Samy važny ŭ historyi Šatłandyi dakumient vystaŭleny na ahlad. Jamu bolš za 700 hadoŭ
U Nacyjanalnym muziei Šatłandyi ŭ Edynburhu ŭpieršyniu za 18 hadoŭ vystaŭleny na ŭsieahulny ahlad adzin z samych važnych u historyi Šatłandyi dakumientaŭ — tak zvanaja Arbrockaja dekłaracyja.
Heta pasłańnie Papu, składzienaje ŭ krasaviku 1320 hoda šatłandskimi baronami z zaklikam pryznać niezaležnaść Šatłandyi. Za 700 hadoŭ hety dakumient z mnostvam piačatak staŭ nastolki krochkim, što kuratary muzieja tolki zredku dazvalajuć uklučać jaho ŭ ekspazicyju. Voś i hetym razam jon budzie vystaŭleny ŭ Edynburhu tolki da 2 lipienia, piša Bi-bi-si.
Dekłaracyja — adziny z troch listoŭ, što zachavalisia, adrasavany Papu Janu XXII, jaki padčas vajny Šatłandyi za niezaležnaść padtrymaŭ anhlijskich zavajoŭnikaŭ i adłučyŭ ad carkvy karala Robierta I Brusa.
U svajoj dekłaracyi barony Šatłandyi na čale z abatam Arbrockaha klaštara, abapirajučysia na historyju krainy, śćviardžali prava Šatłandyi na suvierenitet i niezaležnaść ad Anhlii, a taksama prava na šatłandski tron karala Robierta Brusa, abranaha, miž inšym, narodam, što pa tych časach było vielmi niezvyčajna.
Sam Robiert Brus i biskup Sent-Endrusa taksama źviartalisia da pantyfika, ale kalektyŭnaja prośba šatłandskaha manarcha, jaho prychilnikaŭ i duchavienstva pośpiecham nie ŭviančałasia: Papa paraiŭ im prymirycca z anhličanami.
Za 700 hadoŭ Arbrockaja dekłaracyja stała vielmi dalikatnaj i maje patrebu ŭ asablivych umovach zachoŭvańnia
Pasłańnie baronaŭ było składziena na fonie vojnaŭ za niezaležnaść, jakija pačalisia paśla ŭvarvańnia anhličan u Šatłandyju ŭ 1296 hodzie.
Spačatku pośpiech byŭ na baku šatłandcaŭ: u znakamitaj bitvie pry Benakbiornie ŭ 1314 hodzie armija pad pravadyrstvam Robierta Brusa raźbiła anhličan, i pieršaja vajna skončyłasia mirnym dahavoram 1328 hoda. Adnak užo praz čatyry hady pačałasia druhaja vajna, jakaja doŭžyłasia 25 hadoŭ.
Dekłaracyja, składzienaja jašče padčas pieršaj vajny, — heta vielmi staranna vyvierany tekst z prykładna tysiačy słoŭ na łatyni z cytatami ź Biblii i kłasičnych aŭtaraŭ, u jakim hruntoŭna dakazvajecca prava šatłandcaŭ na samakiravańnie i niezaležnaść ad Anhlii.
«Datul, pakul choć by sotnia z nas žyvaja, my nikoli i ni pry jakich umovach nie padparadkujemsia panavańniu anhličan, — havorycca ŭ dakumiencie, jaki byŭ padpisany vaśmiu hrafami i prykładna 40 baronami. — Sapraŭdy, nie dziela słavy, bahaćcia abo pašany my zmahajemsia, ale ŭ imia adnoj tolki Svabody, ź jakoj hodny čałaviek moža rasstacca tolki razam sa svaim žyćciom».
Siońnia niekatoryja historyki ličać, što značeńnie hetaj dekłaracyi pieraaceniena, i nasamreč jaje metaj było ŭmacavać uładu šatłandskaha karala. Adnak, miarkujučy pa tym, što i praz 700 hadoŭ u Šatłandyi mocny ruch za niezaležnaść, śviedčańniem čamu słužyć niadaŭni refierendum, dzie prychilniki zachavańnia Šatłandyi ŭ składzie Vialikabrytanii pieramahli ź minimalnaj pieravahaj, Arbrockaja dekłaracyja zastajecca dla mnohich šatłandcaŭ krynicaj natchnieńnia i nadziej.
