Na Radaŭnicu ŭ siale Pryłuki (Brescki rajon) prajšła pracesija na staryja mohiłki. Upieršyniu ad 1946 hoda — u toj hod Saviecki Sajuz uvioŭ «pahraničnuju pałasu».
Vioski nad Buham tady trapili pad vysialeńnie. Pryłuki, Zakazanka, Duryčy, Zbunin — žychary dziasiatkaŭ pasieliščaŭ musili pakinuć svaje damy. Heta była ludskaja drama, a časam i trahiedyja. Jaje dahetul mała viedajuć.
Ludzi čakajuć kala hranicy.
Žycharoŭ nie puskali navat na mohiłki.
Mohiłki znachodziacca na paŭdniovy zachad ad vioski Pryłuki:
Mohilnik tam stary. Uvohule, Pryłuki i Zakazań — vielmi staryja pasieliščy. Tut, na piasčanych hrudach siarod daliny Buha, ludzi žyvuć bieź pierapynku ŭžo 10 tysiač hadoŭ.
Tak vyhladajuć hetyja miescy z kosmasu:
U 2017 hodzie starańniami ajca Dźmitryja, novaha śviatara Pakroŭskaj carkvy, što ŭ Pryłukach, i dziakujučy padtrymcy pahraničnikaŭ žychary atrymali mahčymaść schadzić na staryja mohiłki biez prapuskoŭ, pa pašpartach. Starych žančyn pahraničniki padvieźli svajoj mašynaj. Adna žančyna płakała ad emocyj, siadajučy ŭ aŭtamabil.
Chresny chod ci, pa-staromu kažučy, «pracesija» išła pa tym samym poli — «łuka» aznačaje «pryrečnaja łuhavina ŭ vyhinie, «łuce» raki», — jakoje daŭnym-daŭno dało nazvu Pryłukam.
Chresny chod išoŭ ad prapusknoha punktu «łukoju», što ŭ staradaŭnija časy dała nazvu vioscy.
Ad mohiłak za 70 hadoŭ mała što acaleła: dva dziasiatki paŭrazburanych pomnikaŭ.
86-hadovaja Viera Śviryd z Zakazanki spadziavałasia znajści mahiłu dzieda. Ale znaku ad jaje nie zastałosia.
Daŭnišni pomnik z vybitym na im kryžom u avale z kropačak.
Ludzi navobmacak sprabujuć rasčytać staryja nadpisy.
Natalla, siastra śpievaka i kampazitara Ihara Karnieluka, jaki taksama karaniami z hetych miaścin, znajšła mahiłu svajoj baby Akuliny. Taja pamierła ŭ 1935-m 30-hadovaj. «U mianie ślozy paciakli!» — kaža jana.
Natalla (u malinavaj kurtcy) znajšła mahiłu baby, jakaja pamierła 30-hadovaj u 1935 hodzie.
Natalla pryniesła z saboj kvietki.
Źleva pachavanaja Akulina Karnialuk — baba śpievaka Ihara Karnieluka. Sprava na pomniku možna razabrać proźvišča Makaruk.
Carkoŭnyja aktyvisty pačali rasčystku staroha kładavišča.
Staryja mohiłki pačali paradkavać dziakujučy inicyjatyvie ajca Dźmitryja z Pakroŭskaj carkvy Pryłuk i dazvołu pahraničnikaŭ.
Jak uspaminajuć staryja ludzi, na mohiłkach drevaŭ nie było, ciapier ža jany zaraśli lesam.
Siamja z Pryłuk znajšła mahiłu ciotki.
Na mohiłkach pastavili žalezny kryž.
Mahčyma, niekali ŭdasca identyfikavać i dastać tyja plity, što ŭpali i zaciahnulisia ziamloj.
Na mohiłkach kaliś časta sadzili barvinak.
Možna było b abaznačyć i staryja kurhany. Tady hetaje miesca stanie nie tolki miescam pamiaci, ale jašče i ŭnikalnym histaryčnym pomnikam — mohiłki jak suviaź časoŭ i adnačasova achviara vysialeńniaŭ u XX stahodździ.
Zasnavalnica teatra i art-prastory «Kryły Chałopa» z Bresta Aksana Hajko znajšła mahiłu svajho pradzieda Mialjana Harbaciuka, jaki pamior u 1937 hodzie.
«Pačućcie nierealnaści, — napisała Hajko ŭ siabie ŭ fejsbuku, — charuhvy i vyška, drot i aleni, što svabodna biahuć pa poli, pahraničniki i pieŭčyja, ludzi, jakija ŭspaminajuć, dzie što znachodziłasia na hetym «poli», astatki mahił i historyi, historyi… Mahiły maich pradzieda i prababki — amal adzinyja zachavanyja, bo «vin bohatyj buŭ»…» — piša Hajko. Jana z horyčču dadaje, što joj nie ŭdałosia pakul «pajści dalej mohiłak i pabačyć miesca, dzie stajali zabranyja ŭ dzieda dom, les i aziory».
Aksana Hajko (pa baćku — Harbaciuk) syšła z mohiłak apošniaj.
Ajciec Dźmitryj u svajoj karotkaj kazani nahadaŭ, što ludzi ŭvaskresnuć i ŭzdymucca na Strašny Sud z taho miesca, dzie jany pachavanyja. Chaj ža hetaje miesca budzie dahledžanym, skazaŭ jon.
Stoł zamiest ałtara: na starych mohiłkach vyśviacili kryž i adsłužyli panichidu.
Jak pišuć histaryčnyja encykłapiedyi, na miescy starych Pryłuk i Zakazanki vyjaŭlenyja ślady stajanak miezalitu, niealitu i sieliščaŭ Siaredniaviečča. Adno z uročyščaŭ kala Zakazanki nazyvałasia Haradzišča. Zachavalisia kurhany CHIII stahodździa. Na druhim bierazie Buha, u Kastamałotach zachavaŭsia abraz śviatoha Mikity, padorany ŭ 1631 hodzie žycharkaj siała Pryłuki «Chviadoraj z mužam i synami». U XVIII stahodździ Pryłuki byli centram vołaści, a susiedniaja Zakazanka była paznačanaja na kartach jak «Zakazańnie» i mieściłasia na vostravie miž rukavami prytoku Buha Spanaŭki.
U 1905 hodzie ŭ Pryłukach było 1459 žycharoŭ. Da 1921 hoda hetaja ličba skaraciłasia da 383 čałaviek — astatnija zahinuli ŭ časie «biežanstva» ŭ Rasii.
Carkva ŭ Pryłukach była zbudavanaja ŭ XIX st.
Vysialeńnie ludziej z-pad miažy było typovym dla savieckaha tatalitaryzmu rašeńniem. Adharodžvalisia navat ad krain «narodnaj demakratyi». U «pahraničnuju pałasu» trapiła zona 800 mietraŭ ad raki. Miž tym bolšaść siołaŭ spradvieku stajała nad vadoju. Dla paraŭnańnia: z druhoha boku Buha, u Polščy, usie zastalisia žyć na svaich miescach, navat kali chata stajała za 20 mietraŭ ad Buha.
«U Staroj Zakazani ŭ nas byŭ sad vialiki, svaje pčoły. A na novym miescy — ni jabłyńki. U kałhasie pracavali za trudadni, «za pałački», jak kazali. A mnie letam tak chaciełasia jabłyčka… A kupić niama za što. Byvała, pabaču na vulicy niedahryzak, pamyju jaho i źjem, — raskazvaje ŭradženka Zakazanki Valancina (u dziavoctvie Karnialuk). — A dzied moj Ryhor tak lubiŭ pčołami zajmacca. Jon vysialeńnia nie vynies. Vyjdzie z chaty, siadzie i hladzić na zachad, dzie ŭsio žyćcio zastałosia. Tak i pamior, zmarnieŭ», — raskazvaje Valancina.
Ździčełaja śliva — toje, što zastałosia ad siadzib staroha siała.
Nad vadoju vidać rabota babroŭ. A z kustoŭ pry nas vyskačyli try kazuli. U pahraničnaj zonie adčužeńnia, jak u zapaviedniku, pryvolle źviarju i rybinie. «Ja bačyŭ statak z šaścidziesiaci kazul!» — raskazvaje lejtenant-pahraničnik, jaki supravadžaŭ ludziej.
Staryca rečki Pryrva, prytoku Buha, što ciače praz Pryłuki.
Tak vyhladajuć novyja mohiłki Pryłuk. Tut chavajuć ludziej ad 1945 hoda.
