niajomkaść i spačuvańnie da ich. Viedaju, jak składana prymać rašeńnie źjechać, sam vahaŭsia i, u vyniku, zaŭsiody vyrašaŭ zastacca. Pakul nie pryjšli kankretna pa majo cielca. Peŭna, heta adziny arhumient, što moža vykinuć z utułu radzimy. Ja šmat razmaŭlaju, pierakonvaju svaich apošnich partyzanaŭ. I čuju tyja ž arhumienty, što zaminali źjechać mnie: uzrost, hrošy, siemji, prajekty… Heta istotnyja rečy, ale treba razumieć, što dalej budzie pradkazalna horš. Bo paślarevalucyjnaja reakcyja režymu — histaryčna samyja strašnyja časy. Nie kažučy pra vajnu.
© Arthur Vakarov
— Ci mahčyma, ci varta niešta raić tym, chto zastaŭsia tam? Što my ŭvohule dla ich možam (z)rabić z-za miažy?
— Ja ŭ zachapleńni ad fienomienu biełaruskaj salidarnaści! Uražany zhartavanaściu hierojaŭ. Raniej prajhravali i raspaŭzalisia pa svaich norach sumavać. A ź ciapierašniaj salidarnaściu adčuvańnie, što byccam i nie prajhrali, a prosta adstupili. Zachavali «vojska» i ściahi. Viedajecie, jakija razhublenaść i strach, kali hladziš na paviestku ŭ śledčy kamitet i nie viedaješ, što rabić. Ale paśla taho jak robiš paru zvankoŭ, machavik dapamohi i salidarnaści zapuskajecca. Albo kali biez hrošaj, siamji, spravy apynaješsia ŭ inšaj krainie. Ale i tut biełaruskaja salidarnaść nie kidaje, až pakul nie ŭładkuješsia. Dziakuj arhanizacyjam: BYSOL, By_Help, «Biełaruskamu domu», Centru salidarnaści… Dziakuj siabram, što spačuvajuć, dapamahajuć, dzielacca ŭsim niešmatlikim, što majuć. Heta jość prajavaj saśpiełaj, humanistyčnaj nacyi, što pieramoža anachraničnaje zło. Dapamahać tym, kto biažyć paśla mianie, — toje kankretnaje, što ciapier mušu rabić ja.
© Arthur Vakarov
— Jakija ciažkaści adčuvaješ u emihracyi?
— Nieakreślenaść pytańnia lehalizacyi, što nie dazvalaje pačać budavać žyćcio. Tut vielmi niašmat zaležyć ad maleńkaha čałaviečka. Biurakratyčnaja machina emihracyjnych ustanoŭ — heta takaja małamanieŭranaja technika, što nie spyniajecca i nie zbočvaje. Kambajn standartnych i ŭ toj ža čas niepradkazalnych rašeńniaŭ. Zrazumieła, što nie treba siadzieć i čakać pryhožaha pašparta. Ale pole mahčymaściaŭ zvužajecca da apieratyŭnych i koratkaterminovych.
Taksama składana pavieryć u toje, što jašče zdatny pačać niešta novaje i značnaje. Upeŭnić siabie, što «mołod i horiač».
© Arthur Vakarov
— Jak ty i tvaja siamja adaptujeciesia ŭ novych umovach i krainach?
— My spačatku pajechali ŭ Hruziju. Hruzija zrabiła dobry krok z momantu majho apošniaha vizitu ŭ 2009-m. Vidavočna, viarnulisia mazhi i hrošy, što ŭciakli paśla ruskaj ahresii 2008-ha. Ciapier Hruzija vyhladaje krainaj na šlachu da sučasnaj jeŭrapiejskaj «siamji narodaŭ». Ale, z punktu hledžańnia budoŭli novaha (vierahodna, apošniaha) centra majho žyćcia, Hruzija stratehična prajhraje Jeŭropie. Pa-pieršaje, ja nie chaču navat ujaŭlać, što mnie iznoŭ pryjdziecca ŭsio kidać i biehčy. A paŭtareńnie ruskaj ahresii na Hruziju całkam vierahodna. Vidavočnaja paraza putleryzmu va Ukrainie moža zmusić ich šukać bolš lohkaj pieramohi dla viartańnia narodnaj padtrymki i rename. Pa-druhoje, nie tak dla mianie strašnaje toje zło, jak dastała pabytovaje hłupstva. Usie hetyja panty: krutyja tački, złyja sabaki, chamstva, abmiežavanaść dumki spažyvieckim dyskursam. Mianiać rodnaje hieta na hieta hruzinskaje całkam niedarečna. Tym bolš što svaim u hruzinskim hieta nie stanieš. Składana, ale ŭsio ž mahčyma stać jeŭrapiejcam, hruzinam stać niemahčyma.
Tamu ciapier ja ŭ Polščy. Paśla 2,5 miesiacaŭ, što byŭ u Hruzii, adčuŭ vialikuju asałodu, kali viarnuŭsia ŭ jeŭrapiejskuju paradyhmu. Ludzi, nadvorje, praca, praviły — usio łahična, usio prymalna. Varšava, Vilnia, Bracisłava ci Orchus — niama značnaj roźnicy, paŭsiul — jak doma. Hetak ža budzie ŭ Miensku, kali jon vierniecca ŭ prytomnaść.
© Arthur Vakarov
— Jak ty stavišsia da ŭmianieńnia biełarusam kalektyŭnaj viny («pamahatyja ahresara») u źviazku z vajnoj? Ci zaznavaŭ ty sam takoje staŭleńnie da siabie, što na heta adkazvaješ?
— Heta było novaje adčuvańnie. Vielmi niespraviadliva, vielmi kryŭdna, strašenna baluča. Ja ž zaŭsiody spačuvaŭ tym narmalnym ruskim, što padzialali adkaznaść za hłupstva i hvałt bolšaści suplamieńnikaŭ. Mnie da 2022-ha było prosta — kažu: a ja nie z Rasiei, ja ź Biełarusi. Chop — i čyścieńki, nijakich doŭhich tłumačeńniaŭ. A tut: ahresar, vorah, kanfarmist. Ciapier narmalny biełarus prymieryŭ chalerny ruski bałachon. Peŭna, heta samaje vialikaje złačynstva kałhasnaha fiurera: zapeckać kryvioju dobraha susieda moj samy nieahresiŭny, samy talerantny, samy spakojny narodziec — jeŭrapiejskich chobitaŭ.
Zrešty, farbavać čałavieka ŭ koler pašparta — niedarečny anachranizm. Zło, na hetym histaryčnym adrezku času, apanavała krainu, jakuju ja nie abiraŭ pa naradžeńni. I ŭsio žyćcio zmahajusia i ryzykuju tak, jak mała chto z tych, kamu pašenciła naradzicca ŭ łahodnych i piaščotnych abdymkach Jeŭropy. Zrazumieła, što razumny jeŭrapiejec albo navat ukrainiec tak samaśćviaržacca nie budzie. Tamu ja nie asabliva i zvažaju. Pantavacca pašpartam — prykmieta astatkavaj marhinalnaści minułaha stahodździa.
— Ci mahčyma źbierahčy rozum u tym durdomie, što nas atačaje? Jak?
— Składana. Biespraśvietnaść i bieznadziejnaść — nie najlepšyja fluidy. A jašče i strach: za siabie, za blizkich, za prajekty. Źbiraŭsia schavacca ŭ mastackaj pracy, u svaim lesie, u daskanała adabranych biblijatekach knižak, filmaŭ, viniłaŭ. U prostych radaściach. Ale ŭnutranaje duchoŭnaje bambaschovišča nie vytrymała pramoha papadańnia z vonkavaha suśvietu. Zastacca ŭ Biełarusi i zachavać zdarovuju śviadomaść mohuć albo samyja prymityŭnyja arhanizmy, albo samyja mahutnyja. Ja — nie supierhieroj, tamu źjechaŭ. Nie schavaješsia ŭ XXI stahodździ ŭ biełaruskaj lesapałasie.
