Va ŭpłyvovaj polskaj hazecie «Rzeczpospolita» apublikavany artykuł «Bolš realizmu adnosna Biełarusi». Aŭtar tekstu — były namieśnik hałoŭnaha redaktara hetaha vydańnia, a siońnia dyrektar pa pytańniach stratehii Warsaw Enterprise Institute, i daradca kampanij pa vytvorčaści ŭzbrajeńnia Andžej Talaha, zaklikaje Polšču admovicca ad staŭki na biełaruskuju apazycyju, zapluščyć vočy na represii i pačać padtrymlivać Łukašenku.
U interviju Svabodzie Andžej Talaha raspavioŭ, čamu, na jahonuju dumku, Varšava pavinna radykalna źmianić palityku adnosna Miensku.
«Čarhovaja sproba adlihi ŭ adnosinach ź Mienskam zakančvajecca parazaj»
— Tak vy napisali ŭ svaim tekście. U našaj razmovie ja budu spasyłacca na vašyja cytaty i prasić vas patłumačyć detali, jakija, časam, nievidavočnyja. Čamu vy ličycie, što heta ŭžo kaniec? MZS Polščy zajaviŭ, što dyjaloh budzie praciahvacca.
Talaha: Adnoj z umovaŭ dyjalohu Polščy i EZ ź Biełaruśsiu była admova Miensku ad represij i pavaha da pravoŭ čałavieka. Takaja prapanova była ŭžo ŭ 2010 hodzie, kali jaje ahučyli Polšča, Niamieččyna i Švecyja. Adnak demanstracyja praź niekalki dzion była žorstka razahnanaja. To bok prapanovu adrynuli. Toje samaje i ciapier. Tamu nielha prapanoŭvać supracu boku, jaki parušaje pravy čałavieka.
— Tym nia mienš u svaim tekście vy pišacie:
«Treba zapluščyć vočy na represii, kab nie adkinuć Łukašenku ŭ bok Rasiei»
Alaksandar Łukašenka nia raz kazaŭ, što Rasieja — heta hałoŭny sajuźnik Biełarusi. Vy bačycie niejkija syhnały, što jon choča źmianić kurs?
Talaha: Usio akurat naadvarot. Na niebie i na ziamli jość mnostva syhnałaŭ ab tym, što ŭ Łukašenki niama namieraŭ mocna źviazvacca z Rasiejaj. Bo heta pahražaje jahonaj uładzie i asabistaj biaśpiecy. Aficerski korpus biełaruskaha vojska całkam ačyščany ad ludziej, jakija atrymali adukacyju ŭ Maskvie. Kali kazać pra specsłužby, to jany absalutna biełarusizavanyja. Łukašenka robić toje, što i siońniašniaja polskaja ŭłada: ačyščaje šerahi ad ludziej, jakija byli lajalnyja Rasiei.
— Ministar unutranych spravaŭ Biełarusi — uradženiec Łuhanska, jaki siońnia ŭ miežach separatysckaj respubliki. Namieśnik ministra abarony — z Rasiei, načalnik Hienštaba taksama adtul.
Talaha: Tak, mahčyma ich i bolš. Ale jany dałučanyja da koła tych, chto atrymlivaje prybytak za lajalnaść Łukašenku. Heta nia tolki aŭtarytarny režym, jon jašče i kleptakratyčny. Va ŭłady jość instrumenty, kab kuplać sabie lajalnaść suprać Rasiei. Ab tym, što pamiž Rasiejaj i Biełaruśsiu niešta nia tak, śviedčać i rasiejskija analityčnyja centry. Źviarnicie ŭvahu, što jany čaściej pačali kazać pra dałučeńnie Biełarusi da «russkoho mira». U ekanomicy Łukašenka abaraniajecca ad rasiejskaha kapitału, u abaronie — jon suprać rasiejskaj avijabazy. Tam dzie možna, jon namahajecca nie iści na hłybokuju supracu, bo heta pahražaje strataj jaho ŭłady.
— «Barjeram dla Rasiei źjaŭlajecca Łukašenka. Kali jaho nia budzie — mur ruchnie».
Heta vašyja słovy. Ale jość niekalki detalaŭ. Heta Łukašenka byŭ inicyjataram zbližeńnia z Rasiejaj, jon nia vystupiŭ suprać Mytnaha i Eŭraazijackaha źviazaŭ, a dałučyŭ da ich Biełaruś. Pamiž Biełaruśsiu i Rasiejaj niama miažy. Achviarami represijaŭ z boku ŭłady stali nie prychilniki «russkoho mira», a prychilniki eŭrapiejskaha vybaru i niezaležnaści. Vas heta nie ździŭlaje?
Andžej Talaha. Fota: wei.org.pl
Talaha: Ja nia vieru ŭ eŭrapiejski vybar Biełarusi. Ja byŭ by sercam i dušoju z apazycyjaj, kali b jana była efektyŭnaja. Kali b jana mahła ŭziać uładu i zbudavać efektyŭnuju systemu. Kali tam budzie demakratyčnyja ŭłada biez dośviedu, biez strukturaŭ, bieź finansaŭ, to Rasieja imhnienna takuju krainu zabiare pad svajo kryło. Tady Biełaruś nia zmoža abaranicca ad rasiejskaha kapitału, nia zmoža abaranić ad karupcyi palityčnyja partyi, a samich siabie — ad rasiejskich specsłužbaŭ. Farmalna heta moža być suverennaja Biełaruś, ź bieł-čyrvona-biełym ściaham, ale faktyčna heta budzie rasiejskaja Biełaruś. Ja bajusia nieefektyŭnaści biełaruskaj apazycyi. Nielha addavać ułady ŭ ruki tym, chto nia ŭ stanie kiravać.
— «Metaj našaj paśpiachovaj uschodniaj palityki pavinna być najpierš budaŭnictva buferu pamiž Polščaj i Rasiejaj».
Vy prapanujecie stvaryć mur na miažy ź Biełaruśsiu?
Talaha: Bufer — heta nie ściana, heta pavietranaja paduška ŭ aŭtamabili. Inakš kažučy, kali budzie ŭdar z Rasiei, to jaho pavinna pryniać Biełaruś, a nie Polšča. Bufer — heta značyć, što pamirać na vajnie z Rasiejaj buduć biełarusy, a nie palaki. Heta ehaistyčnaja nacyjanalnaja palityka. Takuju ž funkcyju Polšča ciapier vykonvaje dla Niamieččyny. Mienavita tamu niemcy i padtrymlivali dałučeńnie Polščy da EZ i NATO, kab u vypadku hipatetyčnaha kanfliktu z Rasiejaj, jon adbyvaŭsia na terytoryi Polščy, a nie Niamieččyny.
— «My nie pavinny ćviorda stavić pytańnie pra represii, bo ŭžo druhi raz našaja dyplamatyja robić takuju pamyłku»
Ci ŭjaŭlajecie vy, kab u 1980-yja Ronald Rejhan skazaŭ: «Palaki, my stavim na Jaruzelskaha, bo jon choć niejkaja nadzieja, što ŭ Eŭropie niama savieckich tankaŭ. Tamu my i zapluščym vočy na represii ŭ vašaj krainie»?
Talaha: Nie, ja nie ŭjaŭlaju, kab Rejhan takoje skazaŭ. Ja chaču być ščyry. Takaja našaja ehaistyčnaja nacyjanalnaja palityka. My tady svoj šaniec vykarystali. A Biełaruś, na maju dumku, svoj šaniec ciapier vykarystać nia moža. Heta realnaja palityka. Kali apazycyja nia ŭ stanie vykarystać šaniec, to ŭ nas niama vybaru. Kali my bačym, što Łukašenka nia moža admovicca ad represij, a realnaja ŭłada ŭ jahonych rukach, to što my pavinny zrabić, adviarnucca ad jaho?
— Jakoje miesca ŭ vašym bačańni zajmaje apazycyja i hramadzianskaja supolnaść? Vy suprać padtrymki Polščaj prahramy Kalinoŭskaha, Biełsatu, Radyjo Racyjaj i mnohich inšych inicyjatyvaŭ na karyść demakratyi ŭ Biełarusi?
Talaha: Nie. Treba vykarystoŭvać usie instrumenty. Niamieččyna ŭ svoj čas dbała pra dobryja adnosiny i z polskimi kamunistami, i z apazycyjaj. Bo ŭrad PNR moh harantavać stabilnaść. Treba padtrymlivać i apłačvać, z nadziejaj na budučyniu. Ale pakul ja nia baču takoj mahčymaści.
— Vy pišacie:
«Biełaruskaja apazycyja pavinna saśpieć, kab na jaje možna było pastavić».
Ale rejtynh Łukašenki siońnia nie vysoki. Letaś jaho padtrymlivała tracina biełarusaŭ, a paśla pačatku ekanamičnaha kryzysu, možna mierkavać, hetaja padtrymka jašče mienšaja.
Talaha: Biełaruś — heta nia taja kraina, dzie ŭłada naležyć tamu, u kaho vysoki rejtynh. U Biełarusi niama vybaraŭ. Ale Łukašenka moža ŭtrymać uładu siłaj. Kali ž jon nia zmoža, to treba budzie pra jaho zabycca i supracoŭničać z tymi, chto budzie pieramahać.
— A ci mohuć praeŭrapiejskija, demakratyčnyja i niezaležnickija siły mohuć pieramahčy, kali zvonku nichto ich nia budzie ličyć surjoznym partneram?
Talaha: Ja nie zajmajusia padtrymkaj demakratyi. Dla kahości demakratyja dobraja, a dla niekatorych krain — nie. Kaliści, moža, tak i było, ale ŭžo nie. Chto moža ŭvieści demakratyju ŭ Rasiei? Navalny? A ŭ Biełarusi chto, apazycyja? Apazycyja zrabiła ź siabie paśmiešyšča i pavinna troški papracavać nad saboj. A Łukašenka siońnia choć niejkaja harantyja, što rasiejskija vojski nie zastanucca paśla vučeńniaŭ «Zachad-2017» u Biełarusi. A kali zastanucca, to što ž… Svaje vojski my i tak nie vyšlem u Biełaruś, kab jany tam zmahalisia z Rasiejaj. Dla Polščy heta budzie niekarysna.
