Z adnajmiennym dakładam vystupiŭ staršynia RHA «TBŠ» Aleś Łozka. U abmierkavańni jaho pryniali ŭdzieł Aleh Trusaŭ (TBM), Tamara Mackievič (TBŠ), Aleś Siadziaka (nastaŭnik, Minsk), Jazep Stefanovič (prafiesar, NAN), Taćciana Kanopkina (TBŠ, Hrodna), Uładzimir Kołas (piedahoh, režysior), Vincuk Viačorka (BNF), Alena Anisim (Instytut movaznaŭstva NAN) i inš.
Udzielniki pryniali nastupnuju zajavu (padajecca dalej).
Zatym adbyłasia VII spravazdačna‑vybarnaja asambleja Tavarystva biełaruskaj škoły. Kiraŭnikom jaho znoŭ abrany piedahoh i falkłaryst Aleś Łozka, namieśnikami — Aleś Siadziaka (nastaŭnik), Maksim Čarniaŭski (kandydat histaryčnych navuk, archieołah NAN), Tamara Mackievič (TBŠ).
ZAJAVA
asamblei «Biełaruskamoŭnaje navučańnie i vychavańnie:nacyjanalnaja biaśpieka i niezaležnaść krainy», praviedzienaja 23 maja 2008 hoda hramadskimi abjadnańniami «Tavarystva biełaruskaj škoły» i «Tavarystva biełaruskaj movy imia Francyska Skaryny»
Abmierkavaŭšy stan navučańnia i vychavańnia ŭ adukacyjnych ustanovach krainy, pradstaŭniki dźviuch arhanizacyj kanstatujuć, što apošnija 12 hadoŭ ustanovy adukacyi krainy vymušany pracavać va ŭmovach krajniaj niestabilnaści.
Nieapraŭdana časta źmianiajucca vučebnyja płany, prahramy, padručniki. U kancy 90‑ch hadoŭ padstavaj dla zamieny dapamožnikaŭ była najaŭnaść u ich histaryčnaha simvału, jak, naprykład, u «Bukvary». Ciapier vyklučajucca z prahramaŭ tvory talenavitych, u tym liku narodnych, piśmieńnikaŭ. Prapanujuć skasavać — taksama šlacham nieapraŭdanaha złučeńnia ŭ adnu — navučalnyja dyscypliny. Pieraduziatamu refarmavańniu najpierš paddajucca dyscypliny, jakija farmujuć patryjatyzm, hramadzianskija pačućci, maralnyja jakaści, estetyčny hust: litaratura, historyja, mastackaja kultura.
Dziela h.zv. aptymizacyi začyniajucca škoły, licei, VNU, siarod jakich ustanovy, jakija składali honar biełaruskaj adukacyi, — Biełaruski humanitarny licej ź jaho rehijanalnymi filijami i Jeŭrapiejski humanitarny ŭniviersitet.
Nieabhruntavanaja, amal štohadovaja źmiena praviłaŭ pryjomu ŭ VNU i raźmierkavańnia vypusknikoŭ stvaraje situacyju nieraŭnapraŭja dla abituryjentaŭ i vypusknikoŭ vyšejšaj škoły roznych hadoŭ, pryvodzić da źnižeńnia jakaści adboru budučych śpiecyjalistaŭ, stvaraje niervovuju atmaśfieru ŭ hramadstvie ŭ cełym.
Biełaruskaja mova jak mova navučańnia i vychavańnia, a taksama jak pradmiet nadalej marhinalizujecca, dyskryminujecca. Stvarajucca ŭmovy dla paśladoŭnaha skaračeńnia kolkaści vučniaŭ, jakija zajmajucca pa‑biełarusku.
Pazbaŭleńnie navučenckaj moładzi, pačynajučy z małodšaha školnaha ŭzrostu, ilhotaŭ na prajezd surjozna ŭpłyvaje na dabrabyt ichnich siemjaŭ, stvaraje dadatkovaje sacyjalnaje napružańnie. Da hetaj prablemy istotna dadajecca niedachop studenckich internataŭ.
Škoły i ŭniviersitety pačynajuć vykarystoŭvacca jak instrumient palityčnaha ŭcisku. Z VNU pa nadumanych pryčynach navat vyklučajuć najbolš talenavitych i tvorčych studentaŭ z patryjatyčnymi i demakratyčnymi pierakanańniami (Akademija kiravańnia, BDEU, HDU, MDŁU, BDU i inš.). Nie na demakratyzacyju i asobu pracuje naviazanaja kantraktnaja sistema, psieŭdahramadskija arhanizacyi ŭ adukacyjnych ustanovach.
Pra hłyboki kryzis u adukacyjnaj śfiery śviedčyć nieadpaviednaść ciapierašniaj biełaruskaj adukacyi jeŭrapiejskim standartam, jaje niedastatkovaja finansavaja padtrymka i žorstki ideałahičny ŭcisk. Sotni prafiesijanałaŭ źjazdžajuć na pracu za miažu. Moładzievaja emihracyja nabyła samyja maštabnyja pamiery.
Pierad novym nastupam na biełaruskuju škołu, jaki płanujecca ŭ vyhladzie čarhovaj psieŭdareformy, u abaronu prafiesijanalizmu i piedahahičnaj kampietentnaści vystupili nastaŭniki‑pieramožcy respublikanskich konkursaŭ roznych hadoŭ, byłyja rabotniki Ministerstva adukacyi, najbolš śviadomyja i znanyja ŭ hetaj śfiery śpiecyjalisty. Piedahahičnaja i baćkoŭskaja hramadskaść adčuvaje strach i tryvohu z‑za pahrozy represijaŭ.
Niepradbačlivyja inicyjatyvy supracoŭnikaŭ Ministerstva adukacyi i navajaŭlenych śpiecyjalistaŭ u kiraŭnictvie krainy adbivajucca na prestyžy Biełarusi za miežami krainy, na hramadzianskim spakoi i pierśpiektyvach ustojlivaha raźvićcia dziaržavy. Nieabchodnaja sapraŭdnaja reforma, skiravanaja na zbližeńnie ź jeŭrapiejskimi standartami, na vychavańnie adukavanych i karysnych svajoj krainie hramadzianaŭ i patryjotaŭ, ale jana navat nie płanavałasia. Pytańnie nasamreč nie ŭ praciahłaści navučańnia, a ŭ staŭleńni da nacyjanalnaj sistemy adukacyi.
Asambleja nastojliva rekamienduje:
Kab uniknuć paśpiešlivaści i novych pamyłak, Ministerstvu adukacyi na praciahu hoda pravieści rabotu dla asensavańnia i analizu situacyi, navukovaha i ekanamičnaha abhruntavańnia i stvareńnia novaj kancepcyi raźvićcia biełaruskaj adukacyi, uhruntavanaj na nacyjanalnym i suśvietnym dośviedzie.
Razumiejučy najvažniejšaje značeńnie nacyjanalna‑kulturnych kaštoŭnaściaŭ, biełaruskaj movy, humanitarnych pradmietaŭ u farmavańni hramadzianskaj supolnaści, adkaznaj za los krainy, u vychavańni vysokich čałaviečych jakaściaŭ, biełaruskaha patryjatyzmu, adpaviedna pradstavić u školnych vučebnych płanach «Biełaruskuju movu», «Biełaruskuju litaraturu», «Historyju Biełarusi», «Ajčynnuju i suśvietnuju mastackuju kulturu», a taksama adnavić ekzamien pa biełaruskaj litaratury.
Uśviedamlajučy, što ludzi naradžajucca ź nieadnolkavymi mahčymaściami i zadatkami, paźbiahać niepiedahahičnaha pryncypu «adzin kapył» pry stvareńni kancepcyi raźmierkavańnia sistemy kłasaŭ i typaŭ ustanoŭ (pahłyblenyja, profilnyja; himnazii, licei i h.d.), źbierahčy stvoranuju i aprabavanuju sietku himnazijaŭ, licejaŭ, licejskich kłasaŭ.
Z metaj nabližeńnia našaj adukacyi da suśvietnych normaŭ, rostu jaje prestyžnaści ŭ hramadstvie raspracavać zachady dziela dapasavańnia sistemy ajčynnaj adukacyi da Bałonskaha pracesu.
Zabiaśpiečyć naležny kantrol za vykanańniem kanstytucyjnych normaŭ vykarystańnia biełaruskaj movy va ŭstanovach respubliki, Pastanovy Ministerstva adukacyi ad 27 žniŭnia 2002 h. «Prahrama dadatkovych mier pa pašyreńni śfiery vykarystańnia biełaruskaj movy ŭ sistemie adukacyi».
Asambleja vystupaje ź inicyjatyvaj praviadzieńnia sioleta Baćkoŭskaha Forumu z udziełam pradstaŭnikoŭ baćkoŭskich radaŭ i baćkoŭskich kamitetaŭ škoł krainy z metaj abmierkavańnia płanavanaj reformy adukacyi.
