Taja najmilejšaja kraina, dzie zaviazana pupavina. Niama bolšaha duchovaha zadavaleńnia, jak adviedki rodnych na rodnaj ziamli. My z Nadziaj ŭdziačnyja Bohu, što nam paśla čatyrochhadovaha pierapynku paščaściła pabačycca z vami, pabyć u roznych miaścinach Biełarusi, pažyć uspaminami, paciešyć vočy niezabyŭnymi krajavidami, ale adnačasova z bolem u sercy pierakanacca ŭ adychodzie z praktyčnaha ŭžytku taho, što nam najdaražejšaje – rodnaj miłahučnaj movy.
Daroha nazad u Ameryku była kamfartabielnaj. Polskaja avijalinija abnaŭlaje ciapier svoj flot, i z Varšavy ŭ Ńju Jork my lacieli novym «Boinham-787». Heta toj, u jakoha na pačatku hodu sioleta byli ŭsio niejkija prablemy z batarejami. Narešcie naładzili. «Boinh-787» — heta machina. Na borcie 400 pasažyraŭ. Vyhodnyja siadzieńni, indyvidualnyja teleekrany z bahatym vybaram prahramaŭ. Polskija avijalinii dobra kormiać (da vybaru dźvie stravy, roznyja napoi, uklučna ź vinom i harełkaj).
Słovam, ad startu da finišu ŭsio naša lipieńska-žnivieńskaje padarožža – 10 dzion u Polščy ź Biełastokam i 20 u Biełarusi – prajšło hładka, pryjemna j pamiatna. Chočacca vieryć, što sustreča naša była nie apošniaj…
Ciapier tut znajomyja pytajucca: «Nu, jak tam u Biełarusi?» Pytańnie jomistaje. Moža j vam budzie cikava pačuć naš adkaz.
Mušu skazać, što za minułyja čatyry hady źmieny ŭ vas vidavočnyja. Značna pašyryŭsia j madernizavaŭsia mienski aeraport (ź im my paznajomilisia pry adlocie): značna pašyreła elektronnaje tablo z novymi rejsami, bolš kijoskaŭ z suvenirami, kramaŭ z zamiežnymi butelkami alkaholu j parfumeryi, pierakusačnych, bankaŭskich vakon dy inšaha.
Pabolšała aŭtastradaŭ. Novyja, čystyja, z hładkimi pałosami traŭnikaŭ paabapał. Dalejšaja chada darožnaha budaŭnictva navidavoku. Prybyło budaŭničaj techniki. Hałoŭnaje, čaho nie staje — heta aŭtamabilnaj i turystyčnaj absłuhi. Dziasiatki kilametraŭ biez restarančyka, biez zapravačnaj stancyi, biaź miesca adpačynku. Pa-raniejšamu skupyja, abo błytanyja, abo zusim adsutnyja na bakavych darohach pakaźniki kirunku.
U Miensku adrazu ž kidajucca na vočy hmachi novych žyllovych kvartałaŭ. Haradzkija ŭłady ŭžo navat robiać zachady, kab prypynić krychu budaŭničy bum.
Na vulicach stalicy pabolšała aŭtamabilaŭ z pavyšanaj dolaj naviejšych. Amal u kožnaha piešachoda pry vuchu mabilnik. Ludzi vyhladajuć krychu lepš apranutymi. Ale ŭsie pa-raniejšamu z avośkami abo mieškavatymi čynoŭnickimi partfelami.
Madernizacyjnyja źmieny zaŭvažajucca i ŭ pravincyi. Źjavilisia kvaternyja tualety tam, dzie ich jašče niadaŭna nie było, dušy ź ciopłaj vadoj, mašyny da myćcia bializny. My byli pryjemna ździŭlenyja, pabačyŭšy ŭ rajonnych Žytkavičach supermarkiet. Vialiki vybar praduktaŭ, chutkaja absłuha. U susiednim Turavie pabudavany pa italjanskaj technałohii zavod małočnych praduktaŭ; tut ža pobač i novieńkaja krama z małočnymi j miasnymi vyrabami.
Praŭda, kali havaryć pra zarabotki j ceny, to ružovy koler źnikaje. Vočy bačać, a kišenia nie dazvalaje. Siamiejnyja biudžety traščać. Uzdoŭž darohaŭ (padobna jak i na Biełastoččynie) sioj-toj załatvaje biudžetnyja dzirki prodažam «daroŭ» lesu. Ale ž takich pradaŭcoŭ źnikomaja kolkaść. Les daloka nia ŭsim dastupny. Dyj transpart kaštuje.
Šmat jakija haradžanie zajmajucca «nielehalnym vuličnym handlem» (termin mienskaj administracyi), zmahacca ź jakim ułady zaklikali niadaŭna milicyju dy padatkavuju inspekcyju.
Jak vynik sacyjalnaj dyferencyjacyi j rostu žyćciovaha ŭzroŭniu častki nasielnictva, rastuć i ceny. A rost cenaŭ dajmaje jakraz najbiadniejšych. Žančyna ŭ charčovaj kramie: «A što ž heta takoje?! Učora batončyk byŭ piać tysiačaŭ, a siońnia ŭžo siem! Voś tabie j padvysili pensii…» Adna ruka daje, druhaja zabiraje.
Častkova pryvatyzavanaja kamercyja zakidała rynak zamiežnymi tavarami, asabliva halantarejnaha kštałtu (kremy, tualetnyja pryłady,bižuteryja j h.d.). Papraviłasia technalohija apracoŭki j abstalavańnia kvateraŭ.
Zamiežnyja tavary nahetulki pieravažajuć svaimi jakaściami, što ŭrad maje prablemu z handlovym deficytam: valuta ŭciakaje za miažu. Urad zmahajecca z hetymi ŭciokami roznymi sposabami, u tym liku etykietkami ŭ kramach: «Zroblena ŭ Biełarusi». Biełarusy, budźcie patryjotami!
Za miažu ŭciakaje nia tolki valuta, a j maładyja ludzi ŭ pošuku narmalnych bytavych umovaŭ. Najaŭny prykład: nastaŭnik-pačatkoviec ź miesiačnaj zarpłataj 275 dalaraŭ šukaje kvatery ŭ Miensku j daviedvajecca, što najtańniejšaja adnapakajoŭka budzie kaštavać jamu 200 dalaraŭ. Voś i ŭładkuj svoj byt, kali nia maješ dapamohi ad baćkoŭ ź dziadami.
Hustoj zasłonaj nad biełaruskaj ziamloj pavisła rasiejskaja mova j rusifikavanaje maŭleńnie. Denacyjanalizacyjnyja ŭpłyvy dabralisia ŭžo da fanetyki, da ćviordych i frykatyŭnych hukaŭ biełaruskaj movy. U moŭna źniaviečanym Miensku zastalisia adno blednyja ślady nacyjanalnaha moŭnaha skarbu — na niekatorych šyldach, na vuličnych tablicach, dziaržaŭnych budynkach dy ŭ haradzkim metro, dzie jašče łaščyć słych pryjemny mužčynski baryton: «Aściarožna! Dźviery začyniajucca. Nastupnaja stancyja Kupałaŭskaja».
Pry ŭsim hetym varažniečy da našaj biełaruskaj movy, jakoju my ŭsiudy karystalisia, my nie adčuli.
Papularnaść rasiejskaje movy, aprača ŭsiaho inšaha, padtrymlivajecca faktam, što Rasieja zastajecca, jak skazaŭ adzin surazmoviec (jaki zajmajecca vyrabam mebli), «biazdonnym rynkam zbytu tavaraŭ». Rynkavaja mova – mova bytavych patrebaŭ, štodzionnaj praktyki, mova masaŭ. A mova nacyjanalnaj spadčyny, kali jaje aktyŭna nie padtrymlivaje ŭrad i miascovyja ŭłady, zastajecca abjektam abarony z boku ličanych adzinak i małalikich hrupaŭ hramadzianaŭ.
Treba padkreślić, što takaja abarona pastupova pašyrajecca ŭ vyniku pravodžańnia, u dadatak da ahulnych zajavaŭ pra rusifikacyju, kankretnych praktyčnych abarončych mierapryjomstvaŭ, jak heta robić Tavarystva biełaruskaj movy (TBM) pad staršynstvam sp. Aleha Trusava, abo Zhurtavańnie biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna» pad staršynstvam sp-ni Aleny Makoŭskaj. Abaroncy biełaruščyny abapirajucca na zakanadaŭstva. Padobnyja zachady dajuć pazytyŭnyja vyniki, jak nam było skazana. Z psychalahičnaha boku takaja taktyka vielmi karysnaja, bo jana daje, choć i małyja, ale najaŭnyja vyniki, jakija trymajuć abaroncaŭ na duchu.
Nia vyklučana, što akcyja małamaštabnaj abarony movy ŭździejvaje na źmianšeńnie biełarusafobii. Nia treba taksama vyklučać z analizu j mahčymaha pašyreńnia ŭ hramadztvie razumieńnia biełaruskaj histaryčna kulturnaj anamalii — isnavańnie tytulnaj dziaržaŭnaści biaz tytulnaj movy.
Niesamavitym adnak zastajecca jašče siarod mnohich biełarusaŭ intelektualny vyvich u pahladzie na nacyjanalnuju movu. I na samoj rečy: z dalokich viakoŭ jak i ź niadaŭnych dziesiacihodździaŭ hučać va ŭnison hałasy najvydatniejšych postaciaŭ ajčynnaj historyi, što rodnaja mova Boham dadzienaja. Pra heta kazali j kažuć Francišak Skaryna, Leŭ Sapieha, Francišak Bahuševič, Janka Kupała, Ryhor Baradulin dy mnostva ichnych sučaśnikaŭ. Ale mazhi ŭ našych ludziej nahetulki zatumanienyja rusifikacyjaj (abo palanizacyjaj), što navat tyja, chto hłyboka vierać u Boha, nie razumiejuć svajho pieršarodnaha hrechu, kali jany zdajuć na pahibiel Božy dar, rodnuju movu.
Na hetym pakul što spynimsia. Pasprabujem prasiejać praź sita razvahi ŭsio bačanaje j čutaje. Dy budziem žyć dalej dumkami j mrojami pra rodnuju Biełaruś.
