Edyakarskija vykapni. Fota: Sarah Tweedt, Smithsonian Institution
Masavaje vymirańnie, što adbyłosia 540 młn hod tamu, było vyklikanaje nie kaśmičnymi ci pryrodnymi kataklizmami ci padzieńniem mietearytu, pišuć navukoŭcy ŭ časopisie Proceedings of the Royal Society B.
Napiaredadni Kiembryjskaha vybuchu vielmi chutka źnikła mnostva vidaŭ — tak, niby ich zabiŭ mietearyt. Jak vyjaviłasia, edyakarskija vidy byli źniščanyja ich kiembryjskimi surodzičami. Apošnija byli mabilnymi, mahli aktyŭna šukać i pahłynać ježu — i ŭ vyniku «pierafarmatavali» akijan pad siabie.
Edyakarskija vidy, što ŭźnikli kala 635 młn hod tamu, viadomyja nam tolki pa ich adbitkach na kamianiach — jany nie mieli ćviordaj abałonki, što mahła b zachavacca da našych časoŭ. Edyakarskaja bijota była miahkaciełaj, mieła pieravažna trubčastuju halinastuju formu, viała «siadziačy» ład žyćcia. Ich pieravaha nad prodkami była ŭ tym, što jany mahli vykarystoŭvać kisłarod, taksičny dla bolšaści papiarednikaŭ-mikrobaŭ.
Daśledavańnie skamianiełaściej z Namibii ŭzrostam u 545 młn hod sa śladami hetych vidaŭ pakazała, što, miarkujučy pa chimičnym składzie parod, vymierłyja vidy nie mieli prablem z dostupam da kisłarodu i ježy. Heta značyć, što ich źniščyŭ nie płanietarny kataklizm, a kankurenty: «Hetyja novyja vidy [kiembryjskija — NN] byli «ekałahičnymi inžynierami», jakija źmianili asiarodździe takim čynam, što vyžyvańnie edyakarcaŭ bolš składanym», — kaža daśledčyk univiersiteta Vanderbilta ŭ Nešvile (ZŠA) Sajman Darach.
Žyćcio ŭ edyakarskim akijanie. Vyjava: Ryan Somma, Smithsonian National Museum of Natural History. CC-BY-SA-2.0
U chutkim časie pa tym vymirańni adbyŭsia tak zvany Kiembryjski vybuch — vyklučna chutkaje raźvićcio žyvioł, jakija nie byli naščadkami edyakarskich ci raniejšych vidaŭ. Pryčyny jaho nazyvajucca roznyja — ad rostu kancentracyi kisłarodu da raźvićcia pałavoha razmnažeńnia i «honki ŭzbrajeńniaŭ» miž drapiežnikami i ich achviarami. Tak ci inačaj, pryčyny vymirańnia, što papiaredničała Kiembryjskamu vybuchu, stali bolš zrazumiełymi.
«Miž tym vymirańniem i siońniašnim dniom isnujuć mahutnyja paraleli, — kaža Daraz. — Vymirańnie kanca Edyakara pakazvaje, što źjaŭleńnie novych formaŭ pavodzin siarod žyvioł moža całkam źmianić cełaje abličča płaniety i razburyć ekasistemy, i my, čałaviectva, jość samymi mocnymi ekasistemnymi inžynierami za ŭsiu historyju Ziamli».
