Kaliści, jašče da prychodu ludziej, Novaja Ziełandyja była sapraŭdnym ptušynym carstvam: na astravach całkam adsutničali dzie-jakija žyvioły, akramia ptušak, adzinym sapraŭdnym voraham dla jakich byŭ vielizarny aroł. Siarod usich hetych ptušak adna pradstaŭlała najbolšuju cikaŭnaść. Jaje rost dasiahaŭ troch z pałovaj mietraŭ, jana nie mieła kryłaŭ i pierasoŭvałasia na mahutnych i doŭhich nahach. I zvali hetuju ptušku moa.
Roskvit i źniščeńnie moa
Navukoŭcy ličać, što ptuški zhubili svaje kryły z-za taho, što źnikła nieabchodnaść u ich vykarystańni. Niekali ich hałoŭnymi vorahami byli dynazaŭry. Ale hihanckija jaščary vymierli, a razam z tym u moa źnikła nieabchodnaść chutka pierasoŭvacca, kab uratavać svajo žyćcio.
Moa stali chadzić pieššu, dziakujučy čamu i mieli takija mahutnyja nohi. U štodzionny racyjon ptušak uvachodziła liście roznych raślinaŭ, frukty, kareńni. U atrad moapadobnych uvachodziła niekalki roznych pa pamierach ptušak. Ale samyja vialikija ź ich dasiahali vyšyni 3,5 mietra i vahi 250 kh!
Fotarekanstrukcyja
Čas ad vymirańnia dynazaŭraŭ i da ICH stahodździa byŭ pieryjadam roskvitu moa. Nastupnym ža paśla dynazaŭraŭ voraham hetych ptušak staŭ čałaviek. U ICH stahodździ na astravy Novaje Ziełandyi pačali pierasialacca paliniezijskija plamiony. Moa, jakija, vidavočna, byli lohkadastupnaj krynicaj smačnaha miasa z-za adsutnaści mahčymaści lotać, stali lubimaj zdabyčaj maory (tak nazyvajucca karennyja žychary Novaje Ziełandyi).
Ptuški byli źniščanyja davoli chutka. Na dumku niekatorych navukoŭcaŭ, jany całkam źnikli ŭžo ŭ XIV stahodździ. Ale pavodle niepaćvierdžanych danych, niekatoryja asobiny jašče sustrakalisia navat u XIX stahodździ.
Kostki, jakija dajuć mahčymaść ujavić, jak vyhladali moa
Raniej źniešni vyhlad ptušak moa mastaki malavali, zychodziačy z apisańniaŭ staražyłaŭ maory, jakija pieradavali lehiendy pra moa z pakaleńnia ŭ pakaleńnie. Ale potym hetaja dziŭnaja ptuška ŭsio bolš stała cikavić navukoŭcaŭ.
Pieršym daśledčykam moa staŭ paleantołah Ryčard Oŭen. Mienavita jon dakazaŭ, što hihanckaja kostka, vyjaŭlenaja ŭ Novaj Ziełandyi ŭ 1839 hodzie, naležyć ptušcy, a nie jakoj-niebudź inšaj žyviole. Navukoviec pryśviaciŭ 45 hadoŭ svajho žyćcia vyvučeńniu moa. Na jahonuju prośbu naturalist Uołtar Menteł u pieryjad z 1847 pa 1850 hady sabraŭ kala tysiačy kostak hihanckich ptušak i askiepkaŭ škarłupiny ichnich jajek.
Škilet nievialikaj asobiny moa
Oŭen apisaŭ roznyja vidy moa i sabraŭ dla muziejaŭ niekalki škiletaŭ hihanckich ptušak. Ciapier ujavić, jak nasamreč vyhladali ptuški moa, stała našmat praściej. A ŭ siaredzinie XIX stahodździa pablizu ad Kromviela znajšli samaje vialikaje jajka moa, daŭžynia jakoha była roŭnaja 30 sm, a dyjamietr — 20 sm.
Usio cieła ptuški było pakrytaje karyčnievym ź nievialikaj rabacinkaj pierjem. Hałava była krychu plaskataja, dziuba zahnutaja ŭniz.
Pošuki ptuški
Pa śviedčańniach niekatorych vidavočcaŭ, ptušku možna było sustreć i ŭ XIX, i navat napačatku XX stahodździa.
Adnojčy palaŭničyja na ciuleniaŭ u rajonie pobač z pralivam Kuka pierapałochalisia ad vyhladu vielizarnych ptušak, što vybiehli na bierah ź lesu. U 1860 hodzie adbitki łap vielizarnaj ptuški bačyli čynoŭniki, jakija raźmiažoŭvali ziamielnyja ŭčastki. Ptušynyja ślady viali ŭ zaraśniki pamiž skałami, u tym rajonie było niamała vapnavych piačor. Mahčyma, mienavita ŭ ich chavalisia apošnija moa.
U 1986 hodu ekśpiedycyja, usio bolš pahłyblajučysia ŭ sistemu piačor hary Oŭen ŭ Novaj Ziełandyi, natyknułasia na častku łapy bujnoj ptuški. Jana tak dobra zachavałasia, što zdavałasia, byccam jaje ŭładalnik pamior zusim niadaŭna. Paźniej vyśvietliłasia, što łapa hetaja naležała mienavita moa.
Pošuki moa praciahvajucca i ŭ našyja dni. Aŭstralijski naturalist Reks Hiłroj upeŭnieny, što žyvyja moa nasialajuć dalokija kuty Paŭnočnaha vostrava Novaj Ziełandyi, pryčym na terytoryi nacyjanalnaha zapaviednika Ureviera. U 2001 hodzie padčas naviedvańnia zapaviednika daśledčyku ŭdałosia vyjavić 35 davoli vialikich adbitkaŭ ptušynych śladoŭ.
Usio heta daje nam maleniečkuju nadzieju na toje, što niezvyčajnyja ptuški moa ŭsio jašče isnujuć, i prymušaje zadumacca pra adnosiny čałavieka i dzikaje pryrody.
