Źviartajecca da vas były žychar v. Zaroj Dziatłaŭskaha rajona. Chaču raskazać pra padziei, jakija adbyvalisia ŭ našaj vioscy ŭ hady Vialikaj Ajčynnaj vajny.
Pomnik žycharam vioski Zaroj, jakich pa-źviersku zakatavali kazaki.
Mirnaje žyćcio było prypyniena rovam matoraŭ niamieckich bambardyroŭščykaŭ z kryžami na bakach, jakija ruchalisia z zachadu na ŭschod. Viaskoŭcy adrazu padumali pra niadobraje. 25—26 červienia 1941 hoda niamieckija sałdaty źjavilisia na našaj terytoryi i ŭstanavili tut «novy paradak». U žycharoŭ niemcy zabirali pradukty charčavańnia: małako, miasa, jajki. Pa vuzkakalejnaj čyhuncy vyvozili ŭ Hiermaniju ludziej i skacinu. U časy akupacyi ź vioski Zaroj na prymusovyja raboty ŭ Hiermaniju byli vyviezieny Sas (Kašča) Hanna Ivanaŭna, Sas Ivan Ściapanavič, Januškievič Nadzieja Daniłaŭna, Januškievič Ivan Daniłavič, Macko Siamion Siamionavič, Macko Mikałaj Ivanavič, Cichanovič Ściapan Kanstancinavič, Ramaniuk Sierafima Dzmitryjeŭna.
Pakolki ŭ vioscy była čyhunačnaja stancyja, to ŭ joj raźmiasciŭsia niamiecki harnizon. Byŭ naznačany niamiecki kamiendant, pry im byli dźvie žančyny—pierakładčycy. Niamieckimi ŭładami byli naznačany burhamistr i sołtys. Ludzi, u zaležnasci ad kolkasci členaŭ siam'i, abaviazany byli zdavać akupacyjnym uładam pradukty charčavańnia, ziernie, bulbu. Tym viaskoŭcam, jakija zdavali bolš naznačanaha, vydavali tkaninu na pašyŭ adzieńnia, pryłady pracy.
Padčas akupacyi na našaj terytoryi baziravaŭsia partyzanski atrad «Kastryčnicki» pad kamandavańniem Viktara Pančankava. U śfiery jaho dziejnaści byli šasiejnyja darohi Lida — Navahrudak, Navahrudak — Navajelnia i čyhunka Navahrudak — Navajelnia. 17 lutaha 1944 hoda dla padaŭleńnia partyzanskaha ruchu ŭ Navahrudak prybyła hrupa kazakoŭ z kazačaha stanu pad kamandavańniem pałkoŭnika Miedynskaha ŭ kolkasci 400 čałaviek. 29 lutaha 1944 hoda dadatkova prybyła hrupa 1-j Danskoj sotni sotnika Izvozčykava ŭ v. Kuscina i Kašalova ŭ kolkasci 120 kazakoŭ i dvuch aficeraŭ, 2-ja Kubanskaja sotnia charunžaha Anańka ŭ v. Zaroj u kolkasci 135 kazakoŭ i 3 aficeraŭ, 3-ja Danskaja sotnia sotnika Kaściuryna ŭ v. Kašalova ŭ kolkasci 108 kazakoŭ i 3 aficeraŭ, 4-ja Kubanska-Cierskaja sotnia charunžaha Dzmitryjeva ŭ v. Kuźmičy ŭ kolkasci 127 čynoŭ, 5-ja zapasnaja sotnia charunžaha Kazłova ŭ v. Kuźmičy ŭ kolkasci 154 čynoŭ, usiaho 655 čałaviek.
2-ja Kubanskaja sotnia charunžaha Anańki — 135 kazakoŭ — raskvataravałasia ŭ v. Zaroj pa chatach. Niekatoryja kazaki byli ź siemjami, majomaściu i końmi. Na hascincy, na skryžavanni daroh kazaki ŭźviali 2 bunkiery ź biarvieńniaŭ dla kulamiotaŭ i adzin u pačatku vioski, z boku Navahrudka, ad čyhunačnaha pierajezda. U vioscy była ŭstanoŭlena kamiendanckaja hadzina. Ludziam, jakim treba było schadzić u susiedniuju viosku da rodnych, prychodziłasia źviartacca za dazvołam da burhamistra. Dazvoł davaŭsia tolki na adpaviedny čas.
U vialikim humnie Kurjana Makara raźmiascili carkvu. U carkvie znachodzilisia pravasłaŭnyja ikony, ikanastas, ź vioski Starajelnia pryviezli carkoŭny zvon. Baciuška žyŭ u asobnaj chacie. Zatrymańniem i daznańniem ludziej, jakich padazravali ŭ złačynstvach, zajmalisia dva kazaki, jakija žyli ŭ chacie dvuch adzinokich siaścior. Kala hascinca była raźmieščana panskaja ladoŭnia, u jakoj «za polskim časam» składvali lod dla zachoŭvańnia syroŭ. Ladoŭnia mieła pamiery 5ch5 mietraŭ, hłybinia — 2 mietry. U ladoŭni dla praviadzieńnia katavańniaŭ kazaki ŭbili ŭ ziamlu zavostranyja dubovyja kały. Dva hetyja kazaki dniom adpačyvali, a nočču pravodzili dopyty zatrymanych ludziej, a zatym ździekvalisia z ich. Miascovyja žychary načami čuli kryki i stohny ludziej. Ladoŭnia znachodziłasia pablizu hascinca Navahrudak — Jatra. Unizie, za ladoŭniaj, žyŭ dzied Paŭluk, jaki paźniej raskazvaŭ pra hetyja kryki i stohny. Žycharka vioski Zaroj Ramaniuk (Subockaja) Viera Ivanaŭna ŭ toj čas była maleńkaj dziaŭčynkaj. Adnojčy jana ź siastroj pałoła bulbu niedaloka ad toj ladoŭni. Pobač rasli kusty. Kali dziaŭčynki blizka padyšli da ladoŭni, to ŭbačyli kala 10 akryvaŭlenych, zamardavanych ciełaŭ, jakija lažali ŭ ladoŭni na ziamli. Adno cieła było nadzieta na koł. Viera i jaje siastra, ubačyŭšy heta, spužalisia, pabiehli dadomu i raskazali pra ŭbačanaje svajmu baćku Subockamu Ivanu.
Kazaki ź vioski Janavičy pryviezli ŭ centr našaj vioski razabrany dom i pabudavali dla siabie štab. A za štabam pabudavali z došak placoŭku, dzie viečarami tancavali kazackija tancy z šablami. Da miascovych žycharoŭ, pa zahadzie kamiendanta, adnosilisia spakojna. A rabaŭnictvam zajmalisia ŭ susiednich vioskach. Byli vypadki, što ludzi, jakich abrabavali kazaki, źviartalisia sa skarhami da kamiendanta, i jon karaŭ kazakoŭ. U červieni 1944 hoda viaskoŭcy ŭžo čuli ad partyzan, što linija fronta ruchajecca na zachad i što chutka budzie vyzvaleńnie. Ab nabliženni savieckich vojskaŭ pačuli i kazaki. Jany chutka pačali zbiracca i cicha pakidać viosku razam z majomaściu, nakiroŭvajučysia ŭ bok Dvarca i dalej — na Słonim.
Letam 1944 hoda nastupiŭ doŭhačakany čas vyzvaleńnia. Z žurnała bajavych dziejańniaŭ 334-ha strałkovaha pałka 120-j hvardziejskaj strałkovaj dyvizii: «9 ijula 1944 h. połk prodołžił dvižienije na juho-zapad po maršrutu Zaroj, Kuźmiči, Barišino, Kostiuki, Daniłoviči, Dvoriec».
Ciapier na tym miescy, dzie byli zakatavany ludzi, staić pomnik, na jakim vysiečany prozviščy zahinuŭšych: Dziamjančyk Kazimir Antonavič, Vieramiejka Fiodar Iłaryjonavič, Danilčyk Alaksandra Ramanaŭna, Danilčyk Maryja, Danilčyk Raman. Pivavarčyk Alaksandr Alaksandravič 1916 h.n. z v. Janavičy, partyzan atrada «Kastryčnicki», byŭ zakatavany kazakami ŭ v. Zaroj u červieni 1944 h. Pamiać ab zahinuŭšych ušanoŭvajuć vučni miascovaj škoły, jakija prybirajuć kala pomnika i ŭskładajuć da jaho kvietki.
