Archieołahi znajšli ŭ nacysckim łahiery śmierci Sabibor takuju ž padviesku, jak u Hanny Frank. Jak miarkujuć navukoŭcy, hety kułon naležaŭ Karalinie Kon, jakuju ŭ 1941 hodzie departavali z Hiermanii ŭ minskaje hieta. I Kon, i Frank naradzilisia ŭ Frankfurcie ŭ 1929 h., ale jak jany źviazanyja, niezrazumieła, piša meduza.io.
Yoram Haimi / Israel Antiquities Authority
U łahiery śmierci Sabibor (Polšča) nacysty zabili 250 tysiač jaŭrejaŭ. Nahladčyki prymušali jaŭrejaŭ raspranacca i strojem adpraŭlali ŭ hazavyja kamiery. Darohu ad barakaŭ da kamier ciapier nazyvajuć «Darohaj u raj».
Praz 70 hadoŭ u asnovie budynka, dzie raspranali i stryhli žančyn, archieołahi znajšli trochkutny kułon. Kaliści padvieska pravaliłasia pad padłohu i pralažała ŭ ziamli da kastryčnika 2016 hoda.
Z adnaho boku kułona vyhraviravany vyraz «Mazal tov», data naradžeńnia i nadpis «Frankfurt-na-Majnie». Na druhim baku padvieski — try zorki Davida i litara ה («chie»), jakoj judei paznačajuć boha. Takaja ž padvieska była ŭ Hanny Frank, aŭtara dziońnika pra pieraśled jaŭrejaŭ. Padobnych kułonaŭ nikoli nie znachodzili. Hanna Frank u 15 hadoŭ pamierła ŭ kancentracyjnym łahiery Bierhien-Bielzien.
Kułon, jaki znajšli ŭ Sabibory, naležaŭ Karalinie Kon. Jana naradziłasia 3 lipienia 1929 h. U 12 hadoŭ Karalinu Kon departavali ŭ minskaje hieta. Navukoŭcy nie viedajuć dakładna, vyžyła Kon u hieta ci nie. Dakładna viadoma: kułon apynuŭsia ŭ Sabibory nie paźniej za vierasień 1943 hoda, kali minskaje hieta likvidavali.
Jak ličać navukoŭcy, Karalina Kon i Hanna Frank niejak źviazanyja, ale jak mienavita — nieviadoma. Abiedźvie dziaŭčynki naradzilisia ŭ Frankfurcie z roźnicaj u adzin miesiac: Kon — u lipieni 1929-ha, a Frank — u červieni. Daśledčyki prosiać ludziej, jakija viedajuć niešta pra siamju Kon z Frankfurta, paviedamić im hetyja źviestki.
Navukoŭcy raskopvajuć Sabibor z 2007 hoda. Jany znajšli tam žanočyja hadzińniki, kułon z Majsiejem, padviesku ŭ vyhladzie zorki Davida, žetony ź infarmacyjaj na vypadak źniknieńnia dziciaci i inšyja asabistyja rečy. Ale samaje hałoŭnaje, jak miarkujuć daśledčyki: udałosia dakazać, što niemcy sprabavali schavać isnavańnie łahiera. Archieołahi vyjavili ślady ad husienic mašyn, jakimi znosili łahier paśla paŭstańnia 1943 hoda.
