«Ja nie čakała, što ŭčarašniaja trahiedyja tak abjadnaje francuzaŭ. Pra jaje razmaŭlajuć u kožnym kutku, u mietro kruciać rekłamu «Šarli» budzie žyć», musulmanie chvalujucca pra toje, što terakt visić na ich čornym cieniem», — dzielicca ŭražańniami adna ź biełarusak, jakaja vučycca ŭ Paryžy.
«Terakt u Francyi źjadnaŭ svajoj trahiedyjaj krainy i ludziej. Vy viedali, što zabity Mišel Reno, były dyrektar kabinieta mera horada Klermon-Fieran, byŭ aktyŭnym prychilnikam raźvićcia adnosin Francyja-Biełaruś i ličyŭsia vialikim siabram horada Homiela? Jon staŭ aŭtaram idei prysvajeńnia imia Bleza Paskala Himnazii №46 horada Homiela. Jak bačycie, trahiedyja bližejšaja da nas, čym moža padavacca».
«Naša Niva» źviazałasia ź biełarusami z Paryža i parazmaŭlała ź imi pra ahulnuju atmaśfieru ŭ krainie paśla terakta. Jašče adna ź biełarusak, mahistrantka pa jeŭrapiejskim pravie, pahutaryła z nami pra prablemu imihracyi, pytańni isłama i Francyju jak sacyjalnuju dziaržavu.
NN: Ja nikoli nie była ŭ Paryžy, i tamu, kali niechta ź siabroŭ viartajecca adtul z vandroŭki, ja pačynaju dapytvać pra kulturu i žyćcio hetaha horada. Zvyčajna pieršaje, što ja čuju heta: «Tam skroź musulmanie!» Tamu ja chaču zapytacca, nakolki isłam pranikaje ŭ štodzionnaje žyćcio Paryža?
Pry Arystydzie Bryjanie [nieadnarazovy premjer-ministr krainy] ŭ 1905 h. u Francyi adbyłosia adździaleńnie carkvy ad dziaržavy. Francyja — heta śvieckaja dziaržava, pabudavanaja na pryncypach chryścijanskaj marali. Adnak niekatorym pradstaŭnikam francuzskaha hramadstva davodzicca nieadnarazova nahadvać, što Francyja — heta kałyska pravoŭ čałavieka, kraina svabod.
U 2004 h. byŭ pryniaty zakon pra śvieckaść ŭ škole, jaki zabaraniaje našeńnie relihijnaj simvoliki, jakaja b kidałasia ŭ vočy. Zakon pra śvieckaść byŭ pryniaty dla stvareńnia spryjalnych umoŭ dla raźvićcia svabodnaj asoby, zdolnaj samastojna vyznačać svaje relihijnyja pohlady.
Niekatorych francuzaŭ navat nie chryściać pry naradžeńni, kab nie naviazvać im relihijnyja pohlady zavočna ŭ nieśviadomym uzroście.
U 2011 h. byŭ pryniaty zakon, jaki zabaraniaje našeńnie nikaba i parandžy, jakaja pieraškadžaje identyfikacyi asoby. U francuzskaj opiery adnojčy zdaryŭsia incydent, padčas jakoha ŭ zale tancory ŭbačyli žančynu z całkam pakrytym tvaram. Padčas antraktu achoŭniki paprasili jaje abo źniać velum, albo pakinuć zału.
NN: To bok temu isłama kranajuć u vas dosyć aściarožna?
Pytańnie pra isłam — heta vielmi niebiaśpiečnaja tema, bo prablema nie ŭ isłamie, a ŭ jaho radykalnaj prajavie. I hałoŭnaja niebiaśpieka ciapier — pačać supraćpastaŭlać francuzaŭ-chryścijan francuzam-musulmanam. Heta čarhovaja nahoda dla kanfliktu i raskołu hramadstva. Francuzy vielmi akuratna vykarystoŭvajuć hetyja terminy. Nidzie ŭ francuzskich ŚMI niama spasyłak na vinavataść musulman, jak katehoryi. ŚMI i aficyjnyja asoby kažuć ab teraryźmie i fundamientalnym isłamie i padkreślivajuć, što ŭdzieł musulman u akcyjach pa ŭsioj Francyi tolki vitajecca.
NN: Ci časta ŭvohule zdarajucca kanflikty pamiž francuzami i imihrantami?
Byvaje i takoje. Ale prablema nie ŭ relihii, a ŭ halečy. Tak supała, što imihrantam zaŭsiody składaniej uładkavacca, znajści pracu, adaptavacca. Tamu vinavaty nie isłam, a chutčej toj fakt, što Francyja — heta nie amierykanski kacioł, jaki pieravaryć usich i kožnaha i zrobić ź jaho amierykanca.
NN: Pytańnie Paryža i imihrantaŭ — viečnaja tema. Jak sami francuzy staviacca da ich?
Imihranty? A vy viedajecie, što padazravanyja ŭ terakcie — heta francuzy ałžyrskaha pachodžańnia? I havorka nie tolki pra arhanizataraŭ terakta, ale i astatnich tak zvanych mihrantaŭ. Dyk voś mnohija ź ich nie imihranty, jany francuzy. Mnie ŭžo nieadnarazova rabili zaŭvahi siabry, kali ja niehraŭ nazyvała niehrami (heta abraza), a arabaŭ arabami. Mianie zaŭsiody vypraŭlali: nie, jany francuzy, u ich francuzski pašpart, jany hramadzianie Jeŭrasajuza, jany mohuć hałasavać i bałatavacca.
NN: Nakolki ŭ Francyi spryjalnyja ŭmovy dla imihrantaŭ?
Francyja — heta sacyjalnaja dziaržava. Dyk voś, naša biełaruskaja sacyjalnaja madel niervova kuryć u baku. Tamu što ŭ Francyi mnie — imihrantu — adrazu ž pa pryjeździe dali 50% dapamohu na pakryćcio koštu zdymnaha žylla. Viadoma, francuzam heta nie vielmi padabajecca, što zamiežniki mohuć tak lohka atrymać dostup da ich sacyjalnych bieniefitaŭ. Da taho ž, padatki tut vielmi vysokija.
NN: Što tyčycca atmaśfiery ŭ horadzie. Pra što razmaŭlajuć paryžanie, u jakim nastroi vychodziać na vulicy?
Niekatoryja paźbiahajuć vychodzić, tym bolš na šmatludnyja akcyi. Inšyja ž, naadvarot, chočuć pakazać, što terarystam nie ŭdałosia dasiahnuć svajoj mety i zapałochać Francyju. Tamu pa ŭsioj Francyi prajšli šmatlikija akcyi ŭ padtrymku «Šarli Ebdo».
NN: Kali idzie abmierkavańnie zdareńnia, to ŭ jakim kirunku?
Treba harantavać svabodu słova i nielha źmiešvać isłamizm i isłam.
NN: Paśla terakta ŭ minskim mietro biełarusy pakazali vydatnuju samaarhanizacyju, a jak u francuzaŭ z salidarnaściu?
U Francyi ŭčora tut ža pa ŭsioj krainie prajšli šmattysiačnyja akcyi ŭ padtrymku «Šarli Ebdo». Ja niešta nie ŭzhadaju, kab paśla teraktu ŭ Minsku było niešta padobnaje, tym bolš pa ŭsioj krainie.
Učora zdaŭsia palicyi samy małodšy z troch padazravanych. Dyk jahonyja adnakłaśniki u jaho padtrymku nadrukavali tvity ab jaho nievinavataści, dzie śviedčyli, što padčas terakta jon byŭ na zaniatkach.
Ja zhodnaja, što padčas teraktu ŭ Minsku sacsietki nie byli tak raspaŭsiudžanyja, ale ŭ nas asabliva nichto nie zastupaŭsia za vinavatych/nievinavatych u terakcie, nie było masavych akcyj padtrymki. Pry pierajeździe ŭ Francyju ja dumała, što ŭsie francuzy samazakachanyja indyvidualisty i dapamohi zvonku čakać nie daviadziecca. Ale ŭsio akazałasia inakš. U Minsku ŭ svoj čas vielmi napakutavałasia z žyllom i z adaptacyjaj. I vielmi mnohija znajomyja nibyta i chvalavalisia, ale asabliva nichto nie śpiašaŭsia prajavić šyryniu svajoj biełaruskaj dušy i choć čym-niebudź dapamahčy. U Francyi maje adnahrupniki byli hatovyja vadzić mianie za ručku i tłumačyć, kudy pajści, jak što pravilna zrabić.
Viadoma, usio zaležyć ad ludziej, ale biełaruskaja salidarnaść miažuje sa škadavańniem. My dapamahajem słabamu, tamu, kaho škada. Naša salidarnaść pasiŭnaja, jana adroźnivajecca ad salidarnaści ŭ dziejańni. Naša salidarnaść — heta pasiadzieć pasupieražyvać, pahavaryć pra duchoŭnaje i naprykancy pryniać toje, što, na naš pohlad, źmianić nielha.
NN: A ci adroźnivajecca reakcyja francuzskaj ułady ŭ ciažkija časy?
U nas uładam ŭłaściva, pierš za ŭsio, vyjavić siłu, to bok zapałochać, paabiacać, što ŭsich tut ža złoviać i zabiaśpiečać strašnym i niepaźbiežnym pakarańniem, a tolki potym padumać pra paciarpiełych. To bok praz pakarańnie jany samaśćviardžajucca.
U Francyi ŭłada adrazu ž vykazvaje spačuvańnie siemjam zahinułych, a taksama ŭsim francuzam. I toj fakt, što jana źviartajecca da ŭsich francuzaŭ — heta vielmi važna. Ułady imknucca svaimi dziejańniami i zvarotami pakazać, što tolki adzinaja Francyja ź jaje abranymi kiraŭnikami moža supraćstajać takim źvierstvam. U hetym adroźnieńnie ad Biełarusi, dzie jak što — adrazu robicca akcent na tym, što narod drenny, nu abo častka naroda drennaja, a ŭłada zaraz pryjdzie i raźbiarecca.
NN: Jak vy ličycie, hety terakt paŭpłyvaje na pohlady paryžan na imihrantaŭ i toj ža samy isłam? Nakolki heta zdareńnie ŭmacuje pazicyi Maryn Lo Pen?
Mišel Uelbek, viadomy francuzski piśmieńnik, napisaŭ knihu «Pakora», u jakoj kaža pra toje, što ŭ 2020 h. da ŭłady ŭ Francyi pryjdzie prezident-musulmanin, jaki pieramoža na vybarach kiraŭnika krajnich pravych Maryn Lo Pen. Ja ŭpeŭniena, što takoje nie adbudziecca. I naŭrad ci Lo Pien pryjdzie da ŭłady, ale ja amal pierakananaja, što da ŭłady pryjduć pravyja. Moža być, navat Sarkazi.
Pohlady paryžan asabliva nie źmieniacca. Prahałasujuć za pravych. Dy i ŭsio. Sarkazi i biez taho nie vielmi adstaje ad Alanda. Ale voś u jakoj-niebudź hłuchoj i zabitaj pravincyi pohlady vielmi źmieniacca. I biez taho maleńkija zamožnyja pravincyjnyja harady hałasujuć za krajnich pravych, kab pačyścić Francyju. A paśla taho, što adbyłosia, i pahatoŭ.
Pravincyjnyja francuzy lubiać pryhoža žyć, ciarpieć nie mohuć uzrušeńniaŭ. Jany chočuć pić vino z syram, lubavacca zachodam sonca nad Łavandavymi palami i jeździć u adpačynak u Hvadełupu, Marciniku abo Rejuńjon, u svaje ž zamorskija terytoryi. Tamu na nastupnych vybarach jany prahałasujuć za taho, chto zmoža im heta zabiaśpiečyć. Chapiła ź ich i adnapołych šlubaŭ. Nie ŭsie mohuć z hetym źmirycca, kažuć, što heta nie ich maral.
