10 krasavika — čarhovyja ŭhodki avijakatastrofy pad Smalenskam. Piać hadoŭ tamu susiedniaja ź Biełaruśsiu dziaržava straciła častku palityčnaj elity na terytoryi druhoj našaj susiedniaj dziaržavy. 10 krasavika 2010, u 10.56 pavodle miascovaha času, samalot Tu-154M VPS Polščy raźbiŭsia na ŭskrainie Smalenska. Zahinuli prezident Polščy Lech Kačyński, jaho žonka Maryja, najvyšejšyja ŭradoŭcy i vajskovaja viarchuška — 96 čałaviek.
Złaviesna vyhladała simvolika: jany lacieli na žałobnyja ŭračystaści z nahody 70-hodździa katynskich rasstrełaŭ.
Katyń, dzie ŭ 1939—1940 byli rasstralanyja tysiačy palakaŭ, biełarusaŭ, ukraincaŭ z «vyzvalenych» terytoryj, — tut ža, niedaloka ad Smalenska, u lesie na kolišnich dačach NKVD.
Samalot raźbiŭsia, kali zachodziŭ na pasadku nad smalenskim vajskovym aeradromam «Paŭnočny». Pakolki aeradrom vajskovy, jon nie byŭ abstalavany dakładnymi navihacyjnymi sistemami, jakija dazvalali b siadać na aŭtapiłocie. Pasadka samalota takoha kłasa tam mahčymaja była tolki pry spraŭnych radyjomajakach, jakija dapamahajuć piłotam sadžać mašynu ŭručnuju, i pry jasnym nadvorji z dobraj bačnaściu.
Prezident spaźniaŭsia na ŭračystaść.
Polski JAK-40, na jakim lacieła druhaja častka delehacyi — asoby z supravadžeńnia, žurnalisty, hramadskija dziejačy, — pryziamliŭsia na «Paŭnočnym» jašče ŭ 9.16, jašče pry dobrym nadvorji. Prezidencki bort zatrymaŭsia, i za hety čas nad aeradromam zhuściŭsia tuman. Bačnaść, pavodle vidavočcaŭ, składała kala 200 mietraŭ. Heta ništo pry vializnaj chutkaści samalota i patrebie siadać, spadziejučysia na zrok.
Chto addaŭ zahad iści na pasadku?
Jasnaści ŭ hetym pytańni niama. Rasijskija ekśpierty, jakija rasšyfroŭvali «čornyja skrynki» TU-154M, śćviardžajuć, što ŭ kabinie piłotaŭ mahli prysutničać pabočnyja ludzi.
Hołas adnaho ź ich, pavodle nieaficyjnych źviestak, naležaŭ kamandujučamu polskimi VPS Andžeju Błasiku, hołas druhoha nibyta naležaŭ kiraŭniku dypłamatyčnaha pratakołu MZS Polščy Maryjušu Kazanu. Adnak polskija ekśpierty adznačali, što hałasy hetyja nastolki cichija, što nie ŭjaŭlajecca mahčymym vyznačyć, chto dakładna byŭ u kabinie. Dyj nijakich pahroz abo cisku ad ich nie sychodziła: hutarka viałasia spakojnym roŭnym tonam.
Praŭda, Tu-154M byŭ vajskovym samalotam, i ŭvachod pabočnych asob, navat kamandujučaha, u kabinu da piłotaŭ zabaronieny praviłami. Ekśpierty sychodziacca na tym, što fatalnaje rašeńnie siadać «navobmacak» u tumanie pryniali sami piłoty. I da apošnich siekund byli peŭnyja, što znachodziacca vyšej, čym byli nasamreč. Kryk dyśpietčaraŭ «101 haryzont!» (zahad pierastać źnižacca) prahučaŭ užo zapoźniena: samalot začapiŭ vierchaviny drevaŭ. Jon mieŭ u bakach 19 tonaŭ paliva — z zapasam, kab viarnucca ŭ Varšavu. Paśla ŭdaru ab ziamlu jany vybuchnuli i raźnieśli samalot, dyj usio, što ŭ im było, na tysiačy kavałkaŭ.
Rasśledavańnie trahiedyi viadziecca dahetul. U sakaviku 2015 hoda Hałoŭnaja vajskovaja prakuratura Polščy vystaviła abvinavačvańni dvum dyśpietčaram aeraporta Smalenska ŭ nienaŭmysnym daviadzieńni da avijacyjnaha zdareńnia. Raniej ekśpierty Miždziaržaŭnaha avijacyjnaha kamiteta (MAK) sa štab-kvateraj u Maskvie ŭskłali adkaznaść za trahiedyju na nieprafiesijnyja dziejańni polskaha ekipaža.
U 2011 hodzie polski ŭrad publikavaŭ dakład, zhodna ź jakim za katastrofu niasuć adkaznaść mała i drenna treniravanyja polskija piłoty, kiepskaje nadvorje, a taksama niasłušnyja i zapoźnienyja kamandy, jakija davali ekipažu rasijskija dyśpietčary. Abstalavańnie aeradroma ŭ Smalensku pryznana nieefiektyŭnym, nieadekvatnym, jano nie zabiaśpiečvała ŭmoŭ dla biaśpiečnaj pasadki pavietranaha sudna.
Mnohija palaki dahetul miarkujuć, što zdareńnie było padstrojena…
Hladzi taksama: U kabinie samalota Kačyńskaha byŭ hałoŭnakamandujučy VPS
Agencja Gazeta
***
Pačobut: Kali Rasija nie pieradała reštki samalota, to pra jakija dobryja adnosiny možna razmaŭlać?
Pra nastupstvy i ŭspryniaćcie hetaj katastrofy pad Smalenskam my pahutaryli z aktyvistam Sajuza palakaŭ Biełarusi Andrejem Pačobutam.
«Naša Niva»: Historyja nie viedaje ŭmoŭnaha ładu, ale ci mahli b Vy parazvažać, ci raźvivalisia b padziei ŭ našaj častcy Jeŭropy inačaj, kab katastrofy pad Smalenskam nie było?
Andrej Pačobut: Ciažka adkazać na hetaje pytańnie… Nie dumaju, što ŭ historyi Uschodniaj Jeŭropy hadoŭ 2010—2015 niešta radykalna źmianiłasia b. Mahčyma, stratehičnaje supracoŭnictva ŭ halinie biaśpieki pamiž Polščaj, Hruzijaj, Ukrainaj, Litvoj, Łatvijaj i Estonijaj było b bolš intensiŭnym. Paśla vajny u Hruzii mienavita na takoje supracoŭnictva krainaŭ, jakija ćviaroza aceńvajuć pahrozu z boku Rasiei, staviŭ Lech Kačyński. Jahonyja słovy, skazanyja ŭ 2008 hodzie ŭ Tbilisi — «siońnia Hruzija, zaŭtra Ukraina, paślazaŭtra prybałtyjskija krainy, a tam, mahčyma, pryjdzie čarha i na maju krainu», — šmat razoŭ uzhadvalisia ŭ kantekście padziejaŭ apošniaha hoda. Vajna va Ukrainie, akupacyja Rasiejaj Kryma, a ź inšaha boku — kvołaja reakcyja na heta z boku Zachadu pakazali, što jahony dyjahnaz byŭ realistyčny, a palityka rehijanalnaha supracoŭnictva — stvareńnie kaalicyi dziaržavaŭ, hatovych supolna supraćstajać Rasiei, — najbolš prahmatyčnaj.
«NN»: Ci adbiłasia niejak, na Vašu dumku, katastrofa pad Smalenskam na raźvićci padziej u Biełarusi?
AP: U 2010 hodzie Biełaruś była adzinaj z susiedak Polščy, jakaja nie abvieściła ŭ znak salidarnaści nacyjanalnuju žałobu. Heta, darečy, było ŭ časy tak zvanaj libieralizacyi adnosinaŭ z Zachadam, i, naturalna, taki žest byŭ by na karyść palityki, jakuju ŭ toj momant pravodziŭ aficyjny Minsk. I tut usio ŭpierłasia ŭ Alaksandra Łukašenku, jaki, skažam tak, dastatkova emacyjna staviŭsia da Polščy i da Lecha Kačyńskaha i navat u vypadku takoj trahiedyi nie zdoleŭ pierastupić praz svaje fobii.
«NN»: Ź jakoj histaryčnaj katastrofaj z historyi Polščy (suśvietnaj historyi) možna paraŭnać katastrofu pad Smalenskam?
AP: Uličvajučy kantekst hetaj katastrofy — prezident Polščy i dziaržaŭnaja elita krainy zahinuli, kali lacieli addać daninu pamiaci polskim aficeram, što byli rasstralanyja ŭ Katyni, — to naturalnaj padajecca paraŭnańnie hetych dźviuch trahiedyj. Ale Katyń 1940 hoda i Smalensk 2010 hoda — heta ŭsio ž taki roznyja rečy.
«NN»: Jak źmianiłasia za hady, što minuli ad trahiedyi pad Smalenskam, jaje ŭsprymańnie ŭ polskim hramadstvie?
AP: Samo ŭsprymańnie zastałosia niaźmiennym. Dla palakaŭ heta vialikaja trahiedyja. Inšaja sprava, što ŭ polskim hramadstvie isnuje mocny padzieł u spravie acenki pryčynaŭ katastrofy. Pavodle apošnich daśledavańniaŭ hramadskaj dumki, 39% palakaŭ nie vyklučaje, što jaje pryčynaj moh być terakt. I heta niahledziačy na toje, što aficyjnaje rasśledavańnie, jakoje pravodziła Polšča, takuju mahčymaść vyklučyła. Kolkaść prychilnikaŭ takoj viersii ź ciaham času pavialičvajecca.
«NN»: Ci pačatak rasiejska-ŭkrainskaj vajny štości źmianiŭ u hetym usprymańni?
AP: Dumaju, što tak. Rasiejskaja vajskovaja ahresija i asabliva chłuślivyja tłumačeńni Uładzimira Pucina z hetaj nahody ŭzmocnili niedavier da Rasiei. Bačna, što, niahledziačy na ŭsie dokazy, prezident Rasiei moža nachabna hladzieć u vočy, paśmichacca i chłusić. Heta ŭpłyvaje na acenki ŭ tym liku i smalenskaj trahiedyi.
«NN»: Jak z adlehłaści ŭ piać hadoŭ usprymajecca rola prezidenta Lecha Kačyńskaha ŭ historyi Polščy?
AP: Heta byŭ adzin z najlepšych prezidentaŭ Polščy. U Polščy rehularna pravodziacca apytańni na hety kont. Tradycyjna najlepšym bolš za 50% palakaŭ ličać Alaksandra Kvaśnieŭskaha, jaki byŭ prezidentam dvie kadencyi, ad 1995 da 2005 hoda. Heta pakazvaje, što palaki čakajuć ad prezidenta, kab jon byŭ pa-nad partyjnymi sprečkami i byŭ takim spakojnym kiraŭnikom, jaki b kazaŭ pravilnyja słovy. Druhoje miesca taksama tradycyjna zajmaje Kačyński. Jaho najlepšym prezidentam ličać ad dvaccaci da tryccaci pracentaŭ. Hetyja vyniki niaźmiennyja ŭžo šmat hadoŭ. Cikava, što Kačyński i Kvaśnieŭski — heta absalutna supraćlehłyja palityki z absalutna supraćlehłym stylem kiravańnia. Kačyńskamu daviałosia kiravać va ŭmovach vostraha palityčnaha kanfliktu z uradam. I ŭvohule, jon byŭ ćviordym palitykam, časta bieskampramisnym. Tamu siońnia ŭ hramadstvie jość haračyja jahonyja prychilniki i jość taksama haračyja krytyki. Ale heta pierš za ŭsio tyčycca ŭnutranaj palityki, jahonaja zamiežnaja palityka, jahonaja acenka Rasiei — jany siońnia nie vyklikajuć dyskusii, tut bolšaść hramadstva pryznaje jaho racyju.
«NN»: Prahnazavałasia, što hetaja trahiedyja paspryjaje prymireńniu Polščy i Rasii. Ale naciahnutaść u adnosinach tak i nie była źniataja.
AP: Mnie i tady, u 2010 hodzie, padavaŭsia naiŭnym raźlik na toje, što heta pačatak niejkaha prymireńnia. Rasieja vykarystała smalenskuju trahiedyju, kab stvaryć uražańnie, umoŭna možam nazvać heta «pakazać čałaviečy tvar». Ale siońnia zrazumieła, što smalenskaja trahiedyja praciahvaje vykarystoŭvacca Rasiejaj, kab vieści svaju hulniu ŭ Polščy. Čaho varty adzin tolki fakt, što abłomki prezidenckaha samalota i nadalej zastajucca ŭ Rasiei, jana ich tak i nie pieradała Polščy. Kali niemahčyma zabrać reštki samalota, to pra jakija dobryja adnosiny ŭ pryncypie možna razmaŭlać?
***
Žałobnyja mierapryjemstvy
Z nahody 5-j hadaviny katastrofy samalota Tu-154M projduć u Rasii i Polščy. U Smalensk, kab uziać udzieł va ŭračystaści, prybudzie ŭradavaja delehacyja Polščy na čale z šefam Kancylaryi premjer-ministra Jackam Cichockim. U jaje składzie buduć ministr kultury, pradstaŭniki Kancylaryi prezidenta, Siejma i Sienata, rodnyja achviaraŭ katastrofy. Delehacyja addaść taksama daninu pamiaci achviaram Katynskich rasstrełaŭ na Polskim vajskovym ćvintary ŭ Katyni. Centralnyja žałobnyja ŭračystaści z nahody 5-ch uhodkaŭ katastrofy adbuducca ranicaj 10 krasavika na Pavanzkoŭskim ćvintary ŭ Varšavie. Žałobnaja imša budzie adpraŭlenaja ŭ chramie Boskaha Providu ab 11-j.
