Finlandyja sioleta adznačaje 100 hadoŭ ad abviaščeńnia niezaležnaści. Pra šlach krainy ad pravincyi Rasiejskaj imperyi da adnoj z samych inavacyjnych i bahatych krain śvietu Radyjo Svaboda raspavioŭ pasoł Finlandyi ŭ Biełarusi.
Kryster Mikielsan akredytavany dla pracy ŭ Litvie, a taksama ŭ Biełarusi. U Miensku pracuje Adździaleńnie pasolstva, u jakim pracuje dyplamat u ranhu daradnika-pasłańnika, a taksama miascovy supracoŭnik — kaardynatar prajektaŭ, jaki zajmajecca štodzionnymi pytańniami. Jany paśpiachova dapamahajuć finskamu biznesu, ładziać kulturnickija mierapryjemstvy i aktyŭna ŭdzielničajuć u ahulnaeŭrapiejskich spravach.
Kryster Mikielsan
Finski pasoł prynamsi raz na miesiac byvaje ŭ Biełarusi. Adnosiny pamiž dziaržavami jon nazyvaje dobrymi i zadavoleny tym, što Biełaruś aktyvizuje svoj dyjaloh z Eŭraźviazam. Biełaruś jon nazyvaje amal susiedkaj i nahadvaje, što ź Miensku da Chelsynki samalotam — usiaho hadzina palotu.
Ciaham 2017 hodu ŭ Finlandyi i ŭ 100 inšych krainach, u tym liku i ŭ Biełarusi, budzie praviedziena bolš za 3000 śviatočnych mierapryjemstvaŭ.
«Sioleta my vydali šmat finskich knih pa-biełarusku. I dla dziaciej, i pra finskuju historyju, a taksama nacyjanalny epas «Kalevała» pa-biełarusku, — raspaviadaje dyplamat. — Dniami my taksama prezentavali knihu «100 sacyjalnych inavacyj ź Finlandyi» i «Karotkuju hramatyku finskaj movy dla biełarusaŭ». Naša adździaleńnie ŭ Miensku pravodziła i jašče budzie pravodzić kancerty finskaj muzyki. My pakazvali biełarusam finskija filmy. Była lekcyja pra enerhietyčny sektar Finlandyi, pra našy inavacyi».
Samaje vialikaje mierapryjemstva da 100-hodździa niezaležnaści ŭ Biełarusi projdzie naprykancy lipienia. Heta budzie festyval finskaha tanha ŭ centry Miensku.
Finam jość što śviatkavać. Ich kraina zajmaje pieršyja miescy ŭ šmatlikich rejtynhach — uzroŭniu žyćcia, adukacyi, medycynie, ščaślivaha hramadztva.
«Finy niezaležnyja ŭžo 100 hadoŭ, ale my «treniravalisia» być niezaležnymi i raniej. Padčas znachodžańnia ŭ Rasiejskaj imperyi Finlandyja była aŭtanomijaj jak Vialikaje kniastva. Byŭ rasiejski car, jaki adnačasova byŭ vialikim kniaziem Finlandyi. Adnak administracyja tady była finskaj. Niezaležnaści 100 hadoŭ, ale samastojnamu kiravańniu finaŭ kala 200 hadoŭ», — raspaviadaje Kryster Mikielsan.
«My bolš nia švedy, rasiejcami my być nia chočam, dyk davajcie być finami»
Adnym sa słupoŭ finskaj niezaležnaści źjaŭlajecca mova. Cikava, što ŭ Finlandyi, jak i ŭ Biełarusi, dźvie dziaržaŭnyja movy: akramia finskaj jašče i švedzkaja.
«U XIX stahodździ, kali pačynaŭsia šlach da niezaležnaści, bolšaść finskaj intelihiencyi razmaŭlała pa-švedzku. Navat ułady Finlandyi havaryli pa-švedzku. I kali Finlandyja stała niezaležnaj krainaj u 1917 hodzie, to było vyrašana, što ŭ nas buduć dźvie movy. U siaredzinie XIX st. byŭ taki lozunh «My bolš nia švedy, ruskimi my być nia chočam, dyk davajcie być finami». Heta byŭ pačatak pieramohi finskaj movy jak movy bolšaści. Ludzi pierachodzili sa švedzkaj na finskuju cełymi siemjami. Pačali budavacca finskija škoły, universytety. Upieršyniu pa-finsku pačali vykładać va ŭniversytecie Chelsynki ŭ 1930-yja hady. Heta rabili švedzkamoŭnyja finy. Heta byŭ doŭhi praces», — kaža pasoł.
Finskaja adukacyja pryznanaja najlepšaj u śviecie.
Siońnia finskaja mova napoŭnicu ŭžyvajecca ŭ administracyi. Ale jość švedzkija škoły i ŭniversytety. Usie zakony ŭ krainie publikujucca i pa-finsku, i pa-švedzku.
«Švedzkamoŭnyja finy žyvuć na poŭdni i zachadzie, la bierahoŭ mora. Naš zakon ab movach kaža, što municypalitet adnamoŭny, kali na jaho terytoryi žyvie mienš čym 8% nośbitaŭ druhoj dziaržaŭnaj movy. Tady heta tolki finskamoŭnaje miastečka. Kali ž bolš, to dźviuchmoŭnaje. Jość i takija municypalitety, dzie bolšaść havoryć pa-švedzku. Tady administracyja horadu vykarystoŭvaje švedzkuju movu».
Zimniaja vajna. «Heta zasłuha našaha nacyjanalnaha duchu»
Finskija žaŭniery padčas Zimniaj vajny
U 1939-1940 hadach Finlandyja zdoleła dać adpor mahutnaj savieckaj armii, jakaja ŭviała svaje vojski na finskuju terytoryju. U najnoŭšaj historyi Finlandyja — heta adzinaja dziaržava, jakaja zdoleła abaranicca ad SSSR biez dapamohi sajuźnikaŭ.
«Našaj mary pra niezaležnaść było nie 100 hadoŭ, a amal 200. Navat bieź niezaležnaści my ŭžo tady byli nacyjaj. Navat švedzkamoŭnyja ličyli siabie finami. Heta zasłuha našaha nacyjanalnaha duchu. Byli, kaniešnie ž, i inšyja pryčyny. Zima 1939 hodu i pačatak 1940-ha byli vielmi chałodnymi. Finy viedali, jak ruchacca i jak vajavać u takoje nadvorje. A savieckija vojski nie byli hatovyja. I nam udałosia supraćstajać».
U vyniku «Zimovaj vajny» finy stracili 10% terytoryi, i z hetaj terytoryi ŭ Karelii było evakuavana zvyš 400 000 finaŭ (10% ad usiaho nasielnictva Finlandyi). U tak zvanuju «vajnu-praciah» była zroblenaja sproba viarnuć nazad hetyja terytoryi, adnak u 1944 hodzie Savieckaja armija znoŭ vycisnuła finaŭ z Karelii. Uvosień 1944 hodu było ŭzhodniena zamireńnie, a ŭ 1947 hodzie była padpisanaja mirnaja damova. Pavodle dyplamata, jość śviedčańni pra słovy Stalina ab tym, što «finy zasłuhoŭvajuć niezaležnaść, bo advažna vajavali».
«Paśla vajny Finlandyja zastałasia častkaj zachodniaha śvietu biez savieckaha kantrolu. Finy šukali novy kurs, jak žyć ź vialikim susiedam. Było zaklučanaje pahadnieńnie z SSSR ab miry. Bolšaść finskich tavaraŭ paśla vajny išli na zachad, ale SSSR byŭ vielmi važnym partneram. My kuplali ad ich naftu i haz, a pradavali pramysłovyja pradukty».
Pavolna, ale rašuča, krok za krokam Finlandyja intehravałasia ŭ eŭrapiejskija ekanamičnyja struktury i narešcie stała siabram Eŭrapiejskaha Źviazu ŭ 1995 hodzie.
Sakret pośpiechu: davier pamiž ludźmi i ŭładaj
U suśvietnym inavacyjnym rejtynhu Finlandyja stabilna trymajecca ŭ piaciorcy lideraŭ. Finskija marki Nokia, Kone, Stockmann, Hesburger, Paulig, AngryBirds viadomyja va ŭsim śviecie. Finlandyju nazyvajujuć radzimaj startapaŭ. U čym sakret pośpiechu finskich technalohij?
«Heta i zakony, i finskaja adukacyja. Nastaŭnik i vykładčyk zaŭsiody ŭ finskim hramadztvie byli važnymi i pavažanymi ludźmi. Heta byli śvietačy ludziej. Druhaja pryčyna — heta systema kiravańnia. Treciaja: u nas jość svaboda słova. Dobra pracujuć sudy. A tamu jość davier pamiž ludźmi i ŭładaj. A ŭ hetym sakret supracy».
U pačatku 1980-ch hadoŭ finy pačali budavać u krainie navukova-technalahičnyja parki, na jakija paźniej stała abapiracca finskaja pramysłovaść. Vydatki na inavacyi tady składali kala 1% ad VUP. Siońnia ŭ krainie 40 takich parkaŭ. A vydatki na inavacyi składajuć bolš za 3,5%.
Tradycyjnaja finskaja saŭna
Madel, pavodle jakoj raźvivajecca Finlandyja, Kryster Mikielsan nazyvaje skandynaŭskaj. Pavodle jaho, jana zasnavanaja na raŭnapraŭi, daviery da ŭłady i dobraj adukacyi.
«Mienavita tamu jość i vysokija technalohii. Viaršenstva zakonu — heta asnova. Tady ludziam chočacca pracavać. I, kaniešnie ž, vialikuju rolu hraje naš nacyjanalny duch. Plus ciažkaja praca, bo bieź jaje ničoha nie byvaje. Ja pierakanany, što bahatuju i kamfortnuju krainu možna pabudavać i biez karysnych vykapniaŭ. Finlandyja heta dakazała».
