Miž inšym, u 1994-1998 hadach - u toj samy pieryjad, kali Alaksandr Łukašenka paśla svajho prychodu da ŭłady razharnuŭ Biełaruś u bok aŭtarytaryzmu — u Słavakii, jakaja źjaŭlajecca siońnia prykładam demakratyčnaj transfarmacyi, adbyvalisia padobnyja pracesy. Voś tolki zaviaršylisia jany procilehłym vynikam.
13 śniežań 1994 da ŭłady ŭ krainie pryjšoŭ treci ŭrad Uładzimira Miečyjara - lidara Ruchu za demakratyčnuju Słavakiju (DZDS). Staŭšy premjer -ministram, Miečjar daŭ chod pracesaŭ, jakija ledź nie pazbavili Słavakiju vyrazna namiečanych jeŭrapiejskich pierśpiektyŭ.
U pieršuju čarhu, heta stavicca da pracesu pryvatyzacyi. Hrupa mieniedžaraŭ i palityčnaje kiraŭnictva strany zaklučyli svojeasablivuju ździełku: mieniedžery atrymlivajuć - pa-za čarhoj i za minimalnuju canu - lepšyja abjekty dziaržaŭnaj ułasnaści, u abmien na što finansava zabiaśpiečvajuć praviačuju palityčnuju elitu. Aficyjna hety sposab pryvatyzacyi nazyvaŭsia « stvareńniem ajčynnaha płasta pradprymalnikaŭ».
Adnak majomasnyja skandały, śviazannye z premjeram i jaho asiarodździem, spravakavali hramadski pratest.
Miečjar, jak i Łukašenka, ubačyŭ vyjście va ŭzmacnieńni asabistaj ułady. Padzieńnie svajoj papularnaści i pamianšeńnie elektaralnaj padtrymki jon pasprabavaŭ kampiensavać pavieličeńniem paŭnamoctvaŭ dziaržaŭnaha aparatu.
Chaj i nie ŭ takoj hrubaj formie, jak u Biełarusi, ale Słavakija pieraniesła ŭ toj pieryjad ihnaravańnie pryncypu padziełu ŭładaŭ i nievykanańnie rašeńniaŭ Kanstytucyjnaha suda, padparadkavańnie ŭradu najvažniejšych srodkaŭ masavaj infarmacyi i asłableńnie niezaležnaści sudovych orhanaŭ, napadki na apazicyju i vykarystańnie śpiecsłužbaŭ dla baraćby ź inšadumstvam.
Zrešty, niekatoryja pracesy prachodzili ŭ zusim užo hrubaj formie - jak u Biełarusi.
Adzin ź viadučych słavackich palitołahaŭ, prezident Instytuta hramadskich prablem Ryhor Miasiežnikaŭ u jakaści prykładu pryvodzić aburalny vypadak sa źniknieńniem ŭ žniŭni 1995 hoda syna prezidenta krainy Michała Kovača, jaki vykazvaŭ niazhodu z palitykaj premjera. Nieviadomyja napali na Kovača -małodšaha i vyvieźli jaho na terytoryju susiedniaj Aŭstryi, dzie jon biasśledna źnik.
- I choć toje złačynstva tak i zastałosia nieraskrytym, - kaža palitołah, - siońnia mała chto sumniajecca ŭ datyčnaści da vykradańnia słavackich śpiecsłužbaŭ, padparadkavanych tahačasnamu premjeru.
Pa-druhoje, ekśpiert źviartajecca da dośviedu słavackaha refierenduma 1997 hoda, jaki rušyŭ uśled uśled za biełaruskim listapadaŭskim refierendumam 1996 hoda.
Parłamienckaja apazicyja nastajała na razhladzie pytańnia ab pramym abrańni prezidenta Słavakii usim nasielnictvam krainy, a nie ŭ parłamiencie, dzie ŭ Miečjara była bolšaść.
- Kab uskładnić praviadzieńnie refierendumu, - raspaviadaje Miesiežnikaŭ, - kirujučaja kaalicyja inicyjavała jašče try pytańni, pryčym usie jany byli adkryta nadumanymi: ab členstvie ŭ NATA (choć z-za miečjaraŭskich antydemakratyčnych dziejańniaŭ u NATA krainu nichto nie zaprašaŭ), a taksama ab raźmiaščeńni vajennych baz i atamnaj zbroi na terytoryi Słavakii.
Ale pieramoha ŭrada ŭ sumlennaj baraćbie była nievidavočnaja. I tady litaralna napiaredadni refierendumu ministr unutranych spraŭ valavym rašennem źmianiŭ biuleteń dla hałasavańnia - ź jaho vyklučyli «apazicyjnaje» pytańnie ab vybarach prezidenta.
- Vynik hetaha dziejańnia byŭ supraćlehły čakańniam ŭrada, - adznačaje palitołah. - Adbyŭsia masavy bajkot refierendumu jak z boku hramadzian (uziało ŭdzieł mienš za 10 adsotkaŭ nasielnictva), tak i z boku vybarčych kamisij.
Refierendum sarvaŭsia. Suprać premjera abjadnalisia ŭsie hramadska-palityčnyja siły, jakija vystupajuć za demakratyčny šlach raźvićcia, značnaja kolkaść viadučych ŚMI i bolšaść nasielnictva, nie pažadała adkatu Słavakii nazad.
Na takim fonie Miečjaru daviałosia ŭ 1998 hodzie iści na parłamienckija vybary. Pra mahčymaść ich falsifikacyi paśla padziej hadavoj daŭniny nie mahło być i havorki. Niezadavolenaść uradam užo transfarmavałasia ŭ hatoŭnaść ludziej da aktyŭnych dziejańniaŭ.
U adpaviednaści z zakonam, siabrami vybarčych kamisij u Słavakii źjaŭlajucca pradstaŭniki ŭsich palityčnych partyj, jakija ŭdzielničajuć u vybarach. Ich podpisy pad vybarčymi pratakołami abaviazkovyja. U siłu hetaha nie składaje asablivaj prablemy pravieści paralelny padlik hałasoŭ.
Sonia Mialešava, byłaja u toj čas studentkaj i ŭdzielničała ŭ kampanii 1998 hoda ŭ jakaści vałanciora na vybarčym učastku, z zachapleńniem uspaminaje:
- Vy navat nie ŭjaŭlajecie, jaki mahutnaj była padtrymka ruchu za sumlennyja vybary z boku prostych hramadzian! Zdavałasia, usia kraina pajšła na vybary. Jaŭka ŭ vialikich haradach amal zraŭniałasia ź jaŭkaj na vioscy, dzie Miečjar mieŭ asnoŭnuju padtrymku. U masavym paradku na vybary zrušyła moładź, jakaja padtrymała šlach na jeŭraintehracyju, a nia restaŭracyju. U vybarčych kamisijach byli pradstaŭniki i naziralniki ad usich palityčnych siłaŭ. Padtasoŭki ŭ takoj farmalnaj i emacyjnaj abstanoŭcy vyklučalisia.
Tak słavackaje hramadstva nie dazvoliła Uładzimiru Miečjaru stać słavackim Łukašenkam. DZDS usio ž atrymała na tych vybarach adnosnuju bolšaść hałasoŭ, ale hetaha nie chapiła dla farmavańnia novaha ŭrada. Ułada pierajšła da šyrokaj demakratyčnaj kaalicyi. Pieryjad, na jaki Słavakiju nazyvali «čornaj dzirkaj» Jeŭropy, skončyŭsia.
Ryhor Miesiežnikaŭ vyłučaje niekalki faktaraŭ, jakija dapamahli Słavakii ŭ tych dramatyčnych umovach ŭtrymacca ad aŭtarytaryzmu.
Pa-pieršaje, spadčyna niepraciahłaha, ale vielmi nasyčanaha demakratyčnaha pieryjadu paśla «aksamitnaj revalucyi» 1989 hoda. Składovaj častkaj hetaha spadčyny byli, pierš za ŭsio, ažyćcioŭlenyja palityčnyja reformy - svoboda abjadnańniaŭ, svoboda ŚMI, akademičnaja svaboda, pryniaćcie Dekłaracyi pravoŭ i svabod hramadzian, uźniknieńnie šmatlikich palityčnych instytutaŭ, pierš za ŭsio, upłyvovaha Kanstytucyjnaha suda, jaki miečjaraŭcam tak i nie ŭdałosia padparadkavać. Ludzi nie zachacieli ad hetaj spadčyny admaŭlacca.
Druhi faktar - kansalidacyja ŭsich antymiečjaraŭskich sił, adkłali na čas palityčnyja roznahałośsi ab pravaj ci levaj sacyjalna-ekanamičnaj aryjentacyi Słavakii. Na pieršy płan ŭsie jany vyłučyli adzinstva pa pytańni demakratyčnaha abo aŭtarytarnaha šlachu raźvićcia dziaržavy.
Treci - faktar straty jeŭrapiejskich pierśpiektyŭ. Z-za ŭnutrypalityčnych prablem Jeŭraźviaz ŭ 1997 hodzie nie ŭklučyŭ Słavakiju ŭ pieršuju hrupu dziaržaŭ-kandydataŭ na ŭstupleńnie ŭ ES. Ale 75 % nasielnictva vystupała za adnaŭleńnie jeŭrapiejskaha statusu Słavakii. Tut mieŭ miesca nacyjanalny kansensus. Charakterna, što navat dla DZDS, partyi Uładzimira Miečjara, było nieprymalnym u tych umovach vystupić suprać jeŭraintehracyi. Pryjšłosia vykonvać palityčnuju prystojnaść, niejak adpaviadać demakratyčnym standartam.
- Takaja voś ščaślivaja kambinacyja skłałasia, - reziumuje prezident Instytuta sacyjalnych prablem.
